Nieuwkomers verbazen zich over Nederland. Waarom hebben mensen hier ’s avonds hun gordijnen open?

‘Natuurlijk, ik ben hier al meer dan een jaar!!!’, reageert een vluchteling op de vraag of hij zich beter in Nederland kan redden dan toen hij hier net was.

Zijn woorden komen overeen met de ervaringen van meer nieuwkomers, blijkt uit onderzoek van het initiatief Nieuw in Nederland voor De Correspondent. Van de 172 ondervraagden zegt bijna iedereen ‘ja’ op de vraag of ze sinds hun aankomst beter hun weg kunnen vinden in Nederland.

Voor een aantal voelt Nederland zelfs als een thuis. Zo zegt iemand: ‘Ik heb een vriend die voor twee weken naar Saoedi-Arabië ging, vanuit Nederland. Hij kwam terug en hij verlangde naar zijn huis hier. Ik vroeg hem of het anders was dan verlangen naar zijn huis vroeger in Syrië. Hij zei: ‘Nee, het is hetzelfde, dit is thuis.’ Zo is het voor mij ook.’

De ondervraagden hebben geen van allen langer dan twee jaar een verblijfsstatus. Ze horen grotendeels bij de groep van ruim 43.000 vluchtelingen die in 2015 in Nederland is gekomen, vooral bestaand uit Syriërs en Eritreeërs. Maandelijks vullen zij met een Correspondentlid een vragenlijst in. De laatste enquête, die uiterlijk 9 januari werd ingeleverd, ging over inburgeren.

Veel vluchtelingen hebben kritiek op de verplichte inburgeringscursus, bleek uit ons onderzoek. Bijna 20 procent is ‘ontevreden’ of ‘heel ontevreden.’ De belangrijkste klacht: er wordt te veel geld gevraagd voor te weinig lesuren van wisselende kwaliteit.

Hoe kan het dat bijna alle 172 deelnemers van Nieuw in Nederland zich beter kunnen redden dan vlak na hun aankomst? In dit verhaal gaan we dieper in op hun inburgering, waarbij we putten uit de antwoorden op zeven open vragen.

Vluchtelingen hebben in korte tijd een beetje Nederlands geleerd

De meeste ondervraagden vertellen dat ze voldoende Nederlands hebben leren spreken om basale dingen te regelen en gesprekjes te voeren. Iemand zegt: ‘Ik durf op Nederlanders af te stappen en ze om hulp te vragen.’

Dat maakt de bewegingsvrijheid groter. Velen voelen zich zekerder in het verkeer, het openbaar vervoer en winkels. Ze kunnen zich verstaanbaar maken op de school van hun kinderen of bij een arts.

Ik krijg regelmatig brieven van de gemeente, maar zelfs met Google Translate kom ik er niet uit

Sommigen kunnen formulieren invullen en rekeningen betalen, maar voor de meesten blijft drukwerk lastig: ‘Ik krijg regelmatig brieven van de gemeente, maar zelfs met Google Translate kom ik er niet uit.’

Er blijven meer struikelblokken met de taal: ‘Vorige week was er een project op het schoolplein van mijn zoon: er waren sponsors nodig. Ik vind het moeilijk dat ik niet alles kan begrijpen en dat ik niet weet hoe ik kan bijdragen, behalve door geld te geven.’

Bijna 60 procent zegt de vooruitgang aan de inburgeringscursus te danken

Bijna 60 procent van de ondervraagden zegt dat de inburgeringscursus helpt bij het beter begrijpen van Nederland. De meesten doelen daarbij op het onderdeel Nederlandse taal, een kleine minderheid heeft baat bij de lessen over de Nederlandse maatschappij.

Ondervraagden zijn vooral blij dat ze tijdens de maatschappijlessen praktische zaken leren: welke winkels goedkoop en duur zijn, waar je naartoe moet als je fiets gestolen is, hoe je moet solliciteren, enzovoort.

Een echtpaar leerde dat Nederlanders elkaar met de feestdagen en bij geboorte en dood kaarten sturen. Toen hun eigen zoon werd geboren, verstuurden ze dus geboortekaartjes en aten ze beschuit met blauwe muisjes. Terwijl: ‘In Syrië wordt dan baklava gegeten.’

Sommige respondenten waarderen de kennis die ze hebben opgedaan over Nederlandse politieke partijen en over waarden als vrijheid en gelijkheid. Iemand vond het interessant te horen dat er na de Tweede Wereldoorlog woningnood was, waardoor er snel wijken uit de grond werden gestampt. Wijken als Amsterdam-Slotermeer, waar hij nu zelf woont.

De rest is nauwelijks geholpen door de cursus

Bijna 30 procent zegt dat de inburgeringscursus ‘een beetje’ helpt bij het beter begrijpen van Nederland. Ruim 10 procent zegt: ‘Niet.’

Dat ligt hoofdzakelijk aan de gebrekkige kwaliteit van sommige taallessen, maar er zijn ook klachten over de maatschappijlessen: ‘Je leert veel weetjes, maar er is te weinig diepgang over dingen die nodig zijn om goed in Nederland te kunnen functioneren.’

Echt, ze hebben mijn man meegenomen naar het red light district!

Een aantal ondervraagden weet al veel over Nederland en de cursus voegt daar weinig aan toe: ‘Ik voelde me ook zonder cursus al thuis in Nederland.’

Een vrouw vertelt dat ze nog niet is begonnen met de inburgeringscursus en ertegen opziet omdat ze al een jaar in Amsterdam woont. Van haar man hoorde ze dat ze met de cursus een bezoek zal brengen aan de rosse buurt. ‘Echt, ze hebben mijn man meegenomen naar het red light district!’

Contact met Nederlanders is de manier om Nederland te leren kennen

We vroegen de deelnemers aan Nieuw in Nederland welke bezigheden beter helpen inburgeren dan een cursus. Het meest gegeven antwoord is: door contact met Nederlanders. Uit eerder onderzoek weten we dat veel nieuwkomers vinden dat ze te weinig omgaan met Nederlanders.

Hoe zouden ondervraagden dus met Nederlanders in contact willen komen? Door werk, zeggen tientallen. Iemand heeft daar al ervaring mee: ‘Ik heb een maand vrijwilligerswerk gedaan, Eritrees koken. En ik heb gewerkt in de afwaskeuken van een restaurant. Mijn baas praatte de hele tijd en gaf opdrachten. Dat was goed voor mijn Nederlands.’

Een ander pleit voor praktijkgerichte lessen tijdens de inburgeringscursus, waarbij je leert autorijden of fietsen maken. ‘Samen dingen doen is goed voor de inburgering.’

Het beste, zegt weer een ander, is ‘echt samenleven, zodat je dag in dag uit Nederlands kunt praten.’ Hij wijst op het Startblok, een verzameling containerwoningen in Amsterdam waar jonge vluchtelingen en jonge Nederlanders samenwonen. ‘Als je op jezelf woont is het moeilijk mensen te vinden met wie je zoveel tijd doorbrengt.’

Het vreemdst in Nederland? Het homohuwelijk

Wat is het vreemdste dat de ondervraagden over Nederland hebben geleerd? Het meest gegeven antwoord: het homohuwelijk. ‘Dat is voor mij heel gek,’ zegt iemand. Een ander: ‘Ik kon het in het begin niet geloven. Maar nu begrijp ik het beter en weet ik dat het bij de individuele vrijheid hoort.’

Er is nog meer verbazing over onze samenlevingsvormen. Velen vinden het vreemd dat kinderen al op hun achttiende uit huis gaan, dat mensen ongehuwd samenwonen en dat ouderen alleen wonen of in een verzorgingshuis - ‘waarbij de familie hooguit eens per week op bezoek komt.’ Ook gek: ‘Dat Nederlanders soms geen contact met hun familie hebben, ook al woont die dichtbij.’

De vrouw vertelde mij dat die hond haar man was. Dat vond ik zo gek

Twee mensen vinden het vreemd dat je kinderen in Nederland niet mag slaan. Anderen valt op dat Nederlanders geen emoties laten zien, dat heteromannen elkaar niet kussen en knuffelen en dat het ongebruikelijk is kinderen van vreemden aan te raken. Nog een observatie: ‘In Nederland wordt vrij gecommuniceerd, waarbij mensen elkaar niet altijd aankijken. Ik ben gewend dat je tijdens een gesprek niet voortdurend op je mobiel kijkt. Het lijkt soms of er minder respect is van de jongere voor de oudere.’

Meerdere ondervraagden verbazen zich over de manier waarop Nederlanders omgaan met een huisdier. ‘In de trein kwam ik een keer een vrouw tegen met een héél grote hond. Ik praatte met haar en ze vertelde mij dat die hond haar man was. Dat vond ik zo gek. In Somalië hebben mensen soms ook een huisdier, maar zo gaan we daar niet met dieren om.’

Maar ook atheïsme en rauwe haring eten zijn gek

Een aantal verbaast zich erover dat zoveel Nederlanders atheïst zijn. ‘Ik heb hier veel over gepraat en gevraagd, en ik begrijp het nu beter, maar in het begin was dit heel apart voor mij.’

