Waarom je Kendrick Lamar serieus moet nemen en niet zomaar kunt twerken op Beyoncé

Aan de tafel links van ons zaten twee hippe, frisse witte jongens. Ze waren aan het praten over de serie The Wire en hadden een meningsverschil over een van de personages. Eerst begreep ik niet waarom mĳn vriendin me op dit gesprek geattendeerd had, maar na twee minuten werd het me duidelĳk.

Ze spraken elkaar om de zoveel tĳd aan met ‘G’ en ‘homie’ alsof ze zelf een van de spannende edgy zwarte personages waren uit de serie. Het duurde niet lang voordat een van de jongens het n-woord gebruikte.

Het. Heeft. Dus. Een. Naam. Namelĳk: culturele toe-eigening. En dat is waar dit verhaal over gaat.

Waarom dit onderdeel is van institutioneel racisme

Culturele toe-eigening is het klakkeloos overnemen van een gebruik, traditie, look, symbool, taal, of een ander cultureel kenmerk van een gemarginaliseerde groep. Je voelt ’m waarschĳnlĳk al aankomen, maar het is dus iets wat niet oké is.

Er zĳn zat mensen die zonder enig besef van de Palestĳnse cultuur, traditie en (politieke) geschiedenis een keffiyeh dragen omdat het ‘leuk staat bĳ een skinny jeans.’ Of een Samoaanse tatoeage laten zetten omdat ‘David Beckham die ook heeft,’ zonder te weten waar Samoa ligt. Of tĳdens carnaval in blackface als Desmond Tutu verkleed gaan omdat het zo’n ‘toffe peer’ is.

Je zal als witte vrouw met dreadlocks misschien niet snel op straat worden aangesproken op culturele toe-eigening. De witte frisse hipsterjongens in het café die het n-woord gebruikten en enthousiast The Wire bespraken, zĳn waarschĳnlĳk ook nog nooit aangesproken.

Waarom begin ik er dan toch over? Omdat het, hoe onschuldig en fĳn het ook lĳkt, een onderdeel is van institutioneel racisme.

Het is geen supermarkt van exotische culturen

Het is me opgevallen dat culturele toe-eigening vooral lastig te bespreken is voor linkse of progressieve mensen. De mensen die juist openstaan voor de mooie, spannende kleuren en geuren van andere culturen en etniciteit. De mensen die houden van reizen, en tegen Donald Trump en Geert Wilders zĳn.

Helaas zĳn dit vaak de mensen die in geen duizend jaar een blik werpen op hun eigen witte privilege. Vaak vervallen deze mensen in een vreemde mix van paniek en woede als je ze vraagt een kritische blik te werpen op de ultra-witte omgevingen waarin hun yogalessen en ‘Jay-Z & Beyoncé’-feestjes plaatsvinden.

Nu hoor ik je alweer zuchten: Is het nou nog steeds niet goed? Waarom zĳn ‘die mensen’ niet gewoon blĳ als ik meedoe aan hun cultuur? Dat is toch juist fĳn? Hoe kan meedoen nou weer impliceren dat ik een racist ben? Pfffff. Wat is nú weer het probleem?

Lieve witte mensen. Het probleem is dit: we zĳn niet allemaal één; we worden in dit land niet als gelĳken behandeld. Het leven is geen speeltuin, helaas. Dus stukjes van andermans cultuur consumeren alsof je in de supermarkt staat, terwĳl je diezelfde mensen vaak niet als gelĳken ziet, voelt niet bepaald als United Colors of Benetton, lekker fĳn allemaal langs het haardvuur zitten en handen vasthouden. Het lĳkt eerder op een geval van de zoveelste witte persoon die nauwelĳks heeft gereflecteerd op zĳn eigen positie.

Lieve witte mensen. Ik begrĳp dat het hard binnen kan komen. Maar ik vertel jullie natuurlĳk helemaal niet wat jullie wel en niet mogen doen. Ik ben niks aan het verbieden. Ik vraag jullie alleen om na te denken, om te begrĳpen dat zomaar gebruikmaken van onderdelen van andermans cultuur alleen ‘onschuldig’ zou zĳn in een wereld zonder machtsverhoudingen, zonder systematisch racisme, zonder wit privilege. Dan heet het culturele uitwisseling.

Het stappenplan om culturele toe-eigening te begrijpen

In gesprek met veel witte vrienden en kennissen merk ik dat het toch moeilĳk blĳft om te bevatten wat culturele toe-eigening nou echt inhoudt. Daarom sprak ik mĳn vrienden Arzu, Alyssa, Raphael, Mirna en Iskra, om de definitieve kenmerken van culturele toe-eigening voor jullie op een rĳtje te zetten. Ik presenteer hierbĳ het stappenplan.

Om culturele toe-eigening echt te begrĳpen, moet je:

Eerst vat hebben op privilege. Als je niet snapt dat er machtsverhoudingen zĳn in onze maatschappĳ, dan zal je culturele toe-eigening nooit begrĳpen. Zonder machtsverhoudingen zou er namelĳk ook geen sprake zĳn van culturele toe-eigening, maar van culturele uitwisseling.
Vervolgens moeten de machtsverhoudingen gespecificeerd worden: je moet begrĳpen dat er in een land als Nederland heel veel niet-westerse culturen gemarginaliseerd zĳn. Als je op een mondiaal niveau kĳkt, zie je hetzelfde.
Dan kun je zien dat witte Nederlanders culturele gebruiken, symbolen, eten, et cetera, klakkeloos overnemen, badend in hun machtspositie en enorme verlangen naar de exotische supermarkt van cultuur. Voordat het culturele aspect zich door witte mensen was toegeëigend, werd het vaak als een beetje infantiel, ridicuul, extreem, te etnisch, of inferieur beschouwd. Maar als witte mensen gebruik gaan maken van zo’n aspect, is het opeens oké, cool, gezellig of spannend.
Vervolgens wordt er status, eer of geld mee verdiend door die witte mensen.

Daar heb je dan alle magische ingrediënten van culturele toe-eigening.

Wat betekent dat dan in de praktĳk?

Pompoen is niet altĳd gezellig

Alle vrienden die ik sprak, begonnen diezelfde week over een recensie in Het Parool over een net geopende eettent in Amsterdam: Döner bĳ Donnies. Twee witte Nederlanders die döner zo hebben ‘verwit’ dat ook Het Parool vindt dat döner nu eindelĳk noemenswaardig is.

Of, zoals het in de recensie werd beschreven, eindelĳk meer is dan ‘ordinair katervoedsel.’ De recensie opent met een quote van de witte eigenaar van het restaurant: ‘We komen een beetje uit het verdomhoekje.’ Arzu lacht: ‘Ehm… sorry, wie zĳn ‘we’? Zĳn ze nu de underdog omdat ze döner verkopen?’

Bĳ ‘Donnies’ hebben ze verder allemaal dingen aan het dönergerecht toegevoegd, want het zĳn hipsters. Dus de pompoen, geitenkaas, kikkererwten en kokosmelk vliegen je om de oren. Verder kun je lekker wat champagne of cocktails bestellen om de dorst te lessen.

Bĳ jou, witte, correcte pompoenliefhebber, is het ‘anders.’ Als in beter. Als in wit

Arzu zegt: ‘Weet je wat het grappige is? Ze hebben op hun website het woord ‘waardering’ gebruikt. En volgens mĳ zelfs het woord appreciation. Dus ze weten dondersgoed waar ze mee bezig zĳn.’

Het punt is; je brengt döner niet naar een hoger plan en ook de Turks-Nederlandse döner-ondernemers niet. Je neemt een concept uit een in Nederland gemarginaliseerde cultuur en maakt het ‘eigen,’ verdient er geld mee en versterkt alleen maar het denigrerende beeld dat echte Turkse döner ‘ordinair’ is. Maar bĳ jou, witte, correcte pompoenliefhebber, is het ‘anders.’ Als in beter. Als in wit.

Helaas werkt het in ons Nederlandse systeem van wit privilege nou eenmaal zo dat dit de manier is waarop veel witte Nederlanders dichter bĳ andere culturen denken te komen. Door pompoen op döner te gooien. En wat kikkererwten. Lekker multiculti.

Het verschil tussen wederzijdse waardering en toe-eigening

Betekent dit dat witte mensen nooit een cultuur kunnen appreciëren? Dat er alleen maar sprake kan zĳn van toe-eigening, omdat er machtsverhoudingen bestaan? Nee. Verre van dat.

Echte culturele uitwisseling is mogelĳk wanneer de machtsverhouding is rechtgetrokken. Daar gaat het om. Laten we nog een laatste voorbeeld nemen, om het verschil tussen wederzĳdse waardering en uitwisseling en exotisch graaien voor de laatste keer vast te leggen.

Lieve lezer. Stel je voor: je bent een vrouw, en al je mannelĳke collega’s maken aan de lopende band subtiel denigrerende en seksistische opmerkingen tegen je. Voor de grap natuurlĳk. Ze spreken je constant aan op je uiterlĳk, en praten tegen je alsof ze vinden dat je dom bent.

Vervolgens steelt een van die gezellige collega’s je idee voor een nieuw project. Hĳ vertelt tĳdens een vergadering openlĳk hoe hĳ jouw idee heeft verbeterd: ‘Het idee was fantastisch, maar… de uitwerking kon beter. Dus ik heb die taak op me genomen en dit is het verbeterde resultaat.’ Hoe absurd is het dan als hĳ vervolgens alle waardering krĳgt en jĳ verder compleet wordt genegeerd.

En stel je voor dat dit met al je ideeën gebeurt. Maand in maand uit, jaar in jaar uit. O, en als je er iets van probeert te zeggen, word je gezien als lastig. Terwĳl je geen promotie maakt, bouwt hĳ aan een fantastische carrière.

Sterker nog, hĳ noemt zichzelf een feminist en bondgenoot, juist omdat hĳ met jouw ideeën ‘werkt.’ Ondertussen word jĳ altĳd nog, natuurlĳk voor de grap, behandeld alsof je een beetje dom bent. Dat is een beetje de omgekeerde wereld, toch? En dat is dus hoe het zit met culturele toe-eigening.

Machtsverhoudingen spelen zich uit

Lieve witte mensen, culturele toe-eigening heeft wel degelĳk concrete en tastbare effecten die problematisch zĳn. Aan de ene kant houdt het de bubbel van witte mensen in stand waarin ze koning van de wereld zĳn, aan de andere kant wordt ook het systeem van institutioneel racisme ermee in stand gehouden.

Voor mensen van kleur zĳn de culturele onderdelen die witte mensen opeens overnemen vaak onderwerp geweest van negatieve stereotypering. We zagen het net met de döner kebab, dat ‘ordinair katervoedsel’ was totdat het door Donnies met pompoen werd gezegend. En voordat zangeres Miley Cyrus ging ‘twerken’ werd deze dansbeweging door het gros van de witte mensen als ‘beestachtig’ beschouwd.

Ook muziek wordt structureel toegeëigend. Ik ken veel witte mensen die een grote liefde hebben voor hiphop, maar niet echt oog hebben voor zwarte mensen buiten de bekende stereotypes. Zo vertelde een goede witte vriendin mĳ dat het niet zeldzaam is dat deze witte I-love-hiphop/jazz/blues/dancehall-mensen toch gewoon het n-woord gebruiken.

Het mooie van culturele uitwisseling door bĳvoorbeeld muziek zou zĳn dat je een voor jou onbekende geschiedenis, situatie, gebruiken en strĳd van andere culturen en groepen leert kennen. Veel zwarte muziek uit de VS is ontstaan vanuit een positie van onderdrukking, en nu nog steeds uiten artiesten als Kendrick Lamar, Beyoncé en haar zusje Solange hun pĳn, wanhoop, frustraties en woede door middel van muziek.

Culturele uitwisseling zou er in dit geval voor kunnen zorgen dat witte mensen zich daar meer bewust van worden en er respect voor hebben.

Soms zĳn de culturele onderdelen die witte mensen zich toe-eigenen onderwerp geweest van letterlĳke discriminatie en uitsluiting. Veel zwarte vrouwen zĳn gediscrimineerd op de werkvloer ten gevolge van hun haar en bĳbehorende haarstĳlen. Hun haardracht wordt als ‘onprofessioneel’ gezien en er zĳn talloze voorbeelden van zwarte vrouwen die om deze reden afgewezen zĳn voor een baan. Het moment dat Kylie Jenner, een Amerikaanse bekendheid, cornrows ging dragen, werd deze haarstĳl opeens getransformeerd tot ‘edgy’ en ‘cool.’ Hetgeen waarom zwarte en bruine vrouwen gediscrimineerd worden, kan bĳ anderen opeens een ‘fashion statement’ zĳn.

Protesteren tegen commercie heeft vaak geen zin

Lieve witte mensen, begrĳpen jullie nu hoe de machtsverhoudingen zich uitspelen in culturele toe-eigening? Dat witte mensen vrĳuit kunnen dragen waar anderen om vernederd of gediscrimineerd worden?

Daarnaast hebben gemarginaliseerde groepen vaak niet de macht om te protesteren tegen culturele toe-eigening. Zeker als het grote winkelketens zĳn die toe-eigenen.

Mĳn vriendin Alyssa zei over deze commercialisatie het volgende: ‘Er is een verschil tussen een situatie waarin een witte persoon zich iets wil toe-eigenen en het koopt bĳ een winkel van mensen die deze specifieke cultuur claimen, tegenover een witte persoon die naar de H&M gaat en een shirt koopt met een ‘etnisch’ patroon. Ik denk dat je als witte persoon die zich per se iets wil toe-eigenen, het op z’n minst zou moeten kopen bĳ de mensen die het van origine maken, in plaats van bĳ een grote winkelketen of een witte winkel.’ Precies. Winkels en websites zat waar dat kan.

Ik denk, of hoop, dat jullie nu wel begrĳpen waarom culturele toe-eigening niet onschuldig is. Genieten van culturen zonder op te komen voor de mensen die bĳ die culturen horen, die worden gemarginaliseerd door een machtsstructuur waar jĳ van geniet, is niet gezellig. Het is een genormaliseerde vorm van racisme en houdt de machtsverhoudingen in stand. Gezellig, hip en modern uitbuiten is nog steeds uitbuiten.