Amerika: Een democratie die het stemrecht van zes miljoen mensen heeft afgepakt

Iedere dag ziet de 36-jarige Hany beelden van Donald Trump langskomen. Een man die in haar ogen een maniak is die haar land te gronde kan richten als hij verkozen wordt. Maar Hany mag niet stemmen.

Veertien jaar geleden werd Hany opgepakt op het vliegveld van Miami. Ze haalde voor een vriendin iemand van het vliegveld. Een vrouw die bij de douane werd opgepakt met een paar kilo cocaïne in haar tas.

De vrouw en Hany werden gearresteerd. Hany’s advocaat probeerde nog te bewijzen dat zijn cliënt geen idee had dat diegene die ze oppikte drugs smokkelde, maar verloor de zaak. Ze kreeg vijf jaar celstraf en kwam in 2007 vrij.

Waar het om gaat: in 48 van de 50 Amerikaanse staten verliest iemand die wordt veroordeeld voor een zwaar vergrijp zijn of haar burgerrechten. Daaronder zijn het recht een wapen te bezitten, het recht zitting te nemen in een jury én het stemrecht. Door dit gegeven, dat felony disenfranchisement heet, hebben ruim zes miljoen Amerikanen geen stemrecht.

Nu zijn daar nog argumenten voor te bedenken, waarover later meer. Maar waarom wordt het stemrecht in negen staten niet hersteld als gevangenen hun straf uitgezeten hebben?

Concreter: waar in Vermont, Maine en Californië mensen wél mogen stemmen als ze gevangen zitten, vervalt het stemrecht in Florida, Iowa en Kentucky automatisch bij een misdrijf en wordt het in Alabama, Arizona, Delaware, Mississippi, Nebraska, Nevada, Tennessee, Virginia, Wyoming na gevangenisstraf niet hersteld bij bepaalde (meestal gewelddadige) misdrijven.

Goed, Hany, die in Miami, Florida woont, mag aankomende december een aanvraag tot herstel van stemrecht doen, aangezien het dan zeven jaar geleden is dat haar voorwaardelijke straf voorbij was. Maar deze aanvraag komt voor een commissie waarin onder anderen de gouverneur van Florida zit: de Republikein Rick Scott, die het automatisch herstel van stemrechten zoals ingesteld door zijn voorganger Charlie Crist weer heeft afgeschaft. Kleine kans dus dat Hany bij de volgende verkiezingen wel mag stemmen.

Waar komen deze wetten vandaan?

Het ontnemen van burgerrechten stamt uit vroeger tijden, legt pro-deo-advocaat Carlos J. Martinez mij in Miami uit. In het wetssysteem van het vroegere Amerika bestonden zeven misdrijven, zogenoemde felonies, die meestal bestraft werden met de dood. Hiertegenover stonden de lichte vergrijpen, die misdemeanors worden genoemd.

In de Verenigde Staten wordt dit onderscheid nog steeds gemaakt. Maar intussen vallen er - afhankelijk per staat en om allerhande redenen - tientallen vergrijpen onder een felony. Van diefstal of vandalisme tot verkrachting en moord. In Mississippi is houtdiefstal al een zwaar vergrijp.

En zo kan het gebeuren dat de Verenigde Staten een van de weinige democratieën zijn die veroordeelden hun stemrecht ontnemen.

Hoe deze wetten de democratie beïnvloeden

Nu valt te beargumenteren dat hoogverraad of het meewerken aan een terroristisch complot plausibele redenen zijn om iemand verder uit te sluiten van de democratie, aangezien ze hebben getoond die democratie kapot te willen maken.

Maar er zaten in 2015 nog geen honderd Amerikaanse burgers vast op verdenking van terrorisme, terwijl de totale gevangenispopulatie 2,3 miljoen is. Bij ongeveer de helft van de veroordelingen in de VS gaat het om niet-gewelddadige andere zaken: het bezit van marihuana, diefstal, rijden onder invloed.

Daarnaast worden vooral zwarten hierdoor getroffen, die worden immers het vaakst opgepakt. In Dothan, Alabama, zet pastoor Kenneth Glasgow zich al jaren voor hen in. In 2008 spande hij bijvoorbeeld een rechtszaak aan tegen de staat Alabama. Een verkeerde interpretatie van de wet sloot volgens hem een groep ex-gedetineerden uit van het stemrecht. Die zaak won hij. Nu vertelt hij tijdens een dienst dat God zijn toehoorders een stem heeft gegeven die hen niet ontnomen mag worden.

Je mag vanuit de gevangenis wel vastgoed kopen of trouwen. Waarom zou je ineens niet meer mogen meedoen met de democratie?

Wanneer ik hem de volgende ochtend spreek in de studio van zijn radiozender, haalt Glasgow de Jim Crowwetten aan, die waren aangenomen om raciale segregatie in stand te houden. ‘Martin Luther King heeft zo hard gevochten om zwarten stemrecht te geven, nu zijn we nog altijd ondervertegenwoordigd.’

Hij verwijst daarbij naar de statistieken als het gaat om stemrecht onder zwarte Amerikanen: in de staat Florida is 1 op de 10 inwoners uitgesloten van het stemmen vanwege de disenfranchisement-wetten, bij de zwarte bevolking gaat dit om 1 op de 4. In heel Amerika gaat het om 1 op de 56 inwoners tegen 1 op de 13 zwarte Amerikanen. En dat maakt uit voor de Democratische partij: in de verkiezingen voor Barack Obama stemde gemiddeld 85 procent van de zwarte Amerikanen voor de Democraten.

Marc Mauer, directeur van The Sentencing Project, een organisatie die zich bezighoudt met de burgerrechten van (ex-)gevangenen, begrijpt überhaupt niet waarom mensen uitgesloten moeten worden. ‘Als gevangene ben je nog steeds een burger. Je mag vanuit de gevangenis wel vastgoed kopen of trouwen. Waarom zou je ineens niet meer mogen meedoen met de democratie?’

Volgens Mauer zouden de verkiezingen van 2000 tussen George Bush en Al Gore anders uitgepakt hebben als Florida bij veroordeelden niet het stemrecht zou afnemen. Dan zou Al Gore hebben gewonnen.

Wat zouden (ex-)gedetineerden nu stemmen?

Hoe zou die uitslag er nu uitzien? Dat is moeilijk na te gaan. Volgens een artikel op Quartz zou Hillary Clinton meer stemmen krijgen. Mauer maakt het niet uit wat de ex-gedetineerden zouden stemmen. ‘Het gaat erom dat stemmen geen privilege is, maar een recht. Ongeacht op wie mensen zouden stemmen.’

Toch peilde ik in gesprek met acht ex-gedetineerden in Alabama, Mississippi en Florida de stemming. Van hen zouden er twee op Donald Trump stemmen, vier op Clinton, één op geen van beide en één wilde zijn voorkeur niet vertellen.

Zo was er de van origine Venezolaanse Yraida Guanipa in Miami, Florida. Als ze mocht stemmen, zou ze voor Donald Trump kiezen. Ook al wil hij migranten die misdaden (hebben) begaan uitzetten, toch gelooft ze dat Trump de banen zou brengen die de Amerikaanse economie weer uit het slop zullen halen. Bovendien heeft de 54-jaar oude Guanipa ‘een akelig gevoel’ bij Hillary Clinton, wier man de gevangenis heeft geopend waar zij in Florida heeft gezeten.

Volgens Guanipa is, terwijl ‘het establishment regeerde,’ het gevangenissysteem uit zijn voegen gegroeid. En inderdaad: ook al woont in de VS maar 5 procent van de totale wereldbevolking, toch zit 25 procent van de gevangenen wereldwijd vast in de VS. En Hillary Clinton was First Lady óf maakte deel uit van de regeringen die dit hebben laten gebeuren, zegt Guanipa.

Een andere Trumpstemmer, die ik in Dothan, Alabama trof, was Clarissa Lerey. De vrouw vertelt dat ze sowieso niet voor Clinton zou stemmen vanwege haar standpunten over wapenbezit en abortus. ‘Ook al ben ik het met veel dat Trump zegt niet eens, abortus is voor mij een belangrijke factor. Daarom is stemmen ook zo belangrijk voor mij: het is je recht als burger.’

Hoe de huidige presidentskandidaten hier tegenaan kijken

April dit jaar deed de gouverneur van Virginia, de Democraat Terry McAuliffe, een poging het stemrecht van 206.000 ex-gevangenen in zijn staat automatisch te laten herstellen. Dit werd aangevochten door Republikeinen in een rechtszaak die McAuliffe verloor, waarna hij aangaf dan handmatig voor deze mensen het stemrecht te herstellen. Intussen is hij op 13.000.

Hillary Clinton verstuurde een tweet waarin ze de gouverneur prees voor zijn moed. Op haar website staat dan ook duidelijk omschreven hoe zij over felony disenfranchisement denkt: ‘Amerikanen die hun schuld aan de samenleving hebben afbetaald en hun straffen uitgezeten, zouden het recht moeten hebben te stemmen, en Hillary zal wetgeving steunen om te verzekeren dat hun stemrecht wordt hersteld.’

Dat ik niet mag stemmen blijft steken - het voelt alsof ik een illegaal ben in mijn eigen land

Trump heeft geen officieel standpunt op zijn website staan. Maar tijdens een speech sprak hij zich duidelijk uit over McAuliffes poging tot herstel: ‘Hillary Clinton rekent op haar vriend Terry McAuliffe om duizenden gewelddadige misdadigers naar de stemhokjes te krijgen in een poging om de stem van zowel wetshandhavers als slachtoffers van misdaden waardeloos te maken.’

Volgens ex-gedetineerden en organisaties die zich met dit onderwerp bezighouden, is het handhaven van de felony disenfranchisement-wetten zoals Trump wil een manier om de onderklasse uit het electoraat te houden.

De 51-jaar oude Bruce Adams uit Dothan, Alabama, die in het verleden vast zat voor het verkopen van drugs, denkt er ook zo over. ‘Weet je?’ zegt hij. ‘Als je wil, is er veel mogelijk. Ik ben begonnen met een simpel baantje, intussen werk ik voor een bedrijf dat kogelvrij glas maakt voor het leger. Ik heb een mooie auto, een goed leven, ook al heb ik een strafblad. Maar dat ik niet mag stemmen blijft steken - het voelt alsof ik een illegaal ben in mijn eigen land.’

Politieke betrokkenheid van ex-gedetineerden

Verandering is mogelijk. Dat blijkt uit recente ontwikkelingen in Californië, waar voorheen pas weer gestemd mocht worden zodra ook de voorwaardelijke gevangenisstraf uitgezeten was. Dit jaar zullen voor het eerst gevangenen kunnen stemmen. De wijziging werd voorgesteld met het argument dat het stemmen een belangrijk onderdeel is voor terugkeer naar de samenleving en recidive helpt voorkomen.

Volgens voorstanders van disenfranchisement zou deze groep van ex-gedetineerden toch niet stemmen, maar dat wordt door veel ex-gevangenen in de VS juist weerlegd. Stemrecht gaat in de VS niet alleen om het kiezen voor een president, ook op lokaal niveau en zelfs voor rechters wordt gestemd. Wie heeft ervaren hoe een door het volk gekozen rechter je veroordeelt tot een jarenlange gevangenisstraf, beseft juist hoe bepalend een stem kan zijn.

Van de ongeveer tien ex-gedetineerden en de verschillende organisaties die ik sprak voor dit artikel, was de meerderheid dan ook erg betrokken. Voor hen kleeft er ook een sterk emotioneel gevoel aan de ontnomen burgerrechten. Meerdere keren hoorde ik ex-gedetineerden zeggen dat ze zich hierdoor beschouwd voelden als minderwaardige burgers. Je bent weer deel van de samenleving, maar je mag niet volledig meedraaien.

‘Bovendien,’ voegt Norris Henderson van de organisatie Vote Nola uit New Orleans daaraan toe, ‘als wij toch niet in de rij staan om te stemmen, dan maakt het ook niet uit dat we ons stemrecht terugkrijgen.’

Lees ook: