Kijken: Nieuwe manieren om ontbossing tegen te gaan (en de eerste zit in je broekzak)

Het afgelopen jaar was - voor het derde jaar op rij - het warmste jaar ooit. 2016 brak elke maand records. En ook dit jaar zal volgens alle verwachtingen uitzonderlijk warm zijn.

Om deze opwarming tegen te gaan moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen drastisch omlaag. Een van de efficiëntste manieren om dat te bereiken: het voorkomen van ontbossing. Vernietiging van tropisch regenwoud blijft een van de grootste veroorzakers van klimaatverandering. Wereldwijd verloren we tussen 2010 en 2015 3,3 miljoen hectare bos per jaar. Of zo’n veertien voetbalvelden per minuut. Dit vindt grotendeels illegaal plaats, om ruimte te maken voor bijvoorbeeld veeteelt of palmolie.

Opsporing van illegale boskap is lastig, diep in de ondoordringbare jungles van Brazilië of Borneo. Gelukkig zijn daar steeds meer innovatieve oplossingen voor. Vanaf de grond, in de lucht of zelfs vanuit de ruimte is ontbossing tegenwoordig gratis of voor weinig geld in kaart te brengen. Soms met zoiets simpels als een oud mobieltje. Samen maken deze technieken een haast live verslag mogelijk van wat er gaande is in de longen van de aarde.

1. Luister mee vanaf de grond..

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

De eerste en meest directe mogelijkheid om ontbossing in kaart te brengen is een live verbinding met het regenwoud zelf. Rainforest Connection heet het plan van de gelijknamige stichting. Hun idee: bevestig een smartphone aan een boom in het regenwoud. Stroom krijgt het apparaat van zonnepanelen, en een actieve microfoon is permanent verbonden met het internet.

‘Zo kunnen mensen op afstand naar de geluiden van het regenwoud luisteren, met niet meer dan een simpele smartphone,’ legt James Reed uit in de bossen van Borneo. In zijn handen heeft hij een plastic doosje met een grote antenne, zijn lijf is ingesnoerd in een klimgordel. ‘Ik ben hier om de apparaten in de bomen te installeren. En ondertussen leer ik de lokale bevolking hoe ze veilig in de bomen kunnen klimmen, zodat ze in de toekomst zelf de kastjes kunnen installeren en onderhouden.’

De apparaten van Rainforest Connection sturen de binnenkomende geluiden door naar de cloud, waarna een computerprogramma ze analyseert. Zodra de software een ongebruikelijk geluid oppikt, zoals van een kettingzaag of een geweerschot, gaat er een waarschuwingssignaal naar de lokale autoriteiten of naar andere organisaties die illegale ontbossing en stroperij proberen tegen te gaan.

Dit innovatieve idee is het geesteskind van Topher White, een jonge ingenieur en natuurkundige uit San Francisco. Hij verdeelt zijn tijd tussen zijn lab in San Francisco en oerwouden over de hele wereld: ‘We zijn Rainforest Connection in alle tropische bossen ter wereld aan het testen.’

Een enkel apparaat kan het geluid van een kettingzaag oppikken in een gebied van drie vierkante kilometer, schat White. Dat betekent dat grote delen van het oerwoud beschermd kunnen worden door slechts een paar telefoons op strategische plekken te hangen - bijvoorbeeld bij de toegangswegen het bos in.

White kwam op het idee toen hij door een regenwoud liep. ‘In 2011 was ik in Kalimantan, in Indonesië. Ik liep met een lokale gids door de jungle toen we bij een open plek kwamen die illegaal was gekapt. Mijn gids was woedend en vertelde me hoe moeilijk het is om de illegale kap tegen te gaan, ondanks boswachters. Toen realiseerde ik me dat je een simpele telefoon met een internetverbinding kan inzetten als bewaking. De afgelopen jaren ben ik vooral bezig geweest met de ontwikkeling van dat apparaat.’

De kastjes van Rainforest Connection hebben nog meer mogelijkheden. De geluiden die ze naar de cloud sturen kunnen ook door onderzoekers worden gebruikt om bijvoorbeeld migratie van diersoorten in kaart te brengen, of om het ritme van een ecosysteem te meten. Of, simpeler nog, om thuis vanuit je luie stoel naar het regenwoud te luisteren. White: ‘We zijn onlangs een webradiostation begonnen waarmee iedereen van waar ook ter wereld live naar het oerwoud kan luisteren. Op dit moment is dat alleen beschikbaar voor wie aan ons doneert, om te zorgen dat we nog meer smartphones kunnen ombouwen tot woudbewakers.’

2. Of kijk toe vanuit de lucht..

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Op de grond hoor je live of er bomen gekapt worden. Maar wil je snel zien waar boskap al heeft plaatsgevonden, dan moet je het hogerop zoeken. Bijvoorbeeld door enorme bosgebieden af te speuren met een drone.

‘Onze drones zijn goedkope en effectieve hulpmiddelen tegen ontbossing en bij natuurbescherming,’ zegt Lian Pin Koh, die Toegepaste Ecologie doceert aan de Universiteit van Adelaide in Australië. Met de Zwitserse bioloog Serge Wich richtte Pin Koh Conservation Drones op, een non-profit-organisatie die sinds 2012 wereldwijd ecologen en liefhebbers van op afstand bestuurbare vliegtuigjes bij elkaar brengt. Ze vertellen: ‘We voorzien ontwikkelingslanden op die manier van relatief goedkope technologie om over moeilijk bereikbare gebieden te vliegen en te controleren of de natuur daar voldoende wordt beschermd.’

‘De hardware voor de drone kost ongeveer 2.000 dollar, de software om er mee te vliegen is open source en dus gratis,’ legt Keeyn Pang uit. Hij is directeur van de Aziatische poot van Conservation Drones. ‘Het enige wat je moet doen om het bos in HD-kwaliteit in kaart te brengen is de drone uitrusten met een micro-camera,’ zegt hij, terwijl zijn zoon een kleine drone in elkaar zet en programmeert.

De drones van Pin Koh en Wich vliegen boven Tanzania, waar ze het behoud van de chimpansee-populatie in de gaten houden. Ze vliegen boven Suriname, voor een nieuw project ter bescherming van vers aangeplant bos. In Indonesië monitoren ze de bedreigde orang-oetan. En in de rest van Zuidoost-Azië brengen ze palmolieplantages in kaart - in die regio één van de voornaamste veroorzakers van ontbossing.

‘In 2014 hebben onze drones een illegaal gekapt gebied ontdekt in een beschermd natuurgebied op Sumatra,’ vertelt Pin Koh trots. ‘De autoriteiten hebben onze beelden gebruikt als bewijs en de daders van deze misdaad zijn voor de rechter gebracht.’

3. Of krijg direct meldingen uit de ruimte..

Wil je een nog groter gebied in de gaten houden, bijvoorbeeld het hele Peruviaanse Amazonewoud, dan bieden hightechsatellieten uitkomst. Het GLAD Alert System, ontwikkeld door Google en de Universiteit van Maryland, geeft wekelijkse gratis updates van veranderingen in de bossen van Peru, Congo en Indonesië. Door elke week nieuwe satellietbeelden te vergelijken met die van een week eerder is precies te volgen waar gekapt wordt, en waar niet. Gebruikers van het systeem ontvangen een melding wanneer een verandering in het bos is waargenomen. Dit maakt het mogelijk om ontbossing praktisch live te monitoren.

Matt Finer, van het Monitoring of the Andean Amazon Project (MAAP), wist op basis van zulke actuele satellietbeelden het lokale nieuws in Peru te halen toen hij in 2013 een enorm gebied zag worden ontbost voor palmolie. In een interview beschrijft hij hoe hij gedurende een halfjaar waarnam hoe een kleine opening in het bos uitgroeide tot een kale vlakte van 1.500 hectare. Omdat de palmoliemaatschappij met de satellietbeelden op ‘heterdaad’ betrapt was, konden lokale autoriteiten direct optreden.

Hightechsatellieten maken het mogelijk om ontbossing praktisch live te monitoren

Alleen in Peru levert deze manier van werken al duizenden meldingen per week op. Die geven samen een goed inzicht in waar de zogenoemde hotspots van ontbossing zijn. Vervolgens kunnen organisaties als MAAP daar met satellietbeelden met hogere resolutie, tot op de halve meter nauwkeurig, dieper op inzoomen. Zo kan Finer achterhalen wat de oorzaak van de kap van een specifiek stuk bos is: palmolie, een goudmijn of bijvoorbeeld houtkap? Het heeft MAAP in staat gesteld om illegale ontbossing voor cacaoproductie van het Amerikaanse bedrijf United Cacao internationaal aan het licht te brengen.

Dankzij de beelden van het GLAD Alert System kunnen we regenwouden over de hele wereld nu live in kaart brengen. Samen met de mobiele telefoons aan de bomen en de drones in de lucht, geeft dit een ongekend inzicht in de staat van het bos. Iets waar milieuactivisten voorheen alleen maar van konden dromen. En al die informatie beïnvloedt ook journalisten, politici of bijvoorbeeld de onderhandelaars die internationale afspraken over duurzame palmolie maken. Ontkennen dat ontbossing plaatsvindt en wie er verantwoordelijk voor is, is niet langer mogelijk. Met een oog constant op de regenwouden gericht, veranderen we structureel de manier waarop we de bossen van de wereld kunnen beschermen.

Voor deel 1 en 2 van dit artikel reisde Jacopo Ottaviani samen met graphic designer Isacco Chiaf naar Indonesië, met behulp van een werkbeurs van het European Journalism Centre. Bart Crezee voegde deel 3 toe.

Vertaling teksten Jacopo Ottaviani: Hans Pieter van Stein Callenfels.

Lees ook: