Waarom je Kendrick Lamar serieus moet nemen en niet zomaar kunt twerken op Beyoncé

Aan de tafel links van ons zaten twee hippe, frisse witte jongens. Ze waren aan het praten over de serie The Wire en hadden een meningsverschil over een van de personages. Eerst begreep ik niet waarom mijn vriendin me op dit gesprek geattendeerd had, maar na twee minuten werd het me duidelijk.

Ze spraken elkaar om de zoveel tijd aan met ‘G’ en ‘homie’ alsof ze zelf een van de spannende edgy zwarte personages waren uit de serie. Het duurde niet lang voordat een van de jongens het n-woord gebruikte.

Het. Heeft. Dus. Een. Naam. Namelijk: culturele toe-eigening. En dat is waar dit verhaal over gaat.

Waarom dit onderdeel is van institutioneel racisme

Culturele toe-eigening is het klakkeloos overnemen van een gebruik, traditie, look, symbool, taal, of een ander cultureel kenmerk van een gemarginaliseerde groep. Je voelt ’m waarschijnlijk al aankomen, maar het is dus iets wat niet oké is.

Er zijn zat mensen die zonder enig besef van de Palestijnse cultuur, traditie en (politieke) geschiedenis een keffiyeh dragen omdat het ‘leuk staat bij een skinny jeans.’ Of een Samoaanse tatoeage laten zetten omdat ‘David Beckham die ook heeft,’ zonder te weten waar Samoa ligt. Of tijdens carnaval in blackface als Desmond Tutu verkleed gaan omdat het zo’n ‘toffe peer’ is.

Je zal als witte vrouw met dreadlocks misschien niet snel op straat worden aangesproken op culturele toe-eigening. De witte frisse hipsterjongens in het café die het n-woord gebruikten en enthousiast The Wire bespraken, zijn waarschijnlijk ook nog nooit aangesproken.

Waarom begin ik er dan toch over? Omdat het, hoe onschuldig en fijn het ook lijkt, een onderdeel is van institutioneel racisme.

Het is geen supermarkt van exotische culturen

Het is me opgevallen dat culturele toe-eigening vooral lastig te bespreken is voor linkse of progressieve mensen. De mensen die juist openstaan voor de mooie, spannende kleuren en geuren van andere culturen en etniciteit. De mensen die houden van reizen, en tegen Donald Trump en Geert Wilders zijn.

Helaas zijn dit vaak de mensen die in geen duizend jaar een blik werpen op hun eigen witte privilege. Vaak vervallen deze mensen in een vreemde mix van paniek en woede als je ze vraagt een kritische blik te werpen op de ultra-witte omgevingen waarin hun yogalessen en ‘Jay-Z & Beyoncé’-feestjes plaatsvinden.

Nu hoor ik je alweer zuchten: Is het nou nog steeds niet goed? Waarom zijn ‘die mensen’ niet gewoon blij als ik meedoe aan hun cultuur? Dat is toch juist fijn? Hoe kan meedoen nou weer impliceren dat ik een racist ben? Pfffff. Wat is nú weer het probleem?

Lieve witte mensen. Het probleem is dit: we zijn niet allemaal één; we worden in dit land niet als gelijken behandeld. Het leven is geen speeltuin, helaas. Dus stukjes van andermans cultuur consumeren alsof je in de supermarkt staat, terwijl je diezelfde mensen vaak niet als gelijken ziet, voelt niet bepaald als United Colors of Benetton, lekker fijn allemaal langs het haardvuur zitten en handen vasthouden. Het lijkt eerder op een geval van de zoveelste witte persoon die nauwelijks heeft gereflecteerd op zijn eigen positie.

Lieve witte mensen. Ik begrijp dat het hard binnen kan komen. Maar ik vertel jullie natuurlijk helemaal niet wat jullie wel en niet mogen doen. Ik ben niks aan het verbieden. Ik vraag jullie alleen om na te denken, om te begrijpen dat zomaar gebruikmaken van onderdelen van andermans cultuur alleen ‘onschuldig’ zou zijn in een wereld zonder machtsverhoudingen, zonder systematisch racisme, zonder wit privilege. Dan heet het culturele uitwisseling.

Het stappenplan om culturele toe-eigening te begrijpen

In gesprek met veel witte vrienden en kennissen merk ik dat het toch moeilijk blijft om te bevatten wat culturele toe-eigening nou echt inhoudt. Daarom sprak ik mijn vrienden Arzu, Alyssa, Raphael, Mirna en Iskra, om de definitieve kenmerken van culturele toe-eigening voor jullie op een rijtje te zetten. Ik presenteer hierbij het stappenplan.

Om culturele toe-eigening echt te begrijpen, moet je:

• Eerst vat hebben op privilege. Als je niet snapt dat er machtsverhoudingen zijn in onze maatschappij, dan zal je culturele toe-eigening nooit begrijpen. Zonder machtsverhoudingen zou er namelijk ook geen sprake zijn van culturele toe-eigening, maar van culturele uitwisseling.
• Vervolgens moeten de machtsverhoudingen gespecificeerd worden: je moet begrijpen dat er in een land als Nederland heel veel niet-westerse culturen gemarginaliseerd zijn. Als je op een mondiaal niveau kijkt, zie je hetzelfde.
• Dan kun je zien dat witte Nederlanders culturele gebruiken, symbolen, eten, et cetera, klakkeloos overnemen, badend in hun machtspositie en enorme verlangen naar de exotische supermarkt van cultuur. Voordat het culturele aspect zich door witte mensen was toegeëigend, werd het vaak als een beetje infantiel, ridicuul, extreem, te etnisch, of inferieur beschouwd. Maar als witte mensen gebruik gaan maken van zo’n aspect, is het opeens oké, cool, gezellig of spannend.
• Vervolgens wordt er status, eer of geld mee verdiend door die witte mensen.

Daar heb je dan alle magische ingrediënten van culturele toe-eigening.

Wat betekent dat dan in de praktijk?

Pompoen is niet altijd gezellig

Alle vrienden die ik sprak, begonnen diezelfde week over een recensie in Het Parool^* over een net geopende eettent in Amsterdam: Döner bij Donnies. Twee witte Nederlanders die döner zo hebben ‘verwit’ dat ook Het Parool vindt dat döner nu eindelijk noemenswaardig is.

Of, zoals het in de recensie werd beschreven, eindelijk meer is dan ‘ordinair katervoedsel.’ De recensie opent met een quote van de witte eigenaar van het restaurant: ‘We komen een beetje uit het verdomhoekje.’ Arzu lacht: ‘Ehm… sorry, wie zijn ‘we’? Zijn ze nu de underdog omdat ze döner verkopen?’

Bij ‘Donnies’ hebben ze verder allemaal dingen aan het dönergerecht toegevoegd, want het zijn hipsters. Dus de pompoen, geitenkaas, kikkererwten en kokosmelk vliegen je om de oren. Verder kun je lekker wat champagne of cocktails bestellen om de dorst te lessen.

Bij jou, witte, correcte pompoenliefhebber, is het ‘anders.’ Als in beter. Als in wit

Arzu zegt: ‘Weet je wat het grappige is? Ze hebben op hun website het woord ‘waardering’ gebruikt. En volgens mij zelfs het woord appreciation. Dus ze weten dondersgoed waar ze mee bezig zijn.’

Het punt is; je brengt döner niet naar een hoger plan en ook de Turks-Nederlandse döner-ondernemers niet. Je neemt een concept uit een in Nederland gemarginaliseerde cultuur en maakt het ‘eigen,’ verdient er geld mee en versterkt alleen maar het denigrerende beeld dat echte Turkse döner ‘ordinair’ is. Maar bij jou, witte, correcte pompoenliefhebber, is het ‘anders.’ Als in beter. Als in wit.

Helaas werkt het in ons Nederlandse systeem van wit privilege nou eenmaal zo dat dit de manier is waarop veel witte Nederlanders dichter bij andere culturen denken te komen. Door pompoen op döner te gooien. En wat kikkererwten. Lekker multiculti.

Het verschil tussen wederzijdse waardering en toe-eigening

Betekent dit dat witte mensen nooit een cultuur kunnen appreciëren? Dat er alleen maar sprake kan zijn van toe-eigening, omdat er machtsverhoudingen bestaan? Nee. Verre van dat.

Echte culturele uitwisseling is mogelijk wanneer de machtsverhouding is rechtgetrokken. Daar gaat het om. Laten we nog een laatste voorbeeld nemen, om het verschil tussen wederzijdse waardering en uitwisseling en exotisch graaien voor de laatste keer vast te leggen.

Lieve lezer. Stel je voor: je bent een vrouw, en al je mannelijke collega’s maken aan de lopende band subtiel denigrerende en seksistische opmerkingen tegen je. Voor de grap natuurlijk. Ze spreken je constant aan op je uiterlijk, en praten tegen je alsof ze vinden dat je dom bent.

Vervolgens steelt een van die gezellige collega’s je idee voor een nieuw project. Hij vertelt tijdens een vergadering openlijk hoe hij jouw idee heeft verbeterd: ‘Het idee was fantastisch, maar… de uitwerking kon beter. Dus ik heb die taak op me genomen en dit is het verbeterde resultaat.’ Hoe absurd is het dan als hij vervolgens alle waardering krijgt en jij verder compleet wordt genegeerd.

En stel je voor dat dit met al je ideeën gebeurt. Maand in maand uit, jaar in jaar uit. O, en als je er iets van probeert te zeggen, word je gezien als lastig. Terwijl je geen promotie maakt, bouwt hij aan een fantastische carrière.

Sterker nog, hij noemt zichzelf een feminist en bondgenoot, juist omdat hij met jouw ideeën ‘werkt.’ Ondertussen word jij altijd nog, natuurlijk voor de grap, behandeld alsof je een beetje dom bent. Dat is een beetje de omgekeerde wereld, toch? En dat is dus hoe het zit met culturele toe-eigening.

Machtsverhoudingen spelen zich uit

Lieve witte mensen, culturele toe-eigening heeft wel degelijk concrete en tastbare effecten die problematisch zijn. Aan de ene kant houdt het de bubbel van witte mensen in stand waarin ze koning van de wereld zijn, aan de andere kant wordt ook het systeem van institutioneel racisme ermee in stand gehouden.

Voor mensen van kleur zijn de culturele onderdelen die witte mensen opeens overnemen vaak onderwerp geweest van negatieve stereotypering. We zagen het net met de döner kebab, dat ‘ordinair katervoedsel’ was totdat het door Donnies met pompoen werd gezegend. En voordat zangeres Miley Cyrus ging ‘twerken’ werd deze dansbeweging door het gros van de witte mensen als ‘beestachtig’ beschouwd.

Ook muziek wordt structureel toegeëigend. Ik ken veel witte mensen die een grote liefde hebben voor hiphop, maar niet echt oog hebben voor zwarte mensen buiten de bekende stereotypes. Zo vertelde een goede witte vriendin mij dat het niet zeldzaam is dat deze witte I-love-hiphop/jazz/blues/dancehall-mensen toch gewoon het n-woord gebruiken.

Het mooie van culturele uitwisseling door bijvoorbeeld muziek zou zijn dat je een voor jou onbekende geschiedenis, situatie, gebruiken en strijd van andere culturen en groepen leert kennen. Veel zwarte muziek uit de VS is ontstaan vanuit een positie van onderdrukking, en nu nog steeds uiten artiesten als Kendrick Lamar, Beyoncé en haar zusje Solange hun pijn, wanhoop, frustraties en woede door middel van muziek.

Culturele uitwisseling zou er in dit geval voor kunnen zorgen dat witte mensen zich daar meer bewust van worden en er respect voor hebben.

Soms zijn de culturele onderdelen die witte mensen zich toe-eigenen onderwerp geweest van letterlijke discriminatie en uitsluiting. Veel zwarte vrouwen zijn gediscrimineerd op de werkvloer ten gevolge van hun haar en bijbehorende haarstijlen. Hun haardracht wordt als ‘onprofessioneel’ gezien en er zijn talloze voorbeelden van zwarte vrouwen die om deze reden afgewezen zijn voor een baan. Het moment dat Kylie Jenner, een Amerikaanse bekendheid, cornrows ging dragen, werd deze haarstijl opeens getransformeerd tot ‘edgy’ en ‘cool.’ Hetgeen waarom zwarte en bruine vrouwen gediscrimineerd worden, kan bij anderen opeens een ‘fashion statement’ zijn.

Protesteren tegen commercie heeft vaak geen zin

Lieve witte mensen, begrijpen jullie nu hoe de machtsverhoudingen zich uitspelen in culturele toe-eigening? Dat witte mensen vrijuit kunnen dragen waar anderen om vernederd of gediscrimineerd worden?

Daarnaast hebben gemarginaliseerde groepen vaak niet de macht om te protesteren tegen culturele toe-eigening. Zeker als het grote winkelketens zijn die toe-eigenen.

Mijn vriendin Alyssa zei over deze commercialisatie het volgende: ‘Er is een verschil tussen een situatie waarin een witte persoon zich iets wil toe-eigenen en het koopt bij een winkel van mensen die deze specifieke cultuur claimen, tegenover een witte persoon die naar de H&M gaat en een shirt koopt met een ‘etnisch’ patroon. Ik denk dat je als witte persoon die zich per se iets wil toe-eigenen, het op z’n minst zou moeten kopen bij de mensen die het van origine maken, in plaats van bij een grote winkelketen of een witte winkel.’ Precies. Winkels en websites zat waar dat kan.

Ik denk, of hoop, dat jullie nu wel begrijpen waarom culturele toe-eigening niet onschuldig is. Genieten van culturen zonder op te komen voor de mensen die bij die culturen horen, die worden gemarginaliseerd door een machtsstructuur waar jij van geniet, is niet gezellig. Het is een genormaliseerde vorm van racisme en houdt de machtsverhoudingen in stand. Gezellig, hip en modern uitbuiten is nog steeds uitbuiten.

Meer over culturele toe-eigening:

Meer van De Correspondent: