De meerderheid van Nederland is tegen aanpassing van Zwarte Piet. Ik vond 4 verklaringen

Ik herinner mij dat ik als kind verwachtingsvol mijn schoen zette. Het was al donker. In mijn gymp stak ik een halve wortel, daarnaast zette ik een bakje met wat water voor Sints paard. In bed fantaseerde ik over de cadeaus die ik zou krijgen.

De volgende dag rende ik naar beneden. Ik keek of het paard van Sinterklaas aan de wortel had geknabbeld en controleerde het waterniveau. Niets was aangeraakt.

Had Sinterklaas ons huis overgeslagen? Ik liet de wortel en het bakje water nog een nacht staan. De Sint heeft het vast druk, dacht ik.

De volgende ochtend ontdekte ik een cadeautje in mijn schoen. Mijn ouders wisten inmiddels, ingefluisterd door mijn zussen, waarom er een wortel uit mijn schoen stak.

Wat ik maar wil zeggen: ik herken de nostalgie van het Sinterklaasfeest. Ik herinner me de mengeling van plezier, spanning en opwinding. Tot een vriend vertelde dat hij rond 5 december altijd binnen bleef. Hij werd door kinderen in het dorp uitgejouwd voor Zwarte Piet. Het Sinterklaasfeest verloor zijn onschuld.

De kritiek is dat Zwarte Piet raciale stereotypen in stand houdt die teruggrijpen op koloniale en oriëntalistische ideeën over ongelijke verhoudingen tussen ‘wit’ en ‘zwart.’ Zie de bisschop-knechtrelatie, waarbij Sinterklaas verheven op een witte schimmel zit, terwijl Zwarte Piet pepernoten uitdeelt.

Anderen wijzen op de overeenkomsten tussen Zwarte Piet en blackface. Het kroeshaar, de dikke, rode lippen en de gouden oorbellen zijn, zoals een onderzoeker stelt,^* ‘denigrerende, stereotype kenmerken’ om vooral het witte publiek te vermaken.

De kritiek op Zwarte Piet is niet nieuw. De eerste tegengeluiden klonken voor zover bekend in 1930, met een opleving in 1960 tijdens de antiracistische golf, en een nieuwe in 1980, na de komst van migranten uit Suriname en de Antillen.

De laatste jaren is het debat echter geïntensiveerd, mede door het activisme en de arrestaties van Quinsy Gario, Jerry Afriyie, Siri Venning en journalist Steffi Weber in 2011. Tijdens de optocht in Dordrecht werden zij hardhandig gearresteerd omdat enkelen T-shirts droegen met de tekst ‘Zwarte Piet is Racisme.’ De laatste jaren is vaker politiegeweld gebruikt bij demonstraties van anti-Zwarte Piet-activisten. Zo zijn er in Rotterdam deze herfst bijna 200 demonstranten gearresteerd op grond van een noodverordening. Het voorstel van de activisten is een inclusief Sinterklaasfeest, met een esthetische aanpassing van Zwarte Piet.

En recent bleek dat 79 procent van de Nederlanders tegen de verandering van het uiterlijk van Zwarte Piet is. Dat is minder dan het jaar ervoor. Toch wil je dan weten: welke argumenten gebruikt de meerderheid van de Nederlanders die vóór Zwarte Piet is?

Hoe wordt er over Zwarte Piet gepraat?

Deze tekst gaat over een onderzoek dat ik momenteel uitvoer met Tugba Öztemir, Sherilyn Deen en Moataz Rageb. We zijn bezig met een analyse waarbij we internetcommentaren over Zwarte Piet onderzoeken en kijken naar de argumenten die eronder liggen. Wat zeggen die over in- en uitsluiting, racisme, burgerschap, identiteit en het Nederlandse culturele erfgoed?

We hebben zeventien internetartikelen van de afgelopen maand geselecteerd. De artikelen zijn van Metro, Algemeen Dagblad, RTL, Joop, GeenStijl, Folia, Pownews, Jalta, Fok en Frontaal Naakt en gaan over de Zwarte Piet-discussie. De websites bieden allen de mogelijkheid om onderaan het artikel een (gemodereerde) bijdrage te plaatsen.We hebben inmiddels meer dan 1.500 individuele reacties geanalyseerd. De aanleiding voor deze tekstanalyse is dat we willen begrijpen waarom Zwarte Piet wordt verdedigd, terwijl er een duidelijke (historische) relatie bestaat^* tussen Zwarte Piet en racistische karikaturen van zwarte Nederlanders. Hoewel we in onze analyse zorgvuldig te werk zijn gegaan, en zoveel mogelijk hebben gestreefd naar objectiviteit, neem ik in deze tekst stelling in.

Dus: welke argumenten kwamen we allemaal tegen om het uiterlijk van Zwarte Piet niet te veranderen?

1. Het is ‘onze’ cultuur

In het dominante verhaal spelen nationalisme en racisme een rol. Het stelt Zwarte Piet voor als een onveranderlijke traditie binnen ‘onze cultuur’ die ‘wordt aangevallen’ en daarmee verdedigd dient te worden tegen ‘vreemdelingen,’ ‘buitenlanders’ en ‘migranten.’

De mensen die Zwarte Piet bekritiseren, doen dat vanwege ‘hun gebrekkige integratie.’ ‘Buitenlanders’ en ‘migranten’ respecteren de Nederlandse cultuur niet, willen hun eigen cultuur opdringen, verpesten het voor Nederland en ‘willen altijd meer.’ Het aanpassen van Zwarte Piet zou een domino-effect hebben op andere ‘Nederlandse’ tradities als Kerstmis en Pasen.

De ‘oorspronkelijke’ bevolking is binnen dit verhaal een slachtoffer omdat ze het niet meer voor het zeggen heeft in eigen land. Dat Zwarte Piet een overblijfsel is van de Nederlandse koloniale geschiedenis of dat Zwarte Piet overeenkomsten zou hebben met blackface wordt stellig ontkend.

Veel mensen pleiten verder voor de on- én offline uitsluiting van mensen die Zwarte Piet willen veranderen. Dit neemt soms heftige vormen aan in de commentaren: er zijn uitingen van woede en walging, geweldsfantasieën over wat er met de activisten zou moeten gebeuren en oproepen tot collectief verzet. De tegenstanders worden gedwongen om deze specifieke Zwarte Piet te aanvaarden.

Witte antiracisten worden daarbij als landverraders gezien die ‘onvoldoende Nederlands’ zijn.^* In commentaren op artikelen over Kinderombudsman Margrite Kalverboer, die Zwarte Piet in strijd acht met de kinderrechten, wordt duidelijk hoe seksisme overlapt met nationalisme. De Kinderombudsman zou een ‘landverrader’ zijn en een ‘kinderloze,’ ‘zielige vrouw’ die ‘witte kinderen hun plezier wil ontnemen.’

De Kinderombudsman heeft inmiddels tientallen (doods)bedreigingen ontvangen. Hetzelfde lot is vrijwel alle personen beschoren die zich uitspreken tegen Zwarte Piet, zoals Quinsy Gario, Sylvana Simons, Jerry Afriyie en Mitchell Esajas, die ook regelmatig bij naam worden genoemd in de commentarensecties.

Het argument is dat er geen racisme is in Nederland, maar dat dat wordt gecreëerd door activisten. Zíj benadrukken kleurverschillen, dus zíj zijn verantwoordelijk. Zoals een reageerder schrijft: ‘Jullie willen racisme, jullie krijgen racisme.’

2. Het is een kinderfeest

Dit tweede verhaal verdedigt de onschuld van de traditie en doet dat via kinderen. Die zouden dol zijn op Zwarte Piet, geen kleur zien en geen benul van racisme en discriminatie hebben. Zo worden zij ingezet als argumentatieve pionnen.

Vooral de feestelijke en speelse kanten van Zwarte Piet worden voortdurend benadrukt. Hij is carnavalesk, grappig, humoristisch, dwaas en een beetje dom.^* Wat kan daar nu erg aan zijn? Daarbij: Zwarte Piet is toch een fictief figuur, een sprookje?

Deze verbeeldingen sluiten aan bij het idee van ‘witte onschuld,’ zoals beschreven door Gloria Wekker in haar boek met dezelfde titel. Een kinderfeest kan, zo luidt de veronderstelling, simpelweg geen racistische aspecten omvatten.

Ben je het hier niet mee eens, dan word je als ‘ongezellig’ gezien. Zoals Gloria Wekker ook schrijft, heerst de veronderstelling dat ‘demonstranten kinderen een fijne jeugdherinnering ontnemen, en met terugwerkende kracht, ook die van ouders.’

Het kinderfeestverhaal bagatelliseert verder het Zwarte Piet-debat door te wijzen op grotere problemen in Nederland of de vermeende thuislanden van de demonstranten.

Wanneer iemand vraagt waarom de pro-Zwarte Piet-commentatoren zich dan zo druk maken over Zwarte Piet en niet over de bezuinigingen in de zorg, volgt geen antwoord.

3. Met de hakken in het zand

Dit jaar werden er bijna tweehonderd demonstranten gearresteerd in Rotterdam. Amnesty International uitte zijn zorgen over deze ontwikkeling: ze zou een beperking van de vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht zijn.

Wat zit hierachter? Eerder omschreven Ruben Gowricharn en ik met het begrip policing the nation^* hoe de politie burgers met een vermeende ‘gebrekkige integratie’ disciplineert.

Dit anderen de les lezen werd ook zichtbaar toen de Parate Eenheid Rotterdam tijdens de intocht in Maassluis dit jaar in blackface ging en vervolgens tweette: wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de Parate Eenheid.

Er is onder de bestudeerde artikelen veel steun voor het optreden van de politie tegen anti-Zwarte Piet-activisten. Velen schrijven dat de politie de demonstranten nog harder had moeten slaan. Er worden verder diverse oproepen gedaan voor orde en repressie omdat ‘de Nederlandse tolerantie’ schuldig zou zijn aan de huidige situatie.

Een breed gedeeld gevoel is verder dat ‘wij’ ons niet meer moeten laten vertellen dat we racisten zijn. De ‘zeurpieten,’ ‘zielepieten,’ ‘zeurders,’ ‘drammers’ en ‘vervelende activisten’ moeten ‘ons’ met rust laten. Ondanks het zelfbeeld van redelijkheid en gelijkheid, zijn de commentaren duidelijk ingegeven door vermeende superioriteit.

Een variant is dat er al zaken in gang zijn gezet om Zwarte Piets uiterlijk te veranderen en dat mensen dus verder niet meer moeten zeuren.

De arrestaties worden daarbij nauwelijks gezien als een beperking van de vrijheid van meningsuiting of het demonstratierecht. Integendeel, de demonstranten zijn een plaag en een bedreiging voor de openbare orde en de zwakke overheid toont eindelijk haar tanden.

4. Het komt door de islam

Wat opvalt zijn de vijandige anti-islamsentimenten in onlinegemeenschappen. Hoewel Zwarte Piet vooral wordt geagendeerd door zwarte Nederlanders, worden moslims en de islam vaak in verband gebracht met de kwestie.

Zo zijn er diverse verwijzingen naar het suiker- en offerfeest, die dan ook maar moeten worden afgeschaft. Ook de hoofddoek, nikab en burka worden meermaals aangehaald. In enkele discussies worden - toch opvallend - ook vluchtelingen besproken.

Tegelijkertijd kan het niet verbazen dat ook in dit debat moslims worden afgeschilderd als zondebok. Sinds Frits Bolkestein, Pim Fortuyn, Rita Verdonk en Geert Wilders wordt de moslim vaker voorgesteld als een verschoppeling. In het volgende citaat wordt duidelijk hoe al deze verhalen elkaar doorkruisen en overlappen:

Wat dit alles over Nederland vertelt

Wat al deze commentaren laten zien, is dat de vraag of Zwarte Piet racistisch is, van secundair belang is. Waar het om draait, is dat de discussie racistische machtsstructuren blootlegt. Tegenstanders moeten gedisciplineerd worden. Wie mag meepraten over de invulling van Nederlandse tradities? Vooral witte Nederlanders.

Zwarte Piet representeert, met andere woorden, de Nederlandse nationale identiteit in haar huidige instabiele staat. De figuur en het symbool omvatten gevoelens van verlies en nostalgie van een bezorgd, angstig en boos land. Zwarte Piet verwijst zowel naar anti-zwartracisme als anti-moslimsentimenten, bepaalt wie wel en niet in aanmerking komt voor sociale voorzieningen en introduceert zelfs vluchtelingen in het debat.

Ideeën over het ‘mislukken van de multiculturele samenleving,’ opvattingen over aanpassing, de teloorgang van de verzorgingsstaat en de kloof tussen het bestuur en delen van de bevolking voeden de strijd om Zwarte Piet verder. In een tijd van onzekerheid worden woede, zorgen en angsten op Zwarte Piet geprojecteerd.

Het debat is, zo blijkt uit de commentaren, verder illustratief voor een bredere verschuiving naar rechts-conservatisme in Nederland. Dit conservatisme gaat verder dan de weigering te reflecteren op de koloniale geschiedenis van Nederland en onderstreept het belang van recht, repressie en orde. Terwijl het juist de rechten van anti-Zwarte Piet-demonstranten zijn die met de voeten worden getreden. Hun vrijheid van meningsuiting en demonstratierecht worden beknot door het optreden van het openbaar bestuur en de politieorganisatie.

De toekomst van Nederland zal worden uitgevochten over zijn verleden. Daarbij zijn diverse trends zichtbaar. Er zijn mensen, politici en media die roetveeg- of kleurenpieten willen. Tegelijkertijd willen mensen vasthouden aan Zwarte Piet, alternatieven overwegen voor het Sinterklaasjournaal, hun kinderen weghouden van het bekijken van deze programma’s, hun kinderen opzettelijk zwart schminken en overgaan tot een lokale invulling van Zwarte Piet.

Het idee van een onschuldig kinderfeest, gevoelens van verlies en nostalgie en de diep ervaren wrok tegen ‘de politieke en culturele elite’ zullen, vrees ik, vooralsnog niet bijdragen aan een kritische reflectie op hoe historische beelden doorwerken in hedendaags racisme, seksisme en islamofobie.

Lees ook: