Dé vraag voor wereldverbeteraars: is tech de oplossing voor of de oorzaak van al onze problemen?

Als ik de meest voorkomende discussie onder mijn verhalen op De Correspondent van dit hele jaar in twee zinnen moet samen vatten, dan verloopt die als volgt:

‘Technologie is de oplossing voor al onze problemen!’

- ‘Nee, technologie is juist de oorzaak van al onze problemen!’

Geweldige discussie. Ik voer haar vrijwel dagelijks in mijn eigen hoofd.

Rijden met bevroren ruiten

Ze kwam ook weer langs onder mijn afgelopen week opnieuw gepubliceerde verhaal over zelfrijdende auto’s, waarvan de ontwikkeling in 2016 zo snel is gegaan.

Ongeveer de helft van de bijdragen waren vrolijkmakende toekomstvisioenen, over alle problemen die we niet meer zullen hebben zodra de nieuwe auto eenmaal is ingeburgerd. Zoals deze, van Paul: ‘Ruiten krabben. Nergens voor nodig, die ontdooien langzaam tijdens de reis.’

De andere helft van de reacties ging over nieuwe problemen die de nieuwe auto kan gaan veroorzaken. Zo schreef Harry: ‘De druk om zelfrijdende auto’s in te voeren is zo hoog dat ik vrees dat voor de weg van de minste weerstand wordt gekozen en dat betekent marginaliseren van andere vormen van vervoer. Dat zou betekenen dat fietsers helemaal van de weg worden geweerd en alleen nog op fietspaden bewogen mogen worden.’

Ik weet niet of dat laatste gaat gebeuren. Van het rijvermogen van de Autopilot van Tesla ben ik behoorlijk onder de indruk. Dit filmpje al gezien van een Tesla die op de A2 bij Valkenswaard een aanrijding herkent voordat die plaatsvindt?

27 december 2016: een Tesla remt op de A2 voordat tussen de auto’s die ervoor rijden een zware aanrijding plaatsvindt.

Jaywalking, plastic en antidepressiva

Maar de kans dat de nieuwe auto niet alleen oude problemen oplost maar ook weer nieuwe veroorzaakt, die lijkt ook mij levensgroot. Want zo gaat het toch steeds? Drie voorbeelden.

Voor de automobiel er was, bestond illegaal oversteken (jaywalking) niet. De voetganger is van de weg gedrukt.
Met de uitvinding van plastic kon de gewone man eindelijk zijn haar kammen en zijn tanden poetsen. Plastic = democratie. Wat we toen nog niet door hadden, was dat er een groot probleem was met olie en dat al dat plastic in zee zou belanden. (Meer in mijn favoriete podcast van dit jaar)
En wat ik deze week las: de antidepressiva waarmee we onze eigen ellende proberen te bestrijden komt in het oppervlaktewater terecht, waar ze vissen vergiftigen. (Uit het boek van Steven Hayes dat ik hieronder uitgebreider aanraad.)

Dat laatste, dat vissen doodgaan van hightech-medicijnen die mensen in welvarende hightech-landen nodig hebben, omdat al die ontwikkeling ze kennelijk niet gelukkig maakt, dat is zo’n beetje het treurigste dat ik kan verzinnen. Dan denk ik ook: is ons vermogen om steeds weer met iets nieuws vindingrijks te komen niet juist het probleem?

En wat is dán de oplossing?

Iedere oplossing is het probleem

Architect Thomas Rau, wiens inspirerende nieuwe boek Material Matters (geschreven met zijn vrouw Sabine Oberhuber) ik vorige week besprak, vatte deze paradox in ons gesprek eerder dit jaar als volgt samen: ‘Iedere oplossing is het probleem.’

Rau stelt voor in oplossingenecosystemen te leren denken en komt zelf uit op een circulair model, waarin afval niet meer bestaat en waarin economie ons leven niet langer domineert, maar weer ondersteunt, zoals dat ooit ook was. Op die manier komt er ook ruimte voor een rijker cultureel en spiritueel leven.

Wil je een wereld zonder afval? Geef grondstoffen grondrechten In hun nieuwe boek Material Matters stellen architect Thomas Rau en zijn vrouw Sabine Oberhuber de Universele Verklaring voor de Rechten van het Materiaal op. Niet omdat grondstoffen zielig zijn, maar omdat ze eindig zijn: op is op. Je kunt ze dus niet blijven weggooien. Lees mijn aanbeveling van Material Matters hier terug

Wat er misgaat in je hoofd (part II)

Volgens mij wil iedereen dat economie ons leven minder bepaalt. Maar moet er daarvoor niet iets fundamenteels veranderen in onze automatische manier van denken? Dat vroeg ik me al twee jaar geleden af, in het verhaal Dit is wat er dagelijks misgaat in je hoofd.

Dit is wat er dagelijks misgaat in je hoofd Dankzij onze capaciteit om te grijpen en taal te begrijpen − zaken waarin onze linkerhersenhelft uitblinkt − zijn mensen de baas op aarde. Maar waarom zijn we er zo belabberd in? Over wat er misgaat in de hersenpan van de westerse mens en wat daaraan te doen. Lees mijn verhaal hier terug

Een verhaal vol problemen die ons vermogen om in taal en getallen te denken veroorzaakt, dat kennelijk heel herkenbaar was - het werd in elk geval vaak gedeeld. En nu kan ik er eindelijk weer iets nieuws aan toevoegen.

Dankzij een gouden tip van uitvinder Willem (die van de tiewrap) vond ik deze week een nieuw boek over hetzelfde probleem, waarin ook oplossingen worden aangedragen. Ik ben nu op de helft en zo enthousiast dat ik het hier vast aanraad. Het heet Get out of your Mind and into your Life: The New Acceptance and Commitment Therapy en is geschreven door Steven Hayes, hoogleraar psychologie in Reno, Nevada.

Ja, het is een zelfverbeteringsboek. Niet zo heel verbazend in een wereld waar welvaart zo systematisch gepaard gaat met geestelijk leed. Er schijnt inmiddels een hele school te bestaan rondom Acceptance and Commitment Therapy (ACT).

(Don’t) fix it

Volgens Hayes hebben mensen als diersoort dankzij hun taalvermogen een ‘fix-it-mentaliteit,’ die helpt om oplossingen voor problemen te verzinnen. Daaraan hebben we onze dominantie op aarde te danken. Het probleem, zegt Hayes, is alleen dit: taal creëert ook pijn. Denk maar eens aan het meest genante, beschamende dat je in 2016 hebt gedaan. Kun je daaraan denken zonder die schaamte te voelen? Nee, dat gaat niet. Woorden kunnen je zomaar ongelukkig maken.

Je hersenen, schrijft Hayes, passen de neiging om een oplossingen te zoeken automatisch op je geestelijke ervaringen toe - je binnenwereld. Maar daar kun je een probleem vaak helemaal niet oplossen door het te analyseren of ‘weg te maken.’ In je hoofd blijft het verleden immers gewoon bestaan.

Een belangrijk begrip uit het boek is ‘experiential avoidance’: de automatische neiging om je eigen ervaringen (gedachten, gevoelens en herinneringen) te willen vermijden in een poging het gevoel van pijn te vermijden. En dat willen ontlopen van pijn, is volgens Hayes nou juist wat het echte lijden veroorzaakt. Een tegeltjeswijsheid die ook wel bekend staat als: ‘Een mens lijdt het meest onder het lijden dat hij vreest.’

Wat wel werkt, zegt Hayes, is jezelf aanleren om weer open te staan voor pijnlijke ervaringen, zonder die fix-it-mentaliteit. Wel pijn dus, maar zonder het lijden. Het boek staat vol met oefeningen om het verschil te leren voelen.

Meer pijn, minder lijden

Mijn goede voornemen voor 2017 is nu dus dit: oefenen om het verschil tussen pijn en lijden te leren voelen. Voor mijn gevoel ligt daar een sleutel naar een leven waarin we tevreden kunnen leven met veel minder consumptie van door mensen gemaakte goederen (om technologie maar even heel breed te definiëren). Zie ook deze populaire TEDx-talk over hoe ACT wordt ingezet om mensen te helpen rook- en eetverslaving beter aan te kunnen:

De TED-talk over ACT en verslaving van Jonathan Bricker van het Fred Hutchinson Cancer Research Center in Seattle

Mijn gedachte: als we alles waar we toch niet gelukkig van worden makkelijker kunnen laten door de pijn die daarbij komt te accepteren, verspillen we wellicht minder energie, logisch denkvermogen en grondstoffen. Die kunnen we vervolgens inzetten om technologie te ontwikkelen die nodig is om de planeet weer schoon te krijgen. (Op de vraag hoe goed batterijen zijn voor de planeet ga ik in januari weer door.)

Veel frisse lucht gewenst in 2017!