Wat ook opviel: ‘Ik vind het vreemd dat mannen en vrouwen gelijk zijn, maar de vrouwen minder geld verdienen.’ En: ‘Voor de aanslagen in Parijs moesten we één minuut stilstaan. Dat was goed, maar vreemd omdat voor slachtoffers in Syrië nooit wordt stilgestaan.’

Meerdere mensen vinden het gek dat bij het Nederlandse leven zoveel papierwerk hoort. ‘In Nederland is overal een formulier voor. Maar niet elk probleem is op te lossen met een formulier.’

Meer gewoonten die verwonderen:

• rauwe haring eten en die ook nog aan de staart vasthouden;
• de nieuwjaarsduik;
• een verjaardagskalender op de wc;
• bij een cadeau het bonnetje geven zodat het geruild kan worden;
• op een verjaardag taart geven en de restanten mee terug naar huis nemen en
• ’s avonds de gordijnen open houden.

Het leukst in Nederland: de vrijheid en de gelijke rechten

En wat vinden de ondervraagden het leukst wat ze over Nederland hebben geleerd? Dat mensen gelijke rechten hebben en in vrijheid kunnen leven, aldus een meerderheid.

Een respondent: ‘Als meisje heb ik hier vrijheid. In Somalië niet, daar moet ik voor alles wat ik doe toestemming vragen.’ Iemand anders is blij dat de politie in Nederland iedereen helpt en ‘niet staat te lachen als bijvoorbeeld iemand valt.’

Tientallen ondervraagden vinden het leuk dat Nederlanders rustig, vriendelijk en behulpzaam zijn. Nederlanders lachen veel, ze zijn vrolijk, melden nieuwkomers. Ook een aantal keren genoteerd: Nederlanders zijn eerlijk en direct.

Iemand waardeert het dat Nederlanders zoveel vrijwilligerswerk doen en ‘nederig’ zijn over geld. ‘Nederlanders zijn trots als ze iets bij de kringloop voor weinig geld hebben gekocht. In Syrië zou je eerder trots zijn als je iets heel duurs hebt gekocht.’

Ook gewaardeerd: dat er regels zijn waaraan iedereen zich houdt, bijvoorbeeld niet meer luid zingen op straat na elf uur ’s avonds. Dat er vrouwelijke bus-, trein- en taxichauffeurs zijn en dat de Kindertelefoon bestaat. Dat de koning populair is, maar de koningin populairder. Dat de tandarts aan halfjaarlijkse controles doet. Dat mensen elk jaar op vakantie gaan om weer energie te krijgen voor het nieuwe jaar.

In een nieuw land moet je de waarden respecteren

Zo’n 70 procent van de ondervraagden vindt het ‘goed’ of ‘heel goed’ dat vluchtelingen met een verblijfsstatus met ingang van 1 juli de Participatieverklaring moeten tekenen. Ze zijn enthousiast over de verklaring, omdat ze zo kunnen uitdrukken dat ze achter de Nederlandse waarden staan. ‘Als je in een nieuw land woont, moet je de waarden respecteren,’ klinkt het in allerlei varianten.

‘Als je de samenleving niet accepteert, waarom zou je er dan in willen leven? Ik snap niet dat er mannen zijn die bijvoorbeeld een vrouwelijke arts eisen voor hun vrouw of mannen die weigeren een vrouw de hand te schudden. Als je er zo in staat, is het onmogelijk om in Nederland te wonen.’

Er is een kanttekening. ‘Mensen kunnen de verklaring wel ondertekenen, maar dat betekent nog niet dat ze zich ook ernaar gedragen. Uiteindelijk bepalen de daden van mensen hoe ze in de samenleving staan.’ Nog een kritische opmerking: ‘Het is te snel. Als je de taal nog niet goed kent en nog niet echt deelneemt aan de Nederlandse samenleving, is het een schijnbetrokkenheid. Zo’n handtekening kan iedereen zetten, maar betekent eigenlijk niets.’

Een positieve houding ten aanzien van de Participatieverklaring overheerst. ‘Het dwingt je na te denken over hoe je je gedraagt in Nederland, wat kan en niet kan, wat mag en niet mag. Ik ben door alles wat ik in Nederland heb geleerd enorm veranderd. In Nederland ben ik meer mezelf geworden - of beter, ik heb hier mijn betere ik ontdekt.’

Dit verhaal is onderdeel van het initiatief Nieuw in Nederland. Zonder financiële bijdrage van Stichting Dioraphte was dat niet mogelijk geweest.

Lees ook: