De aarde helpen? Kijk eens als een astronaut

In 1968 zagen we het als mensheid voor het eerst, toen de Apollo 8-missie naar de maan ging, en een astronaut nonchalant de camera omdraaide, weg van de maan:

De aarde vanaf een afstand.

Astronaut Neil Armstrong, die een jaar later over diezelfde maan liep, zei er later over: ‘Ineens besefte ik dat die kleine erwt, mooi en blauw, de aarde was. Ik hield mijn duim omhoog, en deed één oog dicht, en mijn duim bedekte de planeet aarde. Ik voelde me geen reus. Ik voelde me heel erg klein.’

Niemand had het verwacht, maar de aarde zien vanuit de ruimte bleek een veel intensere ervaring dan lopen over de maan.

Als iedereen zag wat astronauten zien, dan zouden we morgen onze twisten bijleggen en het klimaat redden, schreef mijn collega Jelmer Mommers onlangs over deze bijzondere astronautenervaring. Hij toonde de korte documentaire Overview, waarin astronaut na astronaut vertelt hoe hem hetzelfde besef overviel bij het zien van de aarde, hangend in het heelal: hoe extreem zeldzaam en bijzonder het leven op de planeet is.

En hoe dun en kwetsbaar het laagje dat dat leven scheidt van het koude, oneindige, dode, zuurstofloze niets. In de documentaire wordt het ‘een verschuiving van het bewustzijn’ genoemd. Het kreeg in de jaren tachtig een naam: het Overview Effect.

Je kunt wat leuks doen met dat effect

Precies dat besef - dat we met zijn allen op een blauwe erwt wonen - verbindt een aantal vernieuwers over wie ik de afgelopen anderhalf jaar portretten maakte, zo besefte ik, toen ik in het kader van een kunstproject in het stationsgebied Utrecht op zoek ging naar antwoord op de vraag ‘wat voor mens onze toekomst nodig heeft.’

Zonder dat ik dat doorhad, ben ik in mijn zoektochten naar vernieuwers steeds beland bij mensen die uitgaan van de aarde als een gesloten systeem, waarin alles wat je op de ene plek doet invloed heeft op wat er aan de andere kant gebeurt. En dat gegeven gebruiken om iets enorm vernieuwends te doen. Drie van hen - architect Thomas Rau, gamer Athene en Mark McAndrew die het fenomeen Charity Engine bedacht, hebben op hun website een plaatje van de aarde staan vanuit de ruimte - dat was me eerder niet opgevallen.

Maar het is geen toeval.

1. Een architect die klimaatneutraal bouwt

Architect Thomas Rau zegt het op de website van zijn adviesbureau Turntoo:

‘Kijkend naar de aarde vanaf een afstand wordt het duidelijk: de mens is een tijdelijke gast in een gesloten systeem, de aarde. Daarbinnen is alles even belangrijk voor een stabiele balans met een toekomst. Binnen haar grenzen kunnen we alleen mentaal blijven groeien.’

Klinkt zweverig? Hier enkele van de aardse activiteiten van Rau:

• Het hoofdkantoor van het Wereldnatuurfonds in Zeist, een van de allereerste klimaatneutrale gebouwen van Nederland (opgeleverd in 2005).
• Het gebouw van energiebedrijf Alliander in Duiven, grotendeels gemaakt met gebouwen en interieurs die er al stonden en met een grondstoffenpaspoort, zodat wat erin zit herbruikbaar blijft.
• Recent: een advies voor de Rijksoverheid, om ervoor te zorgen dat ministeries eerst de beschikbaarheid van kantoormeubilair bij elkaar checken, alvorens ze iets nieuws aanschaffen.

Rau staat momenteel op plaats 2 in de Duurzame Top-100 van dagblad Trouw. De astronautenkijk staat effectief handelen in elk geval niet in de weg.

2. Een gamer die geld ophaalt voor kinderen

In een boek dat de Belgische gamer Athene (echte naam: Bachir Boumaaza) vorig jaar schreef, zegt hij het volgende:

‘Niemand houdt je verantwoordelijk als er een kind doodgaat zonder dat je daar weet van hebt. Maar de situatie verandert als datzelfde kind voor je deur ligt en je je daar bewust van bent. Ik ervaar behoorlijk wat innerlijk conflict als ik denk aan dit specifieke voorbeeld en ik me voorstel dat dit kind ver weg is. In hoeverre ben ik verantwoordelijk voor hen als ik er iets aan kan doen?’

In zijn boek betoogt Athene (1980) dat de scheidslijnen die we ervaren tussen onszelf en de wereld enkel een ‘conceptuele handigheid’ zijn die we gebruiken om de wereld om ons heen te kunnen begrijpen.

Vanuit de ruimte verdwijnen nationale grenzen, de conflicten die mensen scheiden worden minder belangrijk

Het doet erg denken aan de beschrijvingen van wat astronauten meemaken als ze de aarde zien. Deze hier komt van Wikipedia: ‘Vanuit de ruimte verdwijnen nationale grenzen, de conflicten die mensen scheiden worden minder belangrijk, en de noodzaak om een planetaire gemeenschap te creëren die de gezamenlijke wil heeft om deze ‘bleke blauwe stip’ te beschermen wordt zowel vanzelfsprekend als onontkoombaar.’

Zweverig? Wat Athene afgelopen jaren heeft gedaan, is een nieuw gameplatform opzetten om kinderen zonder gamecomputers aan het andere eind van de wereld te helpen. Door dag na dag uren te streamen en vreemde capriolen voor de webcam uit te halen, haalde deze Belg uit Merksem eerder een miljoen dollar op voor Save the Children, met acties zoals dj’s in het Glazen Huis dat doen. Intussen ontwikkelde hij de website GamingforGood.net waarop het voor kleinere gamers makkelijk en aantrekkelijk wordt om geld op te halen voor Save the Children.

De gamingindustrie werkt mee aan GamingforGood, en fondsen vermenigvuldigen de gedoneerde bedragen die binnenkomen. De teller bij GamingforGood.net voor Save the Children staat nu - vier jaar na het begin - op 22,7 miljoen dollar. Athene reisde dit jaar naar Ethiopië om voor de gamer-community te vloggen over de droogte daar, en zo geld op te halen.

Desgevraagd mailt Reese Leysen, die de PR doet voor GamingforGood dat ze het Overview Effect inderdaad kennen.

3. Een computerbouwer die de kracht van pauzerende laptops combineert

Mark McAndrew van de Charity Engine uit Manchester vertelde het volgende over hoe hij zijn idee kreeg voor zijn project: ‘Ik was halverwege het schrijven van een sciencefictionroman, over een wereldwijde organisatie die de overtollige rekenkracht van alle computers gebruikte om de geheimen van schone kernfusie te ontdekken. Ik had helemaal bedacht hoe dat moest werken, met een loterij en steun aan goede doelen. Toen ben ik gestopt met het boek om het werkelijkheid te laten worden.’

Dus zo werkt zijn Charity Engine. In meer detail: laptops en pc’s kunnen, op het moment dat ze stand-by staan, gebruikt worden om grote wetenschappelijke vragen te beantwoorden. Bijvoorbeeld aan modellen om aids, kanker, of alzheimer te genezen, of om te rekenen aan gravitatiegolven. De software om dit mogelijk te maken heet BOINC en werd al jaren geleden bedacht aan de Berkeley Universiteit.

De Charity Engine werkt met BOINC, alleen wordt de gedoneerde rekenkracht nu verhuurd aan bedrijven, om zo inkomsten te genereren voor het goede doel (onder andere Amnesty en CARE). Een klein deel van de opbrengst gaat naar het uitkeren van een jackpot aan deelnemende computereigenaren. Hoe meer rekenkracht je doneert, hoe groter je kans. Rekenkracht die niet wordt verhuurd gaat alsnog naar de wetenschappelijke projecten.

McAndrew probeert het project nog energiezuiniger te maken door computers in warme landen overdag lichte rekenopdrachten te geven en computers in koude landen zwaardere rekenopdrachten.

Planetair bewustzijn: check. Ik mailde hem gisteren om te vragen hoe het er inmiddels voor stond met de Charity Engine, en met de vraag: ken jij het Overview Effect eigenlijk?

Dit antwoordde hij: ‘Een paar jaar geleden heb ik satellietbedrijven benaderd met een plan om twee camera’s heel ver uit elkaar in de ruimte te hangen, zodat kijkers konden inloggen en de aarde in realtime 3D konden zien - ‘hyperstereo.’ Dan zou je de aarde live zien - veel kleiner, alsof je een soort galactische God zou zijn. Uiteindelijk had ik er geen tijd voor. Dus vertelde ik het aan de jongens die die Kickstarter over het Overview Effect zijn begonnen.’ Die jongens gaan nu - een minder spectaculair plan - een VR-camera in een lage baan om de aarde brengen. In juni 2017 moet het gebeuren.

Mark McAndrew blijft bij zijn Charity Engine. Die maakt, zo mailt hij, sinds kort eindelijk winst, bestaat inmiddels uit 450.000 machines, en vormt daarmee een van de grotere supercomputers op aarde, zonder dat er één extra machine voor hoefde te worden geproduceerd.

Verder lezen?