Kijken: Referenda, loting of burgertoppen - werken nieuwe vormen van democratie?

De laatste dagen van het jaar; een goed moment voor bezinning op onze democratie. Met De Balie publiceert De Correspondent drie oudejaarscolleges in aanloop naar de verkiezingen.

Programmamakers Rik Seveke en Tim Wagemakers van De Balie zochten naar verdieping rondom belangrijke thema’s in verkiezingen en organiseerden een gesprek over de democratie, met als thema: het volk regeert.

Hieronder een registratie van de avond die zij organiseerden, ingeleid door henzelf. Onder dit stuk kun je vragen stellen aan een van de sprekers.

Ze zullen het zelf een vreemd bondgenootschap vinden, maar als je het aan Sybrand Buma, David Van Reybrouck of de initiatiefnemers van GeenPeil vraagt, zullen ze hetzelfde zeggen: onze representatieve democratie werkt niet meer. De burger voelt zich niet meer gehoord door de politicus die hem of haar moet vertegenwoordigen.

En waar de één voor een districtenstelsel (Buma), de ander voor burgertoppen of gelote representatie (Van Reybrouck) en de derde voor referenda en directe democratie pleit (GeenPeil), is de achterliggende gedachte steeds dezelfde: om de Nederlandse democratie legitimiteit terug te geven, is nu democratische vernieuwing nodig. Maar is het wel zo erg?

Onze sprekers

In debat- en cultuurcentrum De Balie bogen verschillende experts zich onder leiding van Clairy Polak over deze trends en incidenten. Zo spraken:

• Tom van der Meer, hoogleraar politicologie (Universiteit van Amsterdam),
• Evelien Tonkens, hoogleraar burgerschap (Universiteit voor Humanistiek),
• Han ten Broeke, Tweede Kamerlid (VVD),
• en Floor Rusman, historica en redacteur van NRC Handelsblad.

Wat betekent een representatieve democratie eigenlijk? Hebben burgers, via volksvertegenwoordigers, echt invloed op het beleid van de regering? Kunnen we leren van het verleden of leven we in een tijd waarin er nieuwe ideeën nodig zijn voor legitieme macht en representatieve volksvertegenwoordiging?

Ideeën genoeg voor een betere democratie

‘Er is geen democratie zonder dat er meteen een gedachte van een crisis van democratie is,’ trapte hoogleraar Tom van der Meer af. ‘Tegelijkertijd functioneert onze vertegenwoordigende democratie beter dan ooit.’ Wantrouwen tegen de politiek is het doel van een vertegenwoordigende democratie. En de zwevende kiezer is een kiezer die zijn werk serieus neemt.

Een beeld dat niet overeenkomt met de ‘mailbox’ van VVD-politicus Han ten Broeke. Of met de bijeenkomsten die Floor Rusman voor haar werk bij NRC bezoekt. Daar ziet ze geen zwevende, of sceptische burgers, maar vooral woedende burgers, die zich niet gehoord voelen.

In de zoektocht naar hoe mensen beter gehoord kunnen worden kwam op de avond van alles voorbij. Participatiedemocratie? Bereikt alleen mensen die toch al geïnteresseerd zijn. G1000? Had het maar gewerkt, maar het werkt niet. Meer laagopgeleiden in de Tweede Kamer? Alsof onvrede niet onder hoogopgeleide burgers zit. Een districtenstelsel, zoals politiek commentator Tom-Jan Meeus in zijn inleiding voorstelt? Maakt het systeem alleen maar conservatiever.

Uiteindelijk, vindt Evelien Tonkens, vergt onze democratie vooral meer oefening, door burgerschap in het onderwijs. En moeten we stoppen met het idee van de representatieve democratie als supermarkt: waarbij de burger iets wil en zijn ideeën shopt bij politieke partijen.

Werden nieuwe initiatieven tot democratische vernieuwing dan te snel weggewuifd tijdens het debat? Heeft Tom van der Meer gelijk met zijn analyse dat er geen crisis van de democratie is, maar een crisis van de gevestigde partijen? Kijk het hier terug:

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Om op te letten

00.01.55 min. Inleiding door Tom-Jan Meeus. ‘Volgens mij zijn er goede redenen om te pleiten voor meer democratie. Volgens mij zijn er goede redenen om te pleiten voor betere democratie. Maar vooral zijn er volgens mij goede redenen om te pleiten voor minder democratie.’00.17.40 min. Tom van der Meer stelt vast: ‘De democratie is in Nederland eindelijk gaan functioneren.’ De piepjes en kraakjes van de democratie, die zijn van alle tijden.00.35.00 min. Evelien Tonkens vertelt over onderzoek naar participatiedemocratie – werken initiatieven als de G1000? En wat zijn nog alternatieven om te onderzoeken - een opkomstplicht zoals in België, bijvoorbeeld?00.37.20 min. Evelien Tonkens stelt dat democratie een kwestie van oefenen is. In Denemarken leer je actief meedoen in de democratie al op school.

00.50.50 min. Han ten Broeke: ‘30.000 mensen die lid zijn van de VVD. [...] de ANWB, dat zijn er 4 miljoen.’ Is de partij nog wel het vehikel om de achterban aan te spreken?

01.01.30 min. Werkt het referendum? En wat lost het op? Han ten Broeke noemt het een ‘vergiftigde fopspeen’ die burgers wordt voorgehouden - en die precies averechts gaat werken.

Meer lezen?