De Nederlandse overheid perkt de vrijheid van demonstratie steeds verder in

Het zijn berichten die we gewend zijn uit Turkije of Rusland. Demonstraties die eindigen met grootschalige arrestaties waarbij demonstranten, advocaten, volksvertegenwoordigers en journalisten worden afgevoerd wegens ‘belediging van het staatshoofd’ of ‘verstoring van de openbare orde.’

Het zijn berichten die ook in Nederland in hoog tempo normaal worden. Een greep uit het nieuws van de afgelopen weken.

• In Rotterdam arresteerde de politie op 12 november bijna 200 mensen die bij de intocht van Sinterklaas wilden demonstreren tegen Zwarte Piet. Onder hen activist Jerry Afriyie, die met veel geweld uit een bus werd getrokken en geslagen, zijn advocaat Michiel Pestman, GroenLinks-raadslid Simion Blom en journaliste Sunny Bergman.
• Dezelfde dag werd de Zwarte Sinterklaas Patrick Mathurin door de politie tegengehouden in Maassluis. Er was daar die dag geen demonstratieverbod: de extreemrechtse Nederlandse Volks-Unie mocht wel demonstreren.
• De Amsterdamse politie arresteerde diezelfde dag een demonstrant met een bord ‘Erdogan terrorista’ om zijn nek wegens ‘belediging.’ Volgens de gearresteerde activist, Guido van Leemput, gebeurde dat in opdracht van de burgemeester. Eberhardt van der Laan ontkende dat later: ‘De agent heeft zich vergist, of de demonstrant heeft het verkeerd gehoord.’
• Een week later, op 19 november, pakte de politie in Leiden bij de intocht twee mensen op. Een van hen was als Zwarte Piet gekleed en danste en sprong volgens de politie zodanig provocerend dat hij moest worden afgevoerd.

Er zijn meer voorbeelden van burgemeesters die naar stevige middelen grijpen om demonstraties te reguleren.

In Geleen had burgemeester Sjraar Cox per brief laten weten dat anti-Zwarte-Piet-demonstranten ‘uitsluitend positieve boodschappen’ mochten laten horen en ‘derhalve geen (negatieve) boodschappen over racisme in relatie tot het Sinterklaasfeest in al haar facetten’ mochten tonen.

De politie handhaafde dat verbod en pakte verschillende protestborden af. Teksten die blijkbaar niet vertoond mochten worden: ‘Voor een Racismevrij Kinderfeest,’ ‘Stop Blackface’ en ‘Zwarte Piet is Racisme.’

‘Dat gebeurt in Noord-Korea. Zoiets hoort niet in Nederland. Vrijheid van meningsuiting geldt ook voor groepen waarvan de meerderheid van de bevolking vindt dat hun mening onzin is,’ zei Jelle Klaas van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten hierover in De Limburger.

Datzelfde weekend arresteerde de politie in Den Haag 166 activisten van de Anti Fascistische Aktie die wilden demonstreren tegen politiegeweld en onderdrukking door de overheid. Een deel van de demonstranten verborg zijn gezicht achter sjaals, capuchons en zonnebrillen. Omdat dat volgens burgemeester Jozias van Aartsen tegen de afspraken was, verbood hij -na een aantal waarschuwingen– de demonstratie.

Burgemeesters grijpen vaker naar verboden en noodverordeningen

Deze voorbeelden passen in een trend. Nederlandse burgemeesters grijpen makkelijker naar de zwaarste juridische wapens in hun arsenaal: demonstratieverboden en noodverordeningen. Nog wat voorbeelden, niet Zwarte Pietgerelateerd.

In januari vaardigde de burgemeester van Noordoostpolder een noodverordening uit waarin hij journalisten ‘uit angst voor onvrede’ verbood aanwezig te zijn bij een voorlichtingsavond over een asielzoekerscentrum. Later ontkende de burgemeester dat hij die verordening daadwerkelijk had uitgevaardigd. Dit terwijl het stuk gewoon online staat.

Alle 326 kregen een strafbeschikking, terwijl dat alleen mag als het Openbaar Ministerie overtuigd is van iemands schuld

Op 21 februari arresteerde de politie in Rotterdam 326 Feyenoordsupporters die bij de Kuip wilden demonstreren tegen het clubbestuur. Uit angst voor ongeregeldheden besloot de burgemeester dat de mars niet tot bij het Maasgebouw mocht komen. Hij koos er daarbij voor de supporters hierover niet te informeren, waarna de politie de kopgroep van de demonstratie insloot, zo schreven de Nationale Ombudsman en de Rotterdamse Ombudsman in een kritisch rapport.

De betogers hadden het gevoel dat ze in een val liepen, omdat ze niets wisten van het verbod. ‘Kwalijk is ook dat er mensen in de ingesloten groep terecht zijn gekomen die niet meeliepen in de demonstratie,’ schrijven de Ombudsmannen. Alle 326 kregen een strafbeschikking aangezegd wegens samenscholing, terwijl dat alleen mag als het Openbaar Ministerie overtuigd is van iemands schuld.

Twee Ombudsmannen trekken aan de bel

Dit moet niet nog een keer gebeuren, stelden de Nationale en Rotterdamse Ombudsman niet voor niets. Maar het gebeurde op 12 november weer. Weer kwam burgemeester Ahmed Aboutaleb met een dubieus juridisch besluit.

Hij had voor die dag een algeheel demonstratieverbod uitgevaardigd op grond van de Wet openbare manifestaties, ‘terwijl deze wet de bevoegdheid niet biedt om een algeheel demonstratieverbod uit te vaardigen,’ stelt Amnesty International terecht vast. Net als bij de Feyenoorddemonstratie was het besluit niet duidelijk genoeg bekendgemaakt aan de demonstranten.

Dat bevestigt Michiel Pestman, de advocaat die op 12 november ook in Rotterdam was om zijn cliënt Jerry Afriyie bij te staan. Hij sprak met de commandant van de politie-eenheid ter plaatse: ‘Hij meldde iets over een noodverordening; onduidelijk was op welke noodverordening hij doelde.’

Pas toen de groep demonstranten werd ingesloten en aangehouden, hoorde Pestman een agent door een megafoon iets roepen over een demonstratieverbod. ‘Dat is de enige keer dat ik de politie iets heb horen zeggen tegen de groep. In mijn aanwezigheid is geen bevel gegeven aan de groep om weg te gaan,’ verklaart Pestman achteraf.

Ook hier wisten de demonstranten dus niet van een verbod, werden ze ingesloten en kregen ze niet de kans om vrijwillig te vertrekken. Pestman werd ook gearresteerd, hoewel hij zich herhaaldelijk als advocaat bekend had gemaakt en dus niet opgepakt had mogen worden.

Het politiegeweld tegen Jerry Afriyie

Nog zorgelijker is het geweld dat de politie tegen activist Jerry Afriyie gebruikt, zoals te zien in een opname door een mede-arrestant. Het is bij het kijken belangrijk te beseffen dat Afriyie op het moment dat het filmpje begint al aangehouden is – hij en de andere demonstranten zitten dan al in een door politie gevorderde bus.

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Na 21 seconden wordt Afriyie uit de bus getrokken, waarna een agent hem met een vuist vol in zijn gezicht raakt. Op 38 seconden slaat een agent, die achter zijn collega’s staat, met zijn wapenstok op de rug van Afriyie. Dat dient geen doel – hij moet zich om zijn collega’s heen wringen.

‘Ik heb de volgende dag heftige hoofdpijn gekregen,’ vertelt Jerry Afriyie een paar dagen laten aan de telefoon. ‘Het is niet allemaal te zien op de video, maar ik heb ook flink wat slagen gekregen in mijn zij.’

Dat is niet de eerste keer. ‘Ik ben al een aantal jaren actief, dit is de derde keer dat de politie geweld tegen me gebruikt, maar zo erg heb ik het nog niet eerder meegemaakt. Die agenten waren uit op wraak, ze speelden eigen rechter.’

Hij heeft inmiddels aangifte gedaan tegen de Rotterdamse agenten die hem geslagen hebben. Afriyie heeft bepaald geen kansloze zaak. Vorige week nog oordeelde het Hof Amsterdam in een andere zaak ‘dat het voor de politie geen aangeleerde techniek is om verzet te breken door vuistslagen in het gezicht te geven.’

De Nationale Ombudsman was daar in 2013 in een rapport over verantwoord politiegeweld al kristalhelder over: ‘Het slaan op kwetsbare lichaamsdelen zoals het hoofd, het gezicht of het kruis, kan ernstig letsel tot gevolg hebben en is in beginsel niet geoorloofd. Slaan op het hoofd is minder ingrijpend dan slaan in het gezicht. Een vuistslag in het gezicht is in beginsel niet geoorloofd.’

Wat is hier aan de hand?

Burgemeester Aboutaleb blijft in de gemeenteraad en in de media achter zijn aanpak staan. Hij was bang voor verstoring van de openbare orde en boos dat de demonstratie niet officieel was aangekondigd.

Hij benadrukt lang niet altijd de openbare orde boven de vrijheid van meningsuiting te laten gaan. De afgelopen jaren waren er ook genoeg demonstraties in Rotterdam van links én rechts die gewoon doorgingen.

Duidelijk is dat demonstraties voor veel burgemeesters een hoofdpijndossier vormen. Hoewel er niet heel veel harde cijfers zijn, blijkt uit onderzoek dat het aantal demonstraties toeneemt. Dit legt in alle grote steden een groter beslag op de politiecapaciteit.

Verreweg de meeste van die demonstraties verlopen zonder problemen en zonder arrestaties. Zo bezien zou je kunnen zeggen: het gaat een paar keer mis, maar dat betekent nog niet dat het demonstratierecht onder druk staat.

Dat zou te makkelijk zijn. Juist bij vrijheid van meningsuiting gaat het om de randen van het debat; het zijn juist de dwarse gedachten die bescherming nodig hebben. ‘Het recht om te demonstreren is in internationale mensenrechtenverdragen, bijvoorbeeld artikel 11 van het Europees verdrag inzake de rechten van de mens, en in artikel 9 van de Grondwet gewaarborgd. Kern van de zaak is dat het eenieder vrij staat om te demonstreren,’ schreef de Nationale Ombudsman al in 2007 in een rapport met de veelzeggende titel Demonstreren staat vrij.

De burgemeester mag zich dus niet met de inhoud van een demonstratie bemoeien, zoals in Geleen. De burgemeesters moeten in principe het recht op demonstraties garanderen, terwijl hij óók verantwoordelijk is voor de openbare orde. Daar zit het dilemma.

Burgemeesters mogen wel eisen aan de organisatie stellen, zoals het vooraf aanmelden van een demonstratie zodat de politie zich kan voorbereiden. Maar, zo schrijft de Ombudsman, ‘Een demonstratie mag niet worden beëindigd uitsluitend vanwege niet-aanmelden.’

Het argument van Aboutaleb is dus niet zwaar genoeg. Zijn argument dat er te weinig politie was om twee demonstraties tegelijk te begeleiden (in Rotterdam en in Maassluis) gaat ook niet op: als er ruim voldoende agenten waren om Afriyie en zijn 200 mededemonstranten op te pakken, waren er dus ook genoeg agenten voor een vreedzame demonstratie.

Het inzetten van noodbevelen en noodverordeningen en het totaal verbod op demonstreren zoals in Rotterdam is misbruik van het noodrecht en ‘een ontoelaatbare inbreuk op het grondwettelijke betogingsrecht,’ zo schrijven drie experts, onder wie Berend Roorda.

Demonstreren: niet voor bange mensen

Het gaat Jerry Afriyie om meer dan alleen Zwarte Piet. ‘De repressie wordt steeds harder. Demonstranten worden preventief gearresteerd, met een politicus, advocaat, een journalist. Als het in een ander land zou zijn, dan zouden er toch vragen over gesteld worden?’ En: ‘Nu worden wij gepakt, de volgende keer zal het iemand anders zijn.’

Hij zei dit tegen me zonder te weten dat in Amsterdam iemand met een bord ‘Erdogan terrorista’ was gepakt en een week voordat in Leiden een ‘provocerend’ dansende Zwarte Piet werd gearresteerd.

Wij mogen niet de orde en rust bij voorbaat stellen boven de vrijheid van het woord en de vrijheid van meningsuiting

Dat benadrukt weer eens de betekenis van het woord ‘universeel’ in universele mensenrechten. Die gelden voor iedereen. Burgemeesters reageren nu met ‘de botte bijl van een bang bestuur,’ zoals Folkert Jensma schreef.

In mei 1968 wilde Hubert Kronenburg van de Boerenpartij weten waarom de regering de buitenlandse studentenleider Daniel Cohn Bendit niet had tegengehouden aan de Nederlandse grens.

De liberale minister van Justitie Carel Polak gaf daarop dit magistrale antwoord: ‘De democratie is niet een staatsvorm voor bange mensen, niet voor mensen die voor elke politieke beweging of elke politieke verandering angstig zijn. Wij mogen niet de orde en rust bij voorbaat stellen boven de vrijheid van het woord en de vrijheid van meningsuiting. Ook de vrijheid van degenen, die er prijs op stellen, dergelijke mensen te horen, moeten wij zo veel mogelijk eerbiedigen. In dit geval hebben wij dat gesteld boven bij voorbaat een vrees voor het verstoren van de orde.’

Die zou iedere burgemeester aan de muur hebben moeten hangen.

De demonstratie van de AFA in Den Haag blijkt niet op grond van de APV maar de WOM beëindigd te zijn, dat is in de tekst gewijzigd.

Lees ook: