Ik sloot een woekerlening af om te zien hoe snel je bedrogen kunt worden

Als ik nu op bevestigen klik, zit ik vast aan een woekerlening.

Ik weet het en toch klik ik.

Net als de andere leners van de Finse multinational Ferratum. Met tienduizenden bezoeken ze maandelijks de Nederlandse sites van het bedrijf. Het zijn mensen die nergens anders terechtkunnen voor een lening:

• Een zzp’er die niet rood kan staan bij haar bank, maar na een maand met weinig werk geld nodig heeft om rond te komen.
• Een vrouw van wie de verhuizing na de dood van haar man duurder uitviel dan verwacht.
• Een gepensioneerde man die te vrijgevig is en anderen geld geeft dat hij niet heeft.

Binnen 24 uur staat er 100 euro extra op mijn rekening. Snel en zonder BKR-registratie, dat is wat Ferratum mij en de andere leners belooft.

Maar dan moet de gigantische rente nog komen.

Wie deze woekerleningen vooral afsluiten

In Nederland leven ruim 640.000 huishoudens met problematische schulden.^* Dat zijn twee keer zoveel huishoudens als in heel Rotterdam. Sommigen kunnen geen kleren kopen voor hun kinderen, anderen komen aan het einde van de maand geld tekort om eten in huis te halen.

Wat mensen met problematische schulden gemeen hebben, is dat de maandelijkse rente en aflossing van hun schuld duurder zijn dan het totaalbedrag dat ze te besteden hebben.

En precies dit is de groep die deskundigen en politici erbij halen als ik vraag naar de doelgroep van flitskredietaanbieders zoals Ferratum. Armoede en schulden leiden tot chronische stress en dat leidt ertoe dat het IQ van deze mensen 13 punten lager komt te liggen dan wanneer ze schuldenvrij zijn.

Daarom kiezen huishoudens met schulden er eerder voor bij te lenen wanneer ze een paar honderd euro tekortkomen aan het einde van de maand.

Hoe makkelijk het is je in de schulden te steken

Ik wil weten bij welke geldverstrekkers deze mensen terechtkomen. Mijn zoektocht naar een kleine snelle lening begint op Google.

Op verschillende informatiesites over lenen lees ik dat ik dezelfde dag nog lage bedragen kan lenen zonder BKR-toetsing. De sites raden me vijf aanbieders aan: Cashbob, HeeLeen, Saldodipje, Cashper en Ferratum.

De eerste twee sites blijken niet meer te bestaan. Cashper bestaat nog wel, maar dat bedrijf biedt sinds 13 juni 2016 geen leningen meer aan.

Dus blijven Saldodipje en Ferratum over. De sites van beide aanbieders lijken veel op elkaar. Ik scrol door de site van Saldodipje en lees onderaan: Saldodipje.nl is onderdeel van Ferratum UK Ltd - blijkbaar wordt de Nederlandse markt door de Britse poot van Ferratum bediend.

Ferratum is de enige overgebleven aanbieder van flitskrediet in Nederland. De concurrentie stopte voor of na boetes van toezichthouder Autoriteit Financiële Markten. Alleen de Finse multinational wist aan het toezicht te ontkomen.

En de homepage van Ferratum ziet er betrouwbaar uit. Bovenaan staat in grote letters ‘Let op! Geld lenen kost geld.’ Met schuifjes kan ik aangeven hoeveel ik wil lenen en met welke looptijd. Het bovenste schuifje loopt van 100 euro tot 1.500 euro. De onderste van 15 dagen tot 62 dagen.

Financieel gedragswetenschapper Martijn Keizer kijkt mee naar de site. Hij onderzoekt hoe mensen in de schulden komen en waarom mensen die al schulden hebben nieuwe schulden aangaan.

Met mijn muis sleep ik het leenbedrag op 100 en het aantal dagen op 15, de kleinste, kortstlopende lening. In de kleine lettertjes onder de schuifjes lees ik dat de jaarlijkse rente 13,99 procent is. Als ik nu 100 euro leen, betaal ik over 15 dagen 100,53 euro terug. Dat klinkt schappelijk.

‘Vraag €100 aan’ staat er nu op een knop. Klik. Een nieuw scherm verschijnt. Het vraagt om mijn mobiele nummer en e-mailadres. En of ik het privacybeleid heb gelezen en geaccepteerd. In dat beleid staat dat de lener voor een vergoeding van 25 euro kan inzien welke gegevens Ferratum allemaal bijhoudt.

Ga verder, klik.

Er volgen nog meer schermen die om informatie vragen. Een kopie van de ID-kaart, een selfie (niet verplicht), voornaam, achternaam, geslacht, geboortedatum, adresgegevens en dan uiteindelijk financiële gegevens. Bij bruto inkomsten vul ik als test 751-1.000 euro per maand in. Bij inkomstenbron: studiefinanciering. Ik ben benieuwd of Ferratum ook aan slecht verdienende studenten een lening verstrekt.

Door leners zo vroeg in de aanvraag al hun gegevens in te laten vullen, wordt nee-zeggen steeds moeilijker, legt Keizer uit. ‘Als lener zie je het geld voor je en denk je: wat zal ik daarmee doen? Psychologisch is het heel moeilijk om daarna nog te denken: toch maar niet. Ferratum gebruikt echt psychologische overtuigingsmechanismen om ervoor te zorgen dat mensen zo’n lening nemen.’

‘Goed nieuws, wij kunnen u een hoger bedrag aanbieden!’, kopt het volgende scherm van Ferratum. Het bedrag en leentermijn van de lening zijn automatisch aangepast naar 200 euro en 30 dagen. Onderaan het scherm staan een grote oranje ‘ga verder’-knop en een kleinere grijze ‘nee, bedankt’-knop.

Keizer merkt op: ‘Alle keuzes die je moet maken hebben zij heel duidelijk voor jou aangevinkt: ja, ik wil een minilening. Dat past precies bij die mensen die zo’n ervaring van schaarste hebben, die niet zo goed de langetermijneffecten kunnen overzien. Die ook niet op zoek gaan naar eventuele addertjes onder het gras als zij een mogelijkheid zien om hun financiële problemen op te lossen.’

Ik klik uiteindelijk toch op de kleine grijze ‘nee, bedankt’-knop.

Het addertje onder het gras: de garantstelling

Pas dan vertelt Ferratum dat ik een garantsteller nodig heb om te kunnen lenen. Er zijn twee opties. De optie die alvast is ingevuld is de garantstelling van het bedrijf Global Guarantee, een dochterbedrijf van Ferratum in Estland. Ferratum prijst deze optie aan als ‘betrouwbaar en gemakkelijk en bovendien het snelst.’

Verstopt in een keuzemenu is ook een tweede optie te vinden: een persoonlijke garantstelling. Dit kan iemand zijn uit mijn persoonlijke omgeving. Ouders, vrienden of vriendin moeten een lijst met persoonlijke gegevens invullen en een kopie van hun identiteitsbewijs opsturen. Als ik niet terugbetaal is die persoon aansprakelijk.

Ik denk na over de mogelijkheid. Wie zou voor mij een hele papierwinkel op willen sturen naar een bedrijf waar ik kan lenen zonder BKR-toets?

Als ik nu op bevestigen klik, zit ik vast aan een woekerlening

Het mag niet verbazen dat 95 procent^* van de klanten van Ferratum voor de optie van Global Guarantee kiest. Schaamte speelt een belangrijke rol in die keuze, zegt Keizer: ‘Global Guarantee is een onbekend bedrijf, waar je niemand om toestemming hoeft te vragen. Dat is belangrijk vanuit psychologisch oogpunt. Met Global Guarantee biedt Ferratum een mogelijkheid om geld te lenen zonder dat je het aan een ander hoeft te vertellen.’

Ook ik kies voor het vooraf ingevulde Global Guarantee.

Pas na de keuze voor het dochterbedrijf uit Estland wordt duidelijk welke kosten daaraan verbonden zijn. Bij een leenbedrag van 100 euro met een termijn van 15 dagen kost de garantstelling 24,39 euro. Bij 800 euro met een termijn van 45 dagen al 255,30, meldt de site. Omgerekend komen die kosten uit op ongeveer 600 procent van het geleende bedrag op jaarbasis.

Als ik nu op bevestigen klik, zit ik vast aan een woekerlening.

Ik klik.

Hoe ik word aangespoord een nieuwe lening af te sluiten

De 100 euro van Ferratum staat vandaag twaalf dagen op mijn rekening. Uit mijn broekzak klinkt het geluid van een binnenkomende e-mail. Ferratum wijst erop dat de termijn van mijn lening bijna afloopt. Of ik binnen drie dagen kan aflossen en dan gelijk een nieuwe lening wil aanvragen.

Verschillende fora staan vol slechte verhalen over Ferratum. Het bedrijf is niet goed bereikbaar en intimideert klanten telefonisch en schriftelijk met incassobureaus, zwarte lijsten en bijkomende kosten die ze formeel niet in rekening mogen brengen, schrijven gedupeerden.

Een zzp’er die al enkele jaren bij Ferratum leent en telkens netjes terugbetaalt, vertelt me dat ook zij slechte ervaringen heeft met de klantenservice. ‘Door een fout in het systeem was mijn betaling niet aangekomen. Ik werd toen gebeld door een man die me heel naar behandelde. Hij was aan het dreigen met boetes en zei dat het mijn fout was. Toen ben ik heel boos geworden. Uiteindelijk kwam het goed met de betaling, maar excuses voor de manier waarop hij me behandelde, heb ik nooit gekregen.’

Wat er gebeurt als ik niet op tijd terugbetaal

Ik wil weten of dit incidenten zijn of gangbare praktijk en besluit mijn lening niet terug te betalen. Het is vrijdag als de betalingstermijn verloopt. De maandag erop komen er twee sms’jes binnen waarin staat dat ik moet terugbetalen. Twaalf uur stipt belt een nummer uit Den Haag.

‘Hallo, met Gidi Pols,’ zeg ik. De andere kant van de lijn zwijgt en hangt op. Ik bel het nummer terug en zet mijn opnameapparaat aan.

‘Hallo met FE Collect. Wij doen debiteurenbeheer. U heeft nog een openstaande lening. Kunt u uw geboortedatum geven?’

Ik vertel de man van FE Collect dat ik niet snap wie hij is, en vraag voor wie FE Collect werkt.

‘Dat kan ik niet zeggen. Geef maar gewoon uw geboortedatum, ik weet alles al van u.’

Als we niets ontvangen, bellen we weer en zetten we iets in werking. Wat dat precies is kunt u lezen op de site van Ferratum

De man aan de andere kant van de telefoon noemt mijn adresgegevens en bankrekeningnummer op. Ik weet dat ik die gegevens op de site van Ferratum heb ingevuld en toch voel ik me geïntimideerd.

‘Als u niet meewerkt, zullen de kosten stijgen. Dan geef ik u door aan een incassobureau. Wilt u dat?’

Nee, dat wil ik niet. Ik geef hem mijn geboortedatum en krijg eindelijk te horen dat FE Collect in opdracht werkt van Ferratum. De man blijft vragen of hij op kan schrijven dat ik vandaag betaal. Ik draai eromheen, zeg dat ik mijn best ga doen. We komen eropuit dat ik ga proberen om de volgende dag te betalen.

‘Oké, ik noteer u voor morgen, als we niets ontvangen, bellen we weer en zetten we iets in werking. Wat dat precies is kunt u lezen op de site van Ferratum,’ zegt de man van het debiteurenbeheer ter afsluiting.

De vraag is: mag dit wel?

Uit Kamer van Koophandeldata blijkt dat in Nederland geen bedrijf te vinden is dat FE Collect heet en nergens op internet zijn gegevens over het bedrijf te vinden.

Wel staan er veel klachten over FE Collect op wieheeftgebeld.nl, een site waar mensen kunnen aangeven van wie een telefoonnummer is en of de beller storend of gevaarlijk is. Uit de klachten wordt duidelijk dat FE Collect belt met verschillende nummers uit verschillende Nederlandse steden, en altijd in opdracht van Ferratum.

Waarom Ferratum het zo aanpakt? Omdat het bedrijf mogelijk de wet overtreedt door te bellen. Ferratum werkt in Nederland met een buitenlandse vergunning en mag klanten alleen online benaderen.

In de dagen die volgen, schrik ik steeds op als iemand me belt. Anonieme nummers neem ik niet meer op. De zzp’er die ik sprak, vertelt dat ze het nummer van een prepaidtelefoon heeft doorgegeven zodat FE Collect haar niet kan bestoken als ze een keer een dag te laat is met betalen. Ik twijfel of ik hetzelfde moet doen.

Elf dagen nadat ik mijn lening had moeten betalen, besluit ik zelf FE Collect te bellen. Als ik te lang wacht staat mij een boete van 40 euro aanmaningskosten te wachten. Voordat ik iets terugbetaal, wil ik weten of het debiteurenbedrijf wel bestaat en of het misschien toch onderdeel is van Ferratum.

De medewerker die ik aan de lijn krijg, vertelt me dat FE Collect in Duitsland zit en zegt in eerste instantie dat Ferratum een opdrachtgever is. Na wat aandringen blijkt het een dochterbedrijf van de Finse kredietverstrekker te zijn. Voor de bedrijfsgegevens van FE Collect moet ik bij de klantenservice van Ferratum zijn. Ene Mitch van de klantenservice mailt uiteindelijk dat FE Collect een afdeling van Ferratum is.

En de aanbiedingen blijven volgen

Ik weet wat ik wil weten. Hoewel de aanmaningskosten voor mijn lening volgens de toezichthouder niet meer dan 4 cent mogen zijn, kijk ik niet uit naar de mail waarin de boete van 40 euro aan mij wordt opgelegd. Ik betaal terug.

Ferratum biedt me een lening aan om een Valentijnscadeau te kopen voor mijn geliefde

100 euro plus 24,92 euro aan kosten voor 15 dagen.

Van de lening ben ik af, van Ferratum nog niet. Wekelijks klinkt uit mijn broekzak het geluid van een binnenkomende e-mail van de kredietverstrekker. Die vraagt of ik wel genoeg geld heb voor nieuwe schaatsen en biedt me een lening aan om een Valentijnscadeau te kopen voor mijn geliefde.

Zelfs zonder de stress van schulden voel ik de kracht van deze aanbiedingen. Maar mij krijgen ze niet meer. Ik blokkeer het nummer dat mij sms’jes stuurt en markeer de mails als spam. Eindelijk rust.

De geïnterviewden die leningen afsloten, wilden anoniem blijven. Hun namen zijn bekend bij de redactie. Verder grote dank aan Jochem van Staalduine en Nienke Hidding bij het maken van dit verhaal.

Rectificatie 19-3-2017: Een eerdere versie vermeldde dat de Autoriteit Financiële Markten onderzoek doet naar de telefonische helpdesk van Ferratum. Omdat de toezichthouder dat niet kan bevestigen, is deze zin geschrapt.

Lees ook: