Saldodipje.nl vond een maas in de wet en haalt je uit de schulden (tegen 600 procent rente)

Het begint als Marianne (67) haar man verliest. Met moeite schraapt ze genoeg geld bij elkaar voor de begrafenis en de daaropvolgende verhuizing, nu een jaar geleden. Maar als de rekeningen binnenkomen, komt de Limburgse geld tekort om boodschappen te kunnen doen.

Dus leent Marianne 300 euro bij een bedrijf dat Ferratum heet. Bij banken of andere financiële instellingen wil ze liever geen geld lenen. Dan zit je algauw aan een lening van 1.000 à 2.000 euro vast. Daarnaast is Ferratum op het eerste gezicht helemaal niet duur: ze moet 303 euro terugbetalen voor de lening van een maand. Dat is een rente van 13,99 procent per jaar, precies binnen de wettelijke norm.

Met die relatief lage kosten probeert de Finse multinational leners te trekken via de websites Saldodipje.nl en Ferratum.nl. Iedere maand raken bezoekers zo’n honderdduizend keer in de verleiding om te lenen. In februari van dit jaar bezochten mensen in Nederland 93.746 keer de websites Ferratum en Saldodipje, volgens een schatting van website-analist SimilarWeb. De looptijd van een lening is maximaal twee maanden en het bedrag tussen de 100 en 1.500 euro. Zelfs voor het hoogste bedrag is de rente op het oog maar 25 euro.

Alleen betaalt Marianne meer dan die paar euro rente.

Want voor iedere lener moet iemand garant staan, eist Ferratum. Dan weet het bedrijf zeker dat het zijn rente krijgt. Een vriend of familielid garant laten staan is gratis, toch kiest in 2012 95 procent van de leners voor een betaalde garantstelling van Global Guarantee, een dochterbedrijf van Ferratum in Estland.

Een vriend of familielid garant laten staan kost namelijk vrij veel moeite. Ferratum vraagt onder andere schriftelijke toestemming van de garantsteller plus eventuele partner, een kopie van het identiteitsbewijs en alle bankafschriften van een maand.

Het probleem: met een betaalde garantstelling, waar dus de meerderheid voor kiest, lopen de kosten van een lening op tot 600 procent per jaar. Dit terwijl Ferratum adverteert met enkele procenten rente op jaarbasis.

Die extra kosten zijn pas op de laatste pagina in het aanvraagproces zichtbaar. Marianne ziet ze pas als ze de garantie al gekozen heeft. Ze gaat akkoord met de voorwaarden van Global Guarantee zonder er aandacht aan te besteden. Haar gedachten zijn bij de begrafenis en de verhuizing.

En zo kan het gebeuren dat ze dertig dagen later 84 euro garantiekosten moet betalen. En kan het gebeuren dat ze nóg een lening afsluit bij Ferratum, om die eerdere lening af te betalen. En zo gaat het zes maanden door. Haar laatste lening van 600 euro betaalt ze niet terug, in de hoop dat ze ermee wegkomt. ‘Er komt geen einde aan,’ zegt ze.

De laatste minileningenverstrekker van Nederland

Ferratum is tegenwoordig de enige aanbieder van zogeheten flitskrediet op de Nederlandse minileningmarkt. Tussen 2007 en 2010 zijn er nog zes aanbieders, die een paar honderd procent rente voor een lening vragen. Fora voor schuldenaren en van televisieprogramma’s als Radar en Kassa stromen vol met klachten over dergelijke leningen.

‘Mensen kwamen in de spreekkamer met flitskrediet in hun schuldenpakket,’ zegt Joke de Kock van de landelijke schuldhulpvereniging NVVK. De minileningen vormen een klein onderdeel van de totale schuld, maar nemen een bijzondere plek in. ‘In de pakketten zag je bij wijze van spreken een vordering van 800 staan, terwijl mensen zeiden dat ze 50 euro geleend hadden.’

In 2009 bereiken de klachten over de hoge rentes de Tweede Kamer. Toenmalig minister van Financiën Wouter Bos noemt de rentepercentages in antwoord op Kamervragen ‘abnormaal en absurd.’ Het is de aanzet tot een wetswijziging die het de Autoriteit Financiële Markten (AFM) vanaf 2011 mogelijk maakt in te grijpen.

Bijna alle aanbieders zijn verdwenen, maar één bedrijf ontkomt aan het toezicht. Het bedrijf opereert zelfs op precies dezelfde manier als waar het voor bestraft werd

En dat doet de AFM. De toezichthouder deelt de ene na de andere boete uit aan aanbieders van minileningen. Ook de Nederlandse tak van Ferratum krijgt de AFM achter zich aan. Het moet 3 ton afrekenen voor het aanbieden van flitskrediet zonder vergunning, tegen veel te hoge kosten voor garantstelling en aanmaningen.

Toenmalig Ferratum Nederland-directeur Bart van Heijst verdedigt de werkwijze van zijn bedrijf in de Volkskrant: ‘Als je naar het vliegveld wilt, kun je een trein nemen of de taxi. Een taxi gaat veel sneller, je zit lekker en je hebt airco, alleen aan het einde van de rit moet je nou eenmaal wat meer afrekenen.’

Toch rijden er steeds minder taxi’s in Nederland: de ene na de andere flitskredietverlener staakt zijn activiteiten, soms na boetes, soms preventief. De markt krimpt in twee jaar tijd van 18 miljoen euro naar 300.000 euro, meldt de toezichthouder niet zonder trots in februari 2014.

Een geslaagd één-tweetje tussen belangengroepen, media en de toezichthouder, lijkt het. Fred Teeven, op dat moment staatssecretaris van Veiligheid van Justitie, noemt het in de Tweede Kamer een kwestie van tijd voordat alle aanbieders van minileningen verdwenen zijn.

Alleen kan Marianne drie jaar na de boete nog altijd bij Ferratum lenen. Want bijna alle aanbieders zijn verdwenen, maar één bedrijf ontkomt aan het toezicht van de AFM. Het bedrijf opereert zelfs op precies dezelfde manier als waar het door de AFM voor bestraft werd.

Maar nu is het legaal.

De eerste ontsnappingsroute van Ferratum

De Nederlandse tak van Ferratum heeft een probleem, wordt de negen werknemers in Amsterdam-Noord halverwege 2012 verteld. De AFM oefent druk uit op de kredietverstrekker en er moet een strategie bedacht worden.

Voor de gelegenheid is een delegatie uit Finland overgekomen. Dat is niet gek: sinds de oprichting van de Nederlandse tak vijf jaar eerder houdt oprichter Jorma Jokela de touwtjes strak in handen. De Fin laat van tijd tot tijd zijn gezicht zien of stuurt een van zijn directe medewerkers langs.

Het Nederlandse kantoor aan de Asterweg is in de tussentijd gegroeid van vier naar negen werknemers, maar doet alleen de marketing, klantenservice en identiteitscontrole. De financiële en juridische afdelingen huizen nog altijd in Helsinki.

Het probleem dat op tafel ligt: de strenge Nederlandse wetgeving. Vanaf 1 januari 2011 vallen ook kortlopende leningen onder het toezicht van de AFM. Bovendien geldt er vanaf dan een maximale rente van 15 en later 14 procent per jaar. Op een lening van honderd euro voor twee weken mag Ferratum aan rente dan nog maar 53 cent verdienen, in plaats van 20 euro aan behandelkosten.

Er moet een uitweg gevonden worden, die beter werkt dan de eerste ontsnappingspoging in 2011. Toen werd dochterbedrijf Global Guarantee opgericht, werd de lening gratis en viel het product daarom niet onder de nieuwe regels voor leningen. Maar de AFM wilde er niets van weten.^* Global Guarantee is onderdeel van Ferratum en de garantstelling een vermomde rente, meende de toezichthouder.

De strengere regels zijn er niet voor niets. ‘Mensen met financiële problemen maken minder rationele keuzes, zeker op de korte termijn. Dit komt door de chronische stress die de schulden meebrengen,’ zegt Nadja Jungmann, lector Schulden aan de Hogeschool Utrecht. ‘Als de schoenen van de kinderen kapot zijn, is er nu een oplossing nodig. Dus neemt iemand een krediet. Hoe die wordt afbetaald, ziet de lener over twee weken wel weer.’

Bij Ferratum zijn ze zich bewust van de kwetsbare doelgroep. ‘Op feestjes vertelde ik niet over mijn werk bij Ferratum,’ zegt een van de voormalige medewerkers. ‘Ik zei dat ik marketing deed voor een online financiële instelling. Meer niet.’

In Amsterdam-Noord blijven de Finnen kalm onder de druk van de AFM. De negen werknemers in Amsterdam-Noord krijgen de opdracht om gewoon door te werken en zich niets aan te trekken van de druk. Een werkgroep met daarin een Nederlandse manager en twee Finnen moet een langetermijnoplossing bedenken terwijl de juristen de strijd met de AFM zo lang mogelijk rekken.

En zo duurt het tot november 2013 voordat Ferratum zijn boete krijgt. Voor het aanbieden van 53.175 kredieten in een klein jaar tijd moet het 300 duizend euro^* betalen.

De tweede ontsnappingsroute van Ferratum

Maar dan heeft Ferratum al een nieuwe stap gezet om aan de toezichthouder te ontkomen. Ferratums juristen hebben een uitzondering in de Wet op het financieel toezicht ontdekt. Met een vergunning van een toezichthouder uit een EU-lidstaat mag het bedrijf in alle lidstaten online opereren, ook in Nederland. Zonder iets aan het verdienmodel te veranderen.

Liverpool is voortaan de thuishaven van de Nederlandse afdeling van Ferratum. Daar gelden in 2013 minder strenge regels

De keuze valt op het kredietvriendelijke Verenigd Koninkrijk. Liverpool is voortaan de thuishaven van de Nederlandse afdeling van Ferratum. Daar gelden in 2013 minder strenge regels voor het aanbieden van minileningen.

Met de jaren veranderen die regels wel, maar zo streng als in Nederland worden ze bij lange na niet. De maximale toegestane rente is sinds 2015 niet minder dan 292 procent per jaar, tegen 14 procent in Nederland.

Het hoofdkantoor besluit verder: de debiteurenafdeling verhuist naar Duitsland, de marketingafdeling en klantenservice gaan naar Liverpool. Een van de twee Nederlandse managers vertrekt in goed overleg.

Later wordt aan nieuw personeel verteld dat de twee managers zijn ontslagen wegens mismanagement, met de boete en noodzakelijk ingrijpen vanuit Finland tot gevolg.

De gevolgen voor de Nederlandse leners

Het gevolg van de nieuwe wetgeving is dat Ferratum in Nederland zijn klanten voortaan alleen online benadert. Ander contact met klanten zou onder toezicht van de AFM vallen. Juridisch is daar nog geen duidelijkheid over, maar Ferratum voorkomt een rechtszaak liever.

Vervelend voor de marketingafdeling die alleen nog advertenties op internet mag kopen. En vervelend voor de leners. Want het telefoonnummer van Ferratum verdwijnt van de site, waardoor bezorgde leners niet meer met het bedrijf kunnen bellen.

Of het aantal leners sindsdien is gegroeid, is lastig te zeggen. Het bedrijf zelf geeft er geen informatie over, wel werken er nog evenveel mensen op de Nederlandse afdeling als in 2013. Zeker is dat de groep kwetsbare leners niet is af-, maar toegenomen, en dat de concurrentie weggevaagd is.^* Jungmann: ‘De schuldenproblematiek in Nederland is ten opzichte van het niveau van voor de crisis verdubbeld. Dan mag je ervan uitgaan dat er meer mensen op korte termijn geld nodig hebben.’

Huib Loeber is een van hen. De pas gepensioneerde arts moet op 2 januari 2016 de kosten van een lening van 500 euro terugbetalen. Als hij per ongeluk het bedrag twee keer overmaakt, probeert hij met Ferratum in contact te komen. Bellen kan niet, en antwoord op het contactformulier dat hij meermaals invult krijgt hij niet.

De debiteurenafdeling, die wel telefonisch bereikbaar is, claimt alleen in opdracht van Ferratum te werken en geen onderdeel van Ferratum te zijn. Als Loeber het nazoekt bij de Kamer van Koophandel blijkt dat het debiteurenbedrijf niet bestaat als onafhankelijk bedrijf.

Uiteindelijk zoekt Loeber contact met de AFM. ‘Ferratum heeft de aandacht van de AFM,’ mailt de toezichthouder terug. Maar het bedrijf aanpakken kan de autoriteit niet zelf, omdat Ferratum een Britse vergunning heeft.

Het betekent dat de AFM minileningen met hoge kosten die vanuit het buitenland online op de Nederlandse markt actief zijn niet kan weren. ‘Dat is niet leuk, nee. Als bedrijven vanuit het buitenland aanbieden in Nederland, lijkt het wel heel sterk op ontduiking van ons toezicht,’ zegt Anita Lee, senior toezichthouder op de afdeling Marktintegriteit en Handhaving bij de AFM.

Wat kan hieraan gedaan worden?

De politiek is dat met haar eens. ‘Theoretisch moeten we vertrouwen op buitenlandse toezichthouders, maar dat werkt voor geen meter,’ zegt Henk Nijboer, woordvoerder financiën voor de PvdA in de Tweede Kamer. ‘Het is in de praktijk niet zo dat bijvoorbeeld een Cypriotische toezichthouder wanproducten van de Nederlandse markt kan weren.’

‘Ik denk dat er in heel Europa geen politicus te vinden is die het prima vindt als mensen zulke krankzinnige rentes moeten gaan betalen,’ zegt Cora van Nieuwenhuizen, Europarlementariër voor de VVD.

Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem zou van flitskrediet een agendapunt moeten maken

Maar zij hebben geen kant-en-klare oplossing. De Nederlandse wetgeving is strenger dan de internationale norm. Gelijktrekking van de regels betekent dat andere landen, met veel soepelere regels, zich aan Nederland moeten aanpassen. En daar moet steun voor gevonden worden.

Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem zou van flitskrediet een agendapunt moeten maken, zeggen Van Nieuwenhuizen en Nijboer dus. Nijboer: ‘En de AFM moet hier een rol in krijgen.’

Tot dat gebeurt, kan de AFM weinig doen. De organisatie bereidt een reclameverbod voor flitskrediet voor, zodat Ferratum niet meer kan adverteren voor zijn leningen. Het bedrijf zelf aanpakken is niet mogelijk.

Internationale samenwerking met de Britse Financial Conduct Authority is lastig, omdat beide toezichthouders een geheimhoudingsplicht hebben. Voor de Britse toezichthouder lijkt Ferratum bovendien weinig prioriteit te hebben. De Britten pakken vooral aanbieders aan met een groot marktaandeel in Groot-Brittannië. Het zorgt ervoor dat AFM’er Lee met gemengde gevoelens naar de succesvolle bestrijding van flitskrediet kijkt. ‘Tevreden ben je pas als het niet meer voorkomt. Het werk is nog niet af.’

Voor Marianne zit de ervaring met flitskrediet er wel op. Ze verstuurde een brief die een activist van het schuldenvrijforum opstelde, waarin ze schreef dat ze Ferratums werkwijze onrechtmatig vindt. Tot ze een antwoord op de brief heeft, doet ze niets meer met het bedrijf. ‘Zelfs op de betalingsregeling die Ferratum aanbiedt ga ik niet in.’

Verantwoording:

• Lees hier de reactie van Ferratum op dit verhaal.
• Dank aan journalist Nienke Hidding, die hielp met het onderzoek voor dit verhaal.
• Voor dit artikel is gesproken met vijf leners, drie oud-werknemers, oud-aanbieders en verschillende financiële instanties en deskundigen.
• Marianne wil uit privacy-overwegingen niet met achternaam genoemd worden. Alle volledige namen zijn bekend bij de redactie.​
• Dank ook aan radioprogramma Argos, die dit weekend een reportage uitzendt over Ferratum.

Lees ook: