We hebben meer spoken word nodig. Dus stel ik een aantal artiesten aan jullie voor
Het publieke debat verhardt. Daarom stel ik de komende maanden een aantal inspirerende spoken word-artiesten aan je voor. Want volgens mij is er geen betere manier om elkaars angsten en dromen te begrijpen. Wie moet ik niet over het hoofd zien?
Drie maanden geleden werd mijn nieuwbouwwoning opgeleverd. Van mijn nieuwe buren kreeg ik een folder vol spelfouten met het nummer van ene Piet. Hij zou onze tuin voor een scherpe prijs kunnen aanleggen.
Piet kwam op zondagochtend om 10 uur langs om de situatie te bekijken. Uit zichzelf deed hij zijn schoenen uit, hij antwoordde met ‘alsjeblieft’ op de vraag of hij koffie wilde. Glunderend keek hij mijn dochter aan en vertelde dat zijn vrouw in verwachting is.
Voor de tuin had hij goede suggesties. Tóch besloot ik voor een andere tuinman te gaan. Niet vanwege de prijs, maar omdat zijn Facebookpagina vol stond met PVV-filmpjes en quotes als ‘wie werkt wordt gestraft en wie niet werkt beloond.’
Het was de eerste keer dat ik mezelf erop betrapte dat ook ik polariseer. Recent sprak psychiater Dirk De Wachter in NRC Handelsblad* zijn zorgen uit over het cynisme van mijn generatie. De oplossing die hij aandraagt? ‘Angst durven zien en durven leven.’
Hoe leer je luisteren en elkaars angsten en dromen begrijpen? Ik geloof dat er met de opkomst van spoken word een positieve beweging gaande is. Steeds meer jongeren houden zich bezig met deze literaire stroming die eind jaren zestig in Harlem werd ingezet door The Last Poets, in het licht van de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging.
Spoken word: een oefening in kwetsbaarheid
Wat is spoken word? De voordracht is in deze stroming minstens zo belangrijk als de tekst. Daarnaast zijn er overeenkomsten te vinden met rap, stand up-comedy en theater; ritme, mimiek en timing zijn belangrijke bouwstenen in een spokenwordvoordracht. Niet voor niets zie je spokenwordartiesten zelden lezen vanaf papier; veelal dragen ze uit het hoofd voor.
Voor spoken word is steeds meer belangstelling. Alleen al in Rotterdam zijn zeven organisaties actief die theaters, poppodia en bibliotheken vol trekken met jongeren die naar elkaars verhalen komen luisteren. Ook in steden als Utrecht, Nijmegen en Groningen komen steeds meer evenementen van de grond die groeiende bezoekersaantallen aan zich binden. Op grote festivals als Zwarte Cross en Pukkelpop ontstaat ook ruimte voor spoken word in de programmering.
De behoefte aan voorgedragen verhalen is kennelijk groot. Net als fictie kan de kunstvorm helpen bij het begrijpen van de wereld. En voor de beoefenaars betekent het het onder woorden brengen van je gevoel. Een goede oefening om met kwetsbaarheid om te gaan ook.
Spoken word wordt als iets exotisch gezien
Als docent Nederlands op de Herman Brood Academie en schrijfcoach voor organisaties als Poetry Circle Nowhere* en 4XM Workshops* zie ik dagelijks welke drempels creatief schrijfonderwijs bij hen kan wegnemen. En hoe spoken word als laagdrempelig middel bijdraagt aan verbondenheid.
Want jongeren zijn geïnteresseerd in elkaar, maar druk met het vinden van een vorm voor wat er van ze verwacht wordt. Ze vinden het lastig om hun dromen of angsten onder woorden te brengen.
Leerlingen leren zich beter uitdrukken
Zo vroeg ik na afloop van een workshop spoken word aan de leerlingen van een vmbo 2-klas wat hen het meest had verrast: ‘We zijn eigenlijk best wel met dezelfde dingen bezig, maar daar hebben we het nooit over met elkaar,’ antwoordde een jongen. Aanvankelijk sputterden de leerlingen tegen toen ik ze een vrije schrijfopdracht gaf: ze vonden dat ze niet goed konden schrijven, waren bang om fouten te maken, of hadden geen idee waarover ze het dan konden hebben.
Babs Gons, mede-oprichter van Poetry Circle Nowhere, herkent dat van haar lessen aan een Amsterdams ROC: ‘Ze denken dat het een soort hoge literaire vorm is. Totdat ze pauze hebben en er gekletst wordt. Dan zie ik twee Surinaams-Nederlandse meisjes naar twee Nederlandse jongens gillen: ‘Wassen jullie je kip niet? Jullie wassen je kip niet, gadverdamme!’ Waarop een van die jongens antwoordt: ‘Ik ga ‘m toch verwarmen op zoveel honderd graden, waarom zou ik dan die kip nog wassen?’ Als je ze dan voorstelt om over die kip te schrijven, zeggen ze: ‘Huh, mag dat?’’
Spoken word wordt op scholen nog vaak gezien als iets exotisch; leuk voor de leerlingen om een keer van te proeven. Wat Gons betreft kunnen we een voorbeeld nemen aan scholen in Groot-Brittannië: ‘Je ziet bij de spoken word educators die nu in Londen op een aantal scholen zitten, dat het niet alleen maar leuk is als extra curriculum, maar dat de schoolprestaties erdoor verbeteren. Leerlingen leren zich beter uitdrukken.’
Dit is het juiste moment voor spoken word
Naast een betere manier om zich uit te drukken, kan spoken word ook een manier zijn om gevoelens te ventileren. Het belang daarvan schetst Renee Trijselaar, als projectleider verbonden aan het platform SPOKEN en het HipHopHuis,* vanuit Rotterdams perspectief.
‘Het verschil tussen jong en oud is heel groot in deze stad. Driekwart van de mensen onder de dertig heeft een migratieachtergrond. Deze groep is slecht vertegenwoordigd in het culturele aanbod van de stad, maar ook op de arbeidsmarkt. Ze zijn geneigd te grijpen naar iets gemeenschappelijks, in dit geval de grootstedelijke straatcultuur. Spoken word gaat over de artiesten zelf, dat maakt de boodschap zo sterk.’
Dus waar de toon in het politieke debat verhardt, grijpen jongeren terug naar kunsten waarin hun dromen, idealen en angsten vertegenwoordigd worden.
De komende maanden: inspirerende spoken word
Spoken word heeft ervoor gezorgd dat er nieuwe helden opstaan. Bereikbare helden, die ons laten zien dat we kwetsbaarheid mogen tonen. Helden die ons door vraagstukken heen kunnen loodsen waar onze landsvertegenwoordigers het laten liggen.
De kersverse stadsdichter van Rotterdam, Derek Otte, bijvoorbeeld, is razend populair onder jongeren die hij dagelijks voorziet van poëzie via zijn Instagramaccount,* positief en persoonlijk. Met een kort woordgrapje weet hij maatschappelijke spanningen soms aardig te relativeren.
We leven in een tijd waarin we zo veel mogelijk tegelijk willen. Spoken word is ook zo’n conceptmodel
Rob Wijnberg sprak in zijn kerstessay over technocratisch pragmatisme en een vrijemarktideologie: onze volksvertegenwoordigers spreken niet meer tot de verbeelding, inspireren niet meer vanuit een ideologie. Door spoken word staan jongens en meisjes uit de buurt op, die ook jouw dromen en angsten benoemen. Jongens en meisjes die verhalen vertellen waarin jij jezelf en de wereld om je heen gereflecteerd ziet.
Neem bovenstaande video van Babs Gons, waarin ze voordraagt over vaders die er niet zijn. Tijdens workshops heb ik zoveel jongeren gezien voor wie dit herkenbaar is, maar voor wie het niet vanzelfsprekend is dat daarover gesproken wordt. Ik maak tijdens deze lessen dan ook dankbaar gebruik van dit voorbeeld.
Cees de Beer, met Mensen Zeggen Dingen* verantwoordelijk voor terugkerende evenementen in Nijmegen, Arnhem en Utrecht, ziet spoken word dan ook als paraplu voor diverse vormen van voordrachtskunst. Spoken word grenst aan theater, aan poëzie, aan proza, aan comedy en aan rap. ‘Veel artiesten komen ook uit de hiphop,’ ziet De Beer, ‘en naarmate zij ouder worden, zie je dat veel van hen een andere vorm zoeken om hun verhaal te vertellen.’
De organisator vindt het belangrijk om ook andere vormen van het gesproken woord een plaats te geven op zijn podium en zo een brede doelgroep te bedienen: ‘We gaan niet meer naar de bakker of de slager; we gaan naar de supermarkt. Dat is veel efficiënter. We leven immers in een tijd waarin we zo veel mogelijk tegelijk willen. Spoken word is ook zo’n conceptmodel.’
En taal het belangrijkste middel dat we tot onze beschikking hebben, voegt Trijselaar toe: ‘Spoken word is een kunstvorm die zowel voor de artiest als voor het publiek laagdrempelig is. In Nederland hebben we een miljoen thuisschrijvers. Als je iets wilt uitdrukken, grijp je als eerste naar de pen.’
Graag stel ik op De Correspondent de komende maanden een aantal inspirerende spokenwordartiesten aan je voor. Zijn er artiesten die ik daarin niet over het hoofd moet zien? Laat het weten.
Nergens zag ik een zo snel groeiende gemeenschap van artiesten en liefhebbers die zó divers is, zo kwetsbaar durft te zijn en zo door alle hoeken van de bevolking heen snijdt. Direct in vorm, geen onderwerp is taboe en er is plek voor iedereen. Ook voor tuinman Piet. Ik moest hem toch maar eens uitnodigen.
Lees ook:
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
