We moeten nu in verzet komen tegen Geert Wilders. Mijn vader liet me zien waarom

De laatste tijd denk ik vaak aan mijn vader. Zijn hele volwassen leven verkondigde hij dat de beschaving valt af te lezen aan de mate waarin een land zich ontfermt over de zwakkeren. Mijn vader stemde PPR, een linkse splinterpartij die in 1991 opging in GroenLinks, waarna dat zijn nieuwe partij werd.

Opkomen voor de minderbedeelden was het belangrijkste wat een mens in mijn vaders universum moest doen. Toen ik eens voorzichtig opmerkte dat de wereld er misschien beter uit zou zien als iedereen zich met zichzelf bemoeit in plaats van met de ander, raakte hij geïrriteerd. ‘Je zult er nog wel achter komen dat je ongelijk hebt,’ zei hij.

Mijn vader stierf in 2004. Dertien jaar later zit in het Amerikaanse Witte Huis een steenrijke rechtspopulist die zegt op te komen voor mijn vaders geliefkoosde zwakkeren. ‘De vergeten mannen en vrouwen van ons land,’ noemde Donald Trump ze in zijn overwinningstoespraak.

Sindsdien stel ik me voor hoe het zou zijn als mijn vader even naar de aarde kon terugkeren. Hoe zou hij reageren? Ik denk dat hij woest zou worden dat we het zover hebben laten komen. Hem kennende zou hij me meteen omstandig uitleggen hoe we het tij moeten keren.

Jarenlang heb ik me verbeten als hij me op die opgewonden toon vertelde hoe de wereld eruit moest zien. Maar de tijden zijn veranderd. Ik ga maar eens luisteren.

Het ‘volk’ is niets beter geworden van populistisch rechts

Er heeft in korte tijd een politieke omwenteling plaatsgevonden. Meer dan een eeuw was links de politieke richting voor ‘de arbeiders’ en mensen die zich hun lot aantrokken. Sinds een jaar of tien is dat in toenemende mate populistisch rechts geworden, dat liever spreekt van ‘het volk’, maar het ruwweg heeft over dezelfde groep.

Is ‘het volk’ er iets mee opgeschoten? Ik denk het niet. Niemand is er iets mee opgeschoten, afgezien van de rechts-populistische politici die in de westerse wereld steeds meer macht krijgen. Ik ben bang dat dit electoraat een beweging in gang zet die escaleert en uiteindelijk iedereen schaadt.

Ik ben bang dat dit electoraat een beweging in gang zet die escaleert en uiteindelijk iedereen schaadt

Ik hoop dat ik ongelijk krijg, maar er is genoeg dat erop wijst. Van Trumps belangrijkste adviseur, de ultrarechtse Steve Bannon, wordt steeds duidelijker dat hij er een zwart wereldbeeld op na houdt. Zijn schokkendste bewering deed hij in The Hollywood Reporter: ‘Duisternis is goed. Dick Cheney. Darth Vader. Satan. Dat is macht.’

Hij zei dit in november. Toen viel nog te denken dat zijn woorden ironisch waren bedoeld, maar sinds Trumps aantreden op 20 januari lukt dat niet meer. De nieuwe president tekent het ene ongekende decreet na het andere. Hij maakt ruzie met Mexico en Australië. Hij valt journalisten en rechters aan. Er hangt een crisisachtige sfeer in en om het Witte Huis.

Waarom het niet meevalt als Geert Wilders wint

In Nederland is PVV-leider Geert Wilders ingenomen met Trump. ‘Well done @potus,’ juichte hij in een tweet,^* nadat Trump zijn inreisverbod uitvaardigde voor inwoners uit zeven moslimlanden en vluchtelingen in het algemeen. Hij zou hetzelfde doen en het inreisverbod nog uitbreiden.

Er zijn Nederlanders die menen dat Wilders in Nederland nooit dezelfde macht krijgt als Trump, ook al wordt de PVV na de verkiezingen op 15 maart de grootste partij. Niemand wil met de PVV regeren, hoor ik ze uitleggen. En stel dat het anders uitpakt en Wilders wordt toch premier, dan moet hij compromissen sluiten. Hij matigt zijn toon vanzelf.

Ik denk dat het een vergissing is zo te denken. Niemand kan voorspellen wat er na de verkiezingen gebeurt. Hoe dan ook wordt de PVV met vermoedelijk rond de dertig zetels^* een machtsfactor, met een leider die radicaliseert. Want dat is duidelijk als je Wilders’ uitspraken door de jaren heen met elkaar vergelijkt.

In 2010 zei hij tijdens een Kamerdebat over moslims: ‘Mensen die zich aan de regels houden, zijn van harte welkom. Absoluut. Daar heeft nooit een misverstand over bestaan.’

Dat klinkt meer dan redelijk vergeleken bij zijn rabiate retoriek van nu. Op Twitter herhaalt hij voortdurend dat hij Nederland wil ‘terugveroveren’^* en Nederland van ‘ons’ is. Hij wil ‘schoon schip maken’^* en ‘afrekenen’^* met ‘de islamknuffelaars.’

Het ‘Marokkanenprobleem’^* dat hij ontwaart, is sinds kort een ‘mega Marokkanenprobleem.’^* Met zijn slotpleidooi tijdens het minder-Marokkanenproces stampte hij die overtreffende trap opnieuw in de hoofden van zijn publiek.

En Wilders hééft Nederland al veranderd

Elf jaar PVV heeft zijn sporen nagelaten. Dan heb ik het niet eens over figuren die op de sociale media praten over het vergassen^* of doodrijden van moslims.^* Dat soort fantasieën leiden vaak tot ophef, waarna de politie in actie komt.

Het is verontrustender dat huis-tuin-en-keukengesprekken sluipenderwijs veranderen. Om mij heen hoor ik steeds vaker observaties als: ‘Ik moet niets van Wilders hebben, maar…’ En dan komt het: ‘De islam wil wel jihad.’

Ik hoor steeds vaker: ‘Het is toch niet normaal wat Marokkanen in Nederland doen’

Uiteraard heeft zo’n opmerking te maken met de hel die Islamitische Staat in het Midden-Oosten creëert en de aanslagen in Europa. Ik heb geen enkele consideratie met terroristen. Maar Wilders wakkert met zijn geroep over ‘de barbaarse islam’ al jaren de angst voor álle moslims aan. ‘Er is maar één islam,’ zei Wilders in 2013 tegen de Australische interviewer Andrew O’Keefe.

Ook dit soort opmerkingen hoor ik vaker: ‘Het is toch niet normaal wat Marokkanen in Nederland doen.’ De feiten: er is een oververtegenwoordiging van Marokkaanse Nederlanders in de criminaliteitscijfers, maar volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek^* neemt hun aantal al sinds 2009 af.

Hoe leugens onze samenleving veranderen

Wilders hamert op alles wat slecht gaat, hij generaliseert en herhaalt zijn kreten eindeloos. Het gevolg is dat de nuance in het maatschappelijk debat verdwijnt en halve waarheden en nepnieuws gedijen.

Denk aan het gerucht dat de NPO afgelopen december het woord ‘Kerst’ bewust had vermeden in een campagnespotje om moslims ter wille te zijn. De NPO ontkrachtte het meteen, toch zoemde het verhaal ruim een week rond.^* Aan moslims werd niets gevraagd.

De volgende fase is dat er steeds grovere leugens rondzingen. Waar dat toe kan leiden, beschrijven Frank Westerman en Bart Rijs in hun boek Het zwartste scenario over de oorlog in Bosnië. Na jaren van Servisch nationalisme geloofden de Serviërs in 1992 dat de andere etnische groep in Bosnië, de Moslims, met het Offerfeest niet alleen een schaap zouden slachten, maar ook hen, de Serviërs. In datzelfde jaar brak de oorlog uit.

Het is een klassiek patroon waarin overdrijving op overdrijving wordt gestapeld tot de meest bizarre verhalen de ronde doen. Toch kon ik mij er tot voor kort weinig bij voorstellen. Hoe kon je nou geloven dat Joden ratten zijn? Of Tutsi’s kakkerlakken?

Ik begin het te begrijpen. De voortdurende herhaling van steeds extremere standpunten holt het denkvermogen uit, zoals water doet met steen. Wie kijkt nog op van Wilders’ ‘kopvoddentax’?^* Waarschijnlijk niemand, maar ik herinner me goed hoe groot de verontwaardiging was toen hij er in 2009 mee kwam.

Met leiders als Trump en Wilders moet je een sterke geest hebben om niet murw gebeukt te worden. Want hun tactiek heeft nog een kenmerk: ze sturen aan op chaos. Zie de toestand in het Witte Huis. Zie de commotie deze week over Wilders’ nepfoto^* van D66-leider Alexander Pechtold tussen de Hamas-aanhangers. Als het zo doorgaat, belanden we in de ‘duisternis’ waarover Steve Bannon het heeft.

Daarom is het nu tijd Wilders serieus te nemen

Iedereen die Wilders nog niet serieus neemt, kan dat maar beter doen. Volgens zijn verkiezingsprogramma wil hij de grenzen sluiten voor asielzoekers en immigranten uit islamitische landen. Moskeeën en islamitische scholen gaan dicht. Er komt een verbod op de Koran. De tijdelijke verblijfsstatus van vluchtelingen wordt afgepakt. Wilders wil van Nederland een politiestaat maken, anders vallen die plannen niet uit te voeren.

Het is dringender dan ooit dat er een krachtige tegenbeweging komt. Liefst voor 15 maart, maar zeker op de lange termijn. Wilders krijgt wel tegengas, vooral van GroenLinks en D66, maar dat gebeurt incidenteel en vaak als reactie op een oprisping van hem. Los hiervan blijft GroenLinks te veel hangen in omfloerst taalgebruik als hoop, dromen en idealen.^* Ik snap de Martin Luther Kingachtige filosofie erachter, maar de rechtspopulisten lachen erom.

Juist van mijn vaders geliefde links mogen we een overtuigend antwoord op de PVV verwachten. Bij links ging het om beschaving, heb ik van hem geleerd. Dan valt er veel te redden. De kwetsbaren van deze tijd onderverdelen in ‘ons’ en alle anderen die mogen ophoepelen, valt onmogelijk beschaafd te noemen.

Pas de laatste jaren vraag ik me af of het vroegere links zoveel erger was dan rechts nu is, zoals rechts ons wil laten geloven

Ik zeg dit niet per se uit ideologische overtuiging. Ik ken de kritiek op links omdat ik die als kind al had. Op mijn dertiende was ik de wereldverbeterverhalen van mijn vader al zat. Ik ergerde me vooral aan het verschil tussen zijn woorden en zijn daden. Ondanks zijn medeleven met de minderbedeelden, groeide ik op in een ruime, vrijstaande nieuwbouwwoning die speciaal voor ons was ontworpen. We hadden een BMW, wat in de jaren zeventig en tachtig uitzonderlijker was dan nu.

Toen links rond de millenniumwisseling om diezelfde discrepantie uit de mode raakte, snapte ik dat. Het verwijt was dat de generatie van mijn vader het voor zichzelf financieel goed had geregeld en intussen bleef oreren over de ongelijkheid in de wereld. Ik kon me ook de ergernis voorstellen over de linkse domineestoon. Ik herkende hem van mijn vader, die in zijn linkse geloof nauwelijks openstond voor andersdenkenden. Toen mijn moeder voor het eerst op de VVD stemde, sprak hij weken niet tegen haar.

Toen ze scheidden, was ik allang klaar met het uitdragen van politieke overtuigingen. Ik volgde de politiek met interesse, maar heb nooit met grote woorden verkondigd dat ik de wereld ga verbeteren. Pas de laatste jaren vraag ik me af of het vroegere links zoveel erger was dan rechts nu is, zoals rechts ons wil laten geloven. Het mag normaal zijn om ‘Imagine’ van John Lennon gezemel te vinden, maar lachen om verdrinkende ‘dobbernegers’ vind ik geen vooruitgang.

Had links maar de overtuigingskracht van vroeger

Ik ben gaan graven in mijn herinnering en heb gesproken met mijn ooms, tantes en vrienden van mijn vader. Natuurlijk heb ik dat gedaan omdat mijn vader al dertien jaar dood is en ik zou willen dat hij weer eens langskwam met zijn BMW. Maar ik was ook nieuwsgierig naar de opkomst en ondergang van links.

Links heeft een wat sneu imago gekregen, van mensen die van Nederland met hun softe praatjes een puinhoop hebben gemaakt. In rechts jargon: de hippies hebben te veel moslims binnengelaten en kijk wat ervan geworden is. Ik denk: als links iets van de overtuigingskracht uit de linkse bloeitijd had, de jaren zestig en zeventig, ging het nu een stuk beter. Dat maakten die gesprekken mij duidelijk.

Mijn gesprekspartners konden best om zichzelf lachen, bijvoorbeeld als ze terugdachten aan de ernst waarmee ze zich hadden verzet tegen de kleurentelevisie omdat die te veel stroom vrat. Toch zag ik het vuur uit die beginjaren van verandering in ze nagloeien. Ik ben van 1964 en weet er het fijne niet van, maar hoorde hoe dicht de idealen en daden toen nog bij elkaar lagen, ook bij mijn vader.

De Tweede Wereldoorlog had duidelijk gemaakt dat flirten met Satan niet zo’n goed idee was en daarna besloot mijn vaders generatie dat alles anders moest. Dat lukte in korte tijd in de politiek, de kerk, het onderwijs. Mijn vader praatte op al die terreinen mee. Het zelfvertrouwen van de jongeren groeide toen ze met massademonstraties het einde van de Vietnamoorlog afdwongen.

Want rechts heeft écht het antwoord niet

Ik zou willen dat links weer even optimistisch en zelfverzekerd was als in die glorietijd. Prima om te beseffen dat er met al dat wereldverbeteren één en ander is misgegaan en dat die domineestoon hinderlijk werd, maar mag het boetekleed dan nu af? Het land is herstellende van een crisis die veroorzaakt werd door het kapitalisme van rechts. Het ergst getroffen zijn de Henk en Ingrids van Geert Wilders.

Ook het schuldbewuste over de multiculturele samenleving mag van mij verdwijnen. Die is mislukt, is het verhaal van rechts, en dat komt door links. Wie daar voorzichtig iets tegen inbrengt, is een ‘wegkijker’ of ‘politiek correct.’ Het nieuwe politiek correct is zeggen dat iets politiek correct is en intussen ontstaan er tientallen nieuwe taboes.

Prima om te beseffen dat er met al dat wereldverbeteren één en ander is misgegaan, maar mag het boetekleed dan nu af?

Een van de minder populaire verhalen onder rechts gaat over het ontstaan van de multiculturele samenleving. Want er was een reden. Als kind vroeg ik mijn ouders waarom er Turken en Marokkanen in Nederland kwamen wonen. Ze antwoordden: ‘Omdat zij het vieze werk doen waar Nederlanders geen zin meer in hebben.’ Ik hoorde dat later tijdens interviews met Turken en Marokkanen terug. Ze veegden Schiphol, ze werkten in een hondenbrokkenfabriek of boenden de hoogovens bij IJmuiden. Niet veel Nederlanders wilden dat doen.

Onder de migranten zijn daarna problemen ontstaan met onopgevoede jongens die buurten onveilig maken, criminaliteit en radicalisering. Het gekke is dat rechts nog steeds vindt dat we dit eindelijk moeten ‘benoemen,’ terwijl journalisten er aantoonbaar al een jaar of vijftien over berichten.

En gaat Wilders die problemen oplossen? Dat dacht ik niet. Wilders weet niets van mensen die hij nog steeds Turken en Marokkanen noemt. Hij weet niet dat de meesten heel gewone Nederlandse burgers zijn - of hij wil het niet zien. De fouten die een aantal van hen maakt, wijt hij aan de islam^* en Wilders kent maar één islam: die van de haatimams.

Praten met moslims doet hij niet, dat kan elke moslim vertellen die graag met hem in gesprek wil. De Amsterdamse imam Yassin El Forkani nodigde hem vaak uit, maar er kwam geen reactie. ‘Het levert hem geen politiek gewin op om met mij te praten. Hij is op zoek naar extremisten, want die vertegenwoordigen de islam waarover hij het heeft,’ zei hij tegen mij in een interview voor Vrij Nederland.

Rechtspopulisten maken het alleen maar erger

Rechtspopulisten tamboereren op het kelen, verkrachten en handen afhakken in het radicale deel van de moslimwereld, terwijl geen mens deze praktijken ontkent. Hoe harder de populisten erover schreeuwen, hoe stiller alle anderen worden, omdat ze bang zijn dat hun woorden brandstof voor de populisten zijn.

Échte oplossingen voor de ontsporingen ontstaan op plekken waar Geert Wilders geen weet van heeft. In huiskamers en achterafzaaltjes praten moslims over onderdrukking en geweld, maar ook over schoonheid en liefde, die de meest duurzame remedie zijn. ‘Heb vertrouwen in de moslimgemeenschap, voor zover die bestaat. Daarbinnen wordt al heel lang strijd gevoerd,’ vertelde filosofe en feministe Khadija al Mourabit me in een gesprek met Vrij Nederland.

Links moet stoppen mee te gaan in de denkpatronen van rechts. Dat levert niets op, zie hoe het de PvdA vergaat na vier jaar in een kabinet met de VVD. Van achtendertig Kamerzetels blijven er volgens de peilingen^* elf over. Dus PvdA, nooit meer zeggen dat ‘Marokkanen’ een ‘etnisch monopolie hebben op overlast’ (dixit Diederik Samsom).^*

Links moet overtuigend links zijn en het verhaal vertellen dat rechts niet vertelt. Want de werkelijkheid van zoveel mensen is anders dan Wilders, maar ook iemand als premier Rutte ons laat geloven.

Dus: wat links nu moet doen

Afgelopen kerstavond zat ik met bijna alleen moslims om de tafel. Een aantal van hen ken ik uit Nederland, een aantal was speciaal overgekomen uit Marokko omdat ze een keer Kerstmis wilden meemaken. Ik vermaakte me prima en natuurlijk dacht ik geen moment: hé, ik zit tussen moslims. Maar premier Mark Rutte dwong me eraan te denken. Op diezelfde dag ging hij in De Telegraaf mee in de hype dat Kerstmis onder druk staat. ‘Kerst is heilig,’ luidde de kop. Dat was nogal vervreemdend.

Ik tref meer mensen met dat gevoel. Laatst sprak ik op een bankje in Amsterdam-Oost een ouder echtpaar, een Henk en een Ingrid die de buurt achteruit vonden gaan. Om de hoek van hun huis konden ze geen Nederlands brood, vlees en hagelslag meer kopen, omdat bijna alle Nederlandse winkels uit de buurt zijn vertrokken. Ik vroeg of ze op de PVV stemden. ‘Nee, dat gaat ons veel te ver,’ zeiden ze. Ze hadden vrienden in de buurt en ze noemden Surinaamse, Marokkaanse en Turkse namen. ‘Prima gasten.’

De Henk en Ingrids vormen de groep van ‘vergeten’ mensen, volgens de rechtspopulisten. Sinds Trumps verkiezing is het mantra, ook in Nederland, dat we ons in hen moeten verdiepen. Verstandig, alleen is de groep groter dan Trump en Wilders denken. Er zijn hele volksstammen die zich vergeten voelen door de politiek, omdat die geen weet heeft van hun levens.

Ze zijn wit, zwart en alles ertussenin. Ze komen uit alle lagen van de bevolking. Ze begrijpen wat mijn vader voorstond: dat mensen zich met elkaar moeten bemoeien, niet in belerende zin, maar als buren die koffie met elkaar drinken en vragen hoe het gaat met het werk, de kinderen en de kat.

Ze hebben geen zin in opgewonden PVV’ers^* die wijken met veel moslims ‘bezette gebieden’ noemen. Ze zien dat het ferme ‘benoemen’ van rechts al lang is veranderd in een karikatuur. Maar ze hebben ook niets met de vage term ‘verbinden’ van links. Ze zijn al ‘verbonden.’

Rutger Bregman schreef onlangs dat links vooral een positief mensbeeld moet uitdragen: ‘De meeste mensen willen iets maken van hun leven en gunnen anderen het beste.’ Maar deze houding staat onder druk. Door het terrorisme van IS en de haat van de rechtspopulisten is twijfel over de intenties van de Ander ook in de hoofden van al die welwillenden geslopen.

Het is eng dat ik in mijn omgeving steeds vaker generaliserende oordelen hoor over ‘de Marokkanen’ en ‘de islam.’ Dat mensen die dit zeggen moslims zoals mijn man kennen, maakt blijkbaar niet meer uit. Ze zijn bang voor de jihad en de sharia, en maken zich zorgen over de ‘islamisering’ van Nederland. Aan de andere kant worden moslims steeds banger voor Wilders, Trump en de massa’s die hen steunen. Sommigen denken over vertrekken.

Terwijl ik dit schrijf, zegt mijn zoontje (12): ‘Mama, wat gaan we doen als Wilders premier wordt?’ We praten thuis nauwelijks over Wilders, maar mijn zoon heeft hem op het journaal vaak ‘minder Marokkanen’ horen roepen. Ik antwoord: ‘We gaan gewoon doorleven.’ Ik voel me minder zeker dan die woorden klinken, maar Wilders krijgt mij er niet onder.

Laat links in actie komen, gesteund door iedereen die zijn leven niet wil laten ruïneren door machtsbeluste mannen. Maak duidelijk in welke afgrond we kijken. Vul halve verhalen aan. Ontzenuw leugens. Kom met feiten en breng ze in de overtuiging dat alles altijd ten goede kan keren. We zijn er zelf bij.

Lees ook: