Is het een kerstbalscherf? Is het een vissenschub? Nee, het is de zeesaffier. Het mooiste beestje dat je nooit zag (filmpje!)
Glinsteringen in zee. Ze komen vaak op het conto van de zon. Maar soms zijn die glinsteringen miniscule, mannelijke roeipootkreeftjes. Het ene moment onzichtbaar, het andere moment iridiserend in alle kleuren van de regenboog – met duizenden kristallen in je huid kun je een hoop leuke dingen doen.
Japanse vissers noemen een zwerm zeesaffieren wel ‘tama-mizu’ (juweelwater) of ‘kaigara-mizu’ (schelpwater) – als indicator voor visgronden van gestreepte tonijn. Roeipootkreeftjes eten algen. En vissen eten weer roeipootkreeftjes. Toch is lang niet alle visvoer zo schitterend als de zeesaffier.
Bekijk vooral onderstaand filmpje om te zien wat ik bedoel. Tik dan eens ‘sapphirina’ of ‘sea sapphire’ in bij Google Images.
Hoe kan de zeesaffier zo spelen met zijn kleurschakering – ja zelfs zijn zichtbaarheid? Marc Lavaleye, diepzeebioloog bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), legt uit.
Lavaleye: ‘Weet dat zeesaffieren echt heel klein zijn, een paar millimeter ofzo. Onder een microscoop zie je ze pas. Tenzij er dus een hoop bij elkaar zwemmen. Alleen die mannetjes shinen. Voor de vrouwtjes. Iets met paren.’ De vrouwtjes gaan onzichtbaar door het leven en zijn zelfs vaak verstopt in salpen. Dat is veiliger. Salp eten is lastig.
In de opperhuid hebben zeesaffieren een speciaal soort cellen, genaamd ‘iridoforen’ waarin laagjes zeshoekige kristallen van guanine – hoeveel laagjes hangt af van de soort zeesaffier – zich afwisselen met laagjes celvocht of cytoplasma.
De guaninekristallen zijn altijd 70 nanometer dik. Maar de dikte van de cytoplasmalagen regelt de zeesaffier zelf. Lavaleye: ‘En door dat te doen controleren ze zowel de intensiteit als de kleur van het licht dat hun lijven weerkaatsen.’
‘Vlinderschubben op vleugels of parelmoer reflecteren ook licht in allerlei kleuren,’ zegt Lavaleye. ‘Maar bijzonder aan de zeesaffier is dat regelmechanisme. Het kost een mannetje dacht ik drie minuten om z’n cytoplasmalagen naar wens bij te stellen.’
Ook de hoek waarmee het licht de zeesaffier raakt is van belang. Soms reflecteren de kristallen helemaal niks aan licht in jouw kijkrichting en dan is een mannetje – gelijk het vrouwtje – geheel transparant.
Dus mocht er nog een nanotechnoloog dromen van onzichtbaarheidsmantels à la Harry Potter: zie zeesaffier.
