Werken individuele bonussen voor voetballers?

Interessante passage in een van de stukken van NRC Handelsblad over het datalek Football Leaks: Southampton, de club van de Nederlanders Jordy Clasie en Virgil van Dijk, betaalt spelers per gescoord doelpunt.

Als Virgil van Dijk scoort krijgt hij duizend pond extra. Aanvallers Dusan Tadic en Graziano Pellè kregen ook een bonus per goal: 2,5 duizend pond voor Tadic, tweeduizend pond voor Pelle. Beiden kregen vijfduizend pond als ze meer dan tien goals scoorden.

En er rollen nog meer opmerkelijke bonus-clausules uit de documenten van Football Leaks.

The Sunday Times berichtte op zondag dat Mario Balotelli bij Liverpool vijftigduizend pond kreeg per doelpunt. Een niet nader genoemde Liverpoolspeler zou zelfs 65 duizend euro krijgen.

In eerste instantie denk je misschien: goed idee, je prikkelt een speler om het uiterste uit zichzelf te halen.

Maar na kort nadenken is al duidelijk dat er een risico aan zit. In het voetbal zit er altijd al een spanning tussen het individuele belang en het teambelang: iedereen die weleens heeft gevoetbald, zal zich eens hebben gestoord aan egoïstische medespelers, die vooral zelf willen scoren. En met een bonus maak je dat erger.

Als jij een geldbedrag krijgt omdat je een doelpunt maakt, heb je een prikkel om de bal niet af te spelen. Ook als een medespeler er beter voor staat dan jij. Zo’n bonus is dan misschien goed voor het individu, maar niet voor het team. En in het voetbal draait het uiteindelijk om de teamprestatie. Als Barcelona niet wint, is Lionel Messi geen ster.

Kortom: zo’n goalbonus is een fraai voorbeeld van een perverse prikkel.

Werken prikkels voor individuele spelers in een teamsport?

Wat Southampton doet, lijkt dus dom. En eigenlijk op twee manieren. Want als je al denkt dat zo’n goalpremie werkt, dan moet je die premie natuurlijk wel zo serieus maken dat spelers ernaar gaan handelen.

Zou bijvoorbeeld een speler als Graziano Pellè, die jaarlijks miljoenen verdient, werkelijk die ploeggenoot overslaan voor 2.000 pond extra? Ik denk het niet - hij merkt het misschien niet eens als er 2.000 pond meer of minder op zijn rekening staat. (Wat de vraag opwerpt waarom die in het contract staat.) Dan zijn die bedragen die Liverpool uitkeert een stuk interessanter - zelfs als het dus een perverse, contraproductieve prikkel is.

Nog even afgezien van doelpuntbonussen: is het überhaupt wel mogelijk bonussen te zetten op prestaties van individuele spelers, zodat het de prestaties van het team verbetert? Of in elk geval niet schaadt? Ik heb dit gevraagd aan enkele experts met ervaring op dit terrein.

Je wilt alleen een speler een bonus geven als het team ook succes heeft

Het unanieme antwoord: nee.

Een voetbalbestuurder mailt dat individuele bonussen vaak contraproductief werken. ‘Je wilt alleen een speler een bonus geven als het team ook succes heeft. Het is beter als je een bonuspot maakt, en de speler zijn deel krijgt op basis van het aantal minuten dat hij speelde.’

Een econoom is het met hem eens: als je spelers per gespeelde minuut of wedstrijd beloont, ben je af van ‘egoïstische prikkels,’ ‘terwijl je nog steeds individuele prikkels hebt, die (...) het team ten goede komen (...) en het individu.’ En veel minuten maak je, als je volgens de trainer van waarde bent voor het team - en dus niet egoïstisch bent.

Een consultant die diverse spelers uit de Premier League hielp bij het onderhandelen over contracten, stelde het mooi: ‘Het is nagenoeg onmogelijk, denk ik, om bonussen toe te kennen op basis van wedstrijdstatistieken - schoten op doel, tackles etc. - omdat ze bijna altijd suboptimaal gedrag bevorderen.’

Maar wat nu als je als trainer wil dat een spits wat zorgvuldiger schiet? Dan zou je bijvoorbeeld schoten van bepaalde afstand kunnen verbieden. Of de spits kunnen belonen als 50 procent van zijn schoten tussen de palen eindigt. Klinkt goed, toch?

Nee, zegt de consultant, want dan wordt zo’n speler mogelijk te voorzichtig. ‘Dan mikt hij bijvoorbeeld in het midden van de goal.’

1 miljoen krijgen om niet te spugen

Het lijkt, kortom, niet heel eenvoudig een goede premie te zetten op specifiek gedrag in het veld. En toch gebeurt het. In het amateurvoetbal is dit bekend, al gaat het veelal om kleine, onschuldige bedragen: een vijfje voor een doelpunt.

Een geestig voorbeeld dat ik gisteren tegenkwam: Cambuur-speler Xander Houtkoop kreeg ooit bij Heerenveen een tosti per doelpunt, volgens een voormalige ploeggenoot. Volkomen onschuldig en niet-contraproductief. Tenzij Houtkoop zeer ernstige kaas-ham-broodissues heeft, zal hij echt niet gaan schieten als iemand anders vrijstaat.

Maar Liverpool heeft er dus serieuzer werk van gemaakt. Met doelpunten, maar ook met vreemdere clausules, afgaande op het stuk uit de Sunday Times.

Mario Balotelli - de Italiaanse spits met een reputatie van wangedrag op en naast het veld - zou van de club ook nog een bonus van 1 miljoen pond krijgen als hij in één seizoen minder dan drie keer van het veld zou worden gestuurd voor wangedrag: spugen, slaan, belediging, dat soort zaken.

Klopt dat verhaal? De technisch directeur van Liverpool, Michael Edwards, mailt dat hij geen commentaar geeft op contractuele zaken.

De clausule mag bizar zijn - twee keer spugen wordt nog steeds beloond met een miljoen - maar de prikkel lijkt niet contraproductief. Het is een bonus om iets niet te doen, in plaats van een bonus om iets wel te doen. De goalpremie lijkt dan schadelijker. Als je een dikke premie op goals zet, stimuleer je een speler iets te doen dat slecht is voor het collectief - en die neiging hebben sommige spitsen toch al.

In het basketbal is deze spanning tussen de belangen van het individu versus die van het team ook aanwezig. Het uit zich ook helderder. ‘Point guards’ die kunnen scoren met een simpele lay-up, kijken soms om zich heen, of ze niet alsnog een assist kunnen geven. Want, zo weten ze, clubs kijken bij point guards naar het aantal assists dat ze hebben gegeven.

Dit verhaal is gebaseerd op een korte rondvraag in reactie op het nieuws uit Football Leaks. Misschien zijn individuele prikkels denkbaar die wel werken, of niet contraproductief zijn. Ken je er een of twee? Ik hoor het graag.

Meer lezen?