Iran is niet eng of exotisch. Dus richtte Navid Yousefian een Facebookpagina op

‘Iran, dat is toch dat land waar vrouwen worden onderdrukt? Waar het regime homo’s executeert? En waar ze ruziën over atoombommen? Wat heb je daar te zoeken?’

Dat was zes jaar geleden mijn reactie toen een vriendin vertelde dat ze naar Iran wilde. Dat Iran meer is dan het op stereotypen gebaseerde beeld uit de media, laat staan dat het een plek is waar je als toerist héén kon gaan - ik had er simpelweg niet bij stilgestaan.

En vele anderen in de wereld met mij, tot grote frustratie van talloze Iraniërs die dolgraag willen laten zien dat de Iraanse werkelijkheid verder gaat dan het beperkte beeld uit de media, zo merkte ik tijdens mijn reis door Iran afgelopen maand.

Veelal zijn het Iraniërs die zich totaal niet identificeren met het religieuze regime en die een stille strijd voeren voor sociale en politieke verandering. Een strijd waarin ze geleidelijk ook vooruitgang boeken, maar die grotendeels onzichtbaar blijft voor de buitenwereld.

Maar hoe verander je die beeldvorming over Iran?

Een Facebookgroep voor verhalen over Iran

Door reizigers naar Iran zelf hun verhaal te laten doen, bedacht de Iraanse Navid Yousefian (28). Hij riep daartoe een niet aan het toerisme gerelateerde Facebookgroep in het leven, See You in Iran, waar reizigers hun positieve en negatieve verhalen over Iran kunnen delen en informatie kunnen uitwisselen.

Het idee voor See You in Iran ontstond tijdens een reis naar Tunesië. ‘Tunesië staat bekend als toeristische bestemming [tot verschillende aanslagen daar een einde aan maakten, YB]. Iran heeft een minstens zo groot toeristisch potentieel, maar mist een dergelijk imago. Dat besefte ik toen ik van Duitse studenten hoorde dat zij Iran niet zagen als een plek om heen te gaan. Ze kenden niemand die er geweest was.’

Ruim een jaar na de oprichting bestaat de groep uit meer dan tachtigduizend leden en dat aantal blijft groeien

Naar reisverhalen van mensen die er wel waren, bleek een grote vraag te bestaan. Ruim een jaar na de oprichting bestaat de groep uit meer dan tachtigduizend leden, van binnen en buiten Iran, en dat aantal blijft groeien. Op de pagina vind je een dagelijkse stroom van persoonlijke verhalen, anekdotes en foto’s van leden over hun reizen naar Iran, aanbevelingen voor bestemmingen en links naar reisblogs en artikelen.

Daarnaast vinden reizigers er antwoorden op praktische vragen over visa, reisroutes, goedkope hostels en Iraanse simkaarten, maar ook over islamitische kledingvoorschriften, of je ongetrouwd in hotels kan verblijven en het al dan niet alleen reizen als vrouw. Vragen waar de gedateerde reisgidsen niet altijd een antwoord op hebben of waar een hoop misverstanden over bestaan (ja, je kan alleen reizen als vrouw in Iran!).

Met als gevolg dat menig geïnteresseerde na te zijn toegevoegd aan de groep, zich ook laat overtuigen om een reis te boeken, zo getuigen verschillende posts binnen de groep.

En: een centrum voor culturele activiteiten

Yousefian en de andere beheerders van de groep breidden al snel het netwerk uit naar Tumblr, Instagram, Twitter en Telegram en werken aan een app om reizigers en Iraanse mensen met elkaar in contact te brengen.

Op de Facebookpagina was ook ruimte voor discussie over de ‘sociale en politieke implicaties van de ervaringen van reizigers in Iran.’ Inmiddels is een team van twaalf mannen en vrouwen (vooralsnog op vrijwillige basis) betrokken, allen studenten en professionals uit het netwerk van Yousefian. Er wordt nog geen geld verdiend, enkel uit eigen zak geïnvesteerd.

Daarbij kwam afgelopen maand de aankondiging om ook een cultuurhuis te openen in het centrum van Teheran, met een café waar de groep lezingen, workshops en filmavonden wil organiseren en een hostel voor reizigers om te verblijven, waarmee ook het cultuurhuis gefinancierd moet worden. Daar ontmoet ik Yousefian, tijdens de laatste dagen van mijn reis door zijn land.

Het enorme succes van de groep heeft hem verrast, zegt Yousefian. Hij is sinds een paar maanden terug uit Amerika, waar hij promoveert op politieke theorie en feminisme. ‘Het was geen vooropgezet plan om ook een cultuurcentrum te beginnen. Maar nu we zo’n groot globaal netwerk hebben opgezet, dacht ik, laten we dat omzetten in concrete culturele activiteiten.’

De achtertuin van het toekomstige cultuurhuis is al open. Yousefian pelt er mandarijnen en pistachenootjes, terwijl een helblonde Zweedse vriendin koffie zet. Zijn traditionele baard contrasteert met zijn korte broek (verboden onder het Iraanse religieuze regime). ‘Ik vind het ook leuk om mensen op het verkeerde been te zetten,’ verklaart hij met een grijns. ‘Toen ik in de VS studeerde, droeg ik mijn baard nog langer.’

Maar waarom? Om het beeld van Iran te nuanceren

Achter See You Iran zit een belangrijke politieke agenda, die alles te maken heeft met het veranderen van de beeldvorming van Iran in de buitenwereld. Het voornaamste doel van See You in Iran is het doorbreken van Irans ‘culturele isolatie’ en het tegengaan van wat Yousefian ‘iranofobie’ noemt.

‘Iran is sinds de Islamitische Revolutie meer dan dertig jaar geïsoleerd geweest van de buitenwereld. Je moet je voorstellen, tot mijn 23ste ontmoette ik nooit iemand die Engels sprak. Er bestaan daarom veel misverstanden over Iran. Nu een nieuwe stroom van buitenlandse bezoekers Iran heeft ontdekt, kunnen we die interactie inzetten om de beeldvorming over Iran bij te stellen.’

‘Veel mensen in de VS weten nog niet eens het verschil tussen Iran en Irak. Maar ook als ze beter zijn geïnformeerd draait hun beeldvorming van Iran doorgaans rondom, zo zal ik het maar even noemen, een paar ‘assen van kwaad.’ Daaronder: vrouwenonderdrukking, executies van homo’s en nucleaire wapens. En dat zijn ook serieuze problemen, begrijp me niet verkeerd, maar het is niet het hele plaatje.’

Dat is nu heel trendy om te zeggen, maar wiens Iran is het echte Iran? Dat van mij, of dat van mijn buurman?

‘Het andere uiterste is de ‘exotische’ beeldvorming over Iran,’ gaat Yousefian verder. ‘De Iraanse films die populair zijn buiten Iran, zijn doorgaans juist helemaal niet representatief voor het leven in Iran. Zoals de films No One Knows about Persian Cats, over de ondergrondse muziekscene in Iran, en Circumstance, over lesbische liefde. Het is exotisch, en daarom verkoopt het goed. Maar - ook al is dat niet het doel van de film - ze geven een verkeerd beeld van wat er echt gaande is.’

‘Met See You in Iran hopen we voorbij te gaan aan zowel dat ongeïnformeerde als het exotische beeld. En hopen we om te gaan met de problemen die wel degelijk bestaan. De verhalen op See You in Iran gaan over Iran, over de mensen en hun verschillende levensstijlen en de problemen waar ze mee worstelen. Het is belangrijk dat te vertegenwoordigen. Overigens zonder te pretenderen dat we het ‘echte Iran’ representeren. Dat is nu heel trendy om te zeggen, maar wiens Iran is het echte Iran? Dat van mij, of dat van mijn buurman? Ik geloof daar niet in.’

Daarbij is hij een fel tegenstander van wat hij ‘normalisatie van het beeld van Iran’ noemt. Waarbij ‘normaal’ gelijkstaat aan de standaarden van Europa en de VS. ‘Met name Iraniërs in de diaspora benadrukken graag dat wij ‘anders’ zijn dan de Arabieren. Dat wij beschaafd zijn, progressief, Perzisch, wit. Ze denken dat als wij normaliseren, verwesteren dus, dat we dan geen problemen met de VS meer zullen hebben. Maar Iran heeft zijn eigen historische plek in deze regio, met zijn eigen cultuur, volksaard en problemen - waarom zou het dan aan westerse standaarden moeten voldoen?’

En: om een strijd van binnenuit te voeren

Binnen het cultuurcentrum wil hij dan ook vooral de ruimte geven aan Iraanse culturele producties. Zoals lezingen van Iraanse academici die zijn ontslagen aan de universiteiten vanwege hun al te radicale denkbeelden. Maar ook films, muziek en literatuur uit de regio.

‘Ik zie See You in Iran als een organisatie die gaat over dingen die spelen binnen Iran, en over de interactie van Iran met de rest van de wereld. Waarbij we iedereen uitnodigen om naar Iran te komen en zelf te zien wat er gaande is, en die kennis mee naar huis te nemen.’

Waarom is dat belangrijk? Yousefian noemt de internationale sancties van de afgelopen decennia tegen Iran, met grote gevolgen voor de Iraanse handel, energie- en financiële sector. Juli 2015 werd met het sluiten van het nucleaire akkoord tussen Iran en zes wereldmachten afgesproken een deel van die sancties op te heffen.

‘Invloedrijke denktanks als het Washington Institute for Near East Policies rechtvaardigen die sancties door beeldvorming over Iran als een achtergesteld land, waarbij ze stellen dat je met het opheffen van sancties een regime legitimeert dat zijn homoseksuele burgers vermoordt,’ zegt Yousefian. ‘Maar die sancties zijn voor de Iraanse economie even verwoestend als oorlog, en verkeerde beeldvorming houdt ze in stand.’

Hoewel het leeuwendeel van See You in Iran over toerisme gaat, worden er soms ook stevige politieke discussies uitgevochten binnen de groep. Zoals een post over het wereldkampioenschap schaken voor vrouwen, dat komend jaar voor de eerste keer zal plaatsvinden in Iran. Verschillende deelneemsters van buiten Iran besloten op te roepen tot een boycot van het kampioenschap, vanwege de eis van het dragen van de in Iran verplichte hoofddoek. Maar met een boycot zijn Iraanse sportvrouwen juist nog verder van huis, betoogde het geplaatste artikel binnen de groep, waarna een felle discussie losbarstte over wat zinvol is in de strijd voor politieke hervorming en wat niet.

‘De boycot is precies een van die vormen van westers interventionisme waar vrouwen in Iran dus niet bij geholpen zijn,’ betoogt Yousefian. Het gaat om de problemen van Iraanse vrouwen, en die hebben geen baat bij een boycot van vrouwensport in Iran. Wat het Westen kan doen, is solidair zijn met deze vrouwen in hun strijd voor meer vrijheden, en boycotten is het tegenovergestelde van solidariteit.’

Hij geeft een voorbeeld. Twee Duitse feministische toeristen vroegen hoe ze Iraanse vrouwen dan wel kunnen helpen. ‘Door naar Iran te komen en ze bij te staan in hun strijd, in plaats van weg te blijven en je tegen hen te keren,’ zei ik tegen ze.

‘De vraag is of er vooruitgang wordt geboekt, en volgens mij is dat zo. Er studeren nu meer vrouwen dan mannen, de patriarchale rol wordt aan de kaak gesteld. En de losse stijl waarmee de hoofddoek nu wordt gedragen, [waarbij het grootste deel van het haar zichtbaar is, YB] dat was tien jaar geleden niet mogelijk geweest.’

Dus? ‘Ik ben hoopvol over de strijd die we van binnenuit kunnen voeren in Iran. Ik hoop dat we daar met See You in Iran aan bij kunnen dragen door de verhalen die bezoekers met zich mee naar huis nemen. Dat mensen zich aangemoedigd voelen om naar Iran te komen, zoals gebeurde met mijn Duitse vrienden uit Tunesië. Het is een begin.’

Ook lezen: