In Europa komt het wel goed met batterijenrecycling. Nu Afrika nog

Ik schreef een enthousiast verhaal over de fantastische mogelijkheden voor batterijenrecycling: drie van de belangrijkste metalen erin kunnen nu al voor meer dan 95 procent als nieuw worden gerecycled. Dat vond ik heel hoopgevend. Voor Europa, waar de meest geavanceerde recyclers zitten.

Toen belde ik met Joost de Kluijver, die me uitlegde wat er moet gebeuren wil het goed komen met batterijenrecycling in Afrika. En dat is: een heleboel. De Kluijver (36) kan het weten: hij is oprichter van Closing the Loop,^* een bedrijf dat oude mobieltjes inzamelt in Afrika, om ze te verkopen aan recyclingbedrijven in Europa.

Waarom wij medeverantwoordelijk zijn voor afval in Afrika

De Kluijver: ‘In Europa gaat het inderdaad heel goed met batterijenrecycling. Maar we houden alleen onze eigen achtertuin schoon.’

Recycling van batterijen is op twee manieren belangrijk: het voorkomt vervuiling van de grond met metalen die kunnen gaan lekken en het grondwater vervuilen. En diezelfde metalen zijn nou juist heel waardevol en weer in nieuwe batterijen te gebruiken.

Waarom wij in Europa verantwoordelijk zijn voor elektronisch afval uit Afrika? Omdat voor recycling hoogstaande technologie nodig is die in Afrika niet beschikbaar is. Voor recycling van batterijen geldt dat helemaal; er zijn maar een handvol hightechbedrijven op de wereld die het kunnen, sinds kort, met hele kostbare installaties.

‘In Afrika verzuipen ze in het elektronisch afval,’ zegt De Kluijver. Berucht is de enorme elektronische afvalhoop Agbogbloshie in Ghana, waar De Kluijver lange tijd heeft gewerkt.

Het continent heeft daarnaast last van milieuschade door de winning van een deel van de grondstoffen voor diezelfde batterijen. Zo wordt het meeste kobalt in Congo gewonnen.

En dat er steeds nieuwe mijnbouw nodig is, is uiteindelijk problematisch voor het klimaat op de hele wereld, want het delven van grondstoffen uit de grond is niet alleen lokaal heel milieuvervuilend, maar levert ook een hoop uitstoot van CO2 op: veel meer dan het recyclingproces.^*

Het businessmodel van Closing the Loop

De Kluijver begon in 2010 met een eerste mobieltjesproject: hij kocht afgedankte telefoons op in Nederland, die hij in Afrika tweedehands verkocht, om te beginnen in Ghana. Zo’n 70 procent^* van in westerse landen ingezamelde mobieltjes krijgt een tweede leven in zogenoemde ‘opkomende markten,’ waaronder dus in Afrika.

Nog steeds levert Closing the Loop tweedehands Europese mobieltjes aan Afrika, maar sinds 2012 legt het bedrijf zich vooral toe op de omgekeerde route: de verantwoorde afvoer van mobieltjes uit de Afrikaanse markt, naar recyclers in Europa.

Veruit de meeste verkochte mobieltjes in de landen waar De Kluijver werkt zijn tegenwoordig namelijk eerstehands - goedkope apparaten uit China van merken waarvan we hier nog nooit gehoord hebben.

‘De goedkoopste smartphones kosten 30 euro,’ vertelt De Kluijver. ‘En dat is echt rommel. Vaak gaan ze maar een paar maanden mee. Er kan van alles aan kapot: zo wordt er vaak tin gebruikt in plaats van zilver om onderdelen aan elkaar te solderen. En verbindingen van tin zijn veel minder sterk.’

De Kluijver werkt nu samen met partijen in elf Afrikaanse landen: kleine zakenlieden die hij per ingezamelde telefoon betaalt (gemiddeld zo’n 35 cent). Die verkoopt hij vervolgens door aan Europese recyclebedrijven.

In totaal haalde Closing the Loop tot nu toe 1,3 miljoen telefoons op in Afrika.

Voor de afvoer en recycling van de telefoons werkte De Kluijver onder meer samen met het Nederlandse Sims Recycling Solutions^* en Umicore,^* het Belgische bedrijf waarvan ik onlangs de recyclinginstallatie bezocht. En voor Europese mobieltjes met batterijrecyler Accurec^* in Duitsland.

Het probleem van batterijentransport

Mobieltjes uit Afrika naar Europa halen om ze daar te laten recyclen gaat dus al best aardig.

Maar de batterijen uit die mobieltjes, die vormen een onoplosbaar probleem. De Kluijver krijgt ze Afrika niet uit, omdat ze tijdens het transport kunnen ontploffen. ‘Er is geen transporteur die ze mee wil nemen. En geen verzekering die het transport wil dekken.’ Een vergunning om ze intercontinentaal te vervoeren krijgt hij eenvoudigweg niet.

De Kluijver probeert zijn partners nu te bewegen de batterijen die bij binnenkomst uit de mobieltjes gehaald worden tijdelijk op te slaan, totdat hij een afvoermogelijkheid heeft. Wegens ontploffingsgevaar moeten ze worden opgeslagen in plastic tonnen, waarin een laag van tien centimeter batterijen wordt afgewisseld met een laag zand. Niet heel ingewikkeld, maar wel weer een extra handeling.

Als onderdeel van zijn duurzaamheidsbeleid betaalt Closing the Loop voor deze batterijen: anders worden ze zeker weggegooid, zegt De Kluijver. ‘Maar een business case zit er niet in. De waarde van een kilo oude batterijen is zo goed als nul.’

De meeste batterijen belanden in Afrika voortijdig in het huisvuil

Van de meeste telefoons die De Kluijver uit Afrika binnenkrijgt, zit de batterij er overigens niet meer in. ‘We hebben in de afgelopen anderhalf jaar zo’n zeshonderdduizend mobieltjes (vijfendertigduizend kilo) opgehaald, en daar zaten maar een paar duizend batterijen bij.’

Hoe dat kan?

Telefoons die niet bij Closing the Loop belanden, eindigen vaak nog in winkeltjes waar ze voor reserveonderdelen worden hergebruikt. Maar veruit de meeste batterijen uit mobieltjes - die vaak wel iets langer dan één goedkope Chinese telefoon meegaan - komen volgens De Kluijver uiteindelijk bij het huisvuil terecht.

De zoektocht naar een oplossing

Het is kortom een vrij hopeloze situatie. Maar De Kluijver kijkt er ook naar als zakenman: waar liggen de kansen?

Zijn hoop is dat de waarde van oude batterijen gestaag gaat oplopen: met de komst van enorme accu’s in elektrische auto’s neemt de vraag naar grondstoffen de komende jaren vermoedelijk sterk toe - en daarmee de waarde van recycling.

De Kluijver mikt erop dat hij uiteindelijk toestemming krijgt om een pilot te doen met het transport, waaraan een van de grote Europese recyclers dan zou moeten meewerken, plus de Europese en Afrikaanse wetgevers. ‘Misschien met gekoeld transport, maar in principe zou het goed moeten gaan volgens bestaande vervoersvoorschriften in vaten met zand,’ zegt De Kluijver.

Idealiter gaat men in Afrika de batterijen natuurlijk lokaal recyclen. Maar van de grote westerse recyclers is er geen een die daaraan durft te beginnen, zegt De Kluijver.

‘Om zo’n dure, hoogtechnologische installatie te laten renderen, is de politieke situatie in Afrika te instabiel, zijn er te weinig regels en infrastructuur voor inzameling, en is het consumentenbewustzijn te klein.’

Landen waar het zou (moeten) kunnen

Geldt dat voor héél Afrika? Zijn er niet stabiele landen waar het wel zou kunnen, zoals Zuid-Afrika, Kenia of Nigeria?

De Kluijver: ‘Het is niet voor niks dat er maar vijf fabrieken in de hele wereld zijn die dit afval goed verwerken - dat gebeurt zelfs nog niet in de Verenigde Staten. Je hebt echt enorme hoeveelheden nodig. De business case moet echt heel sterk zijn, voordat een bedrijf erin durft te investeren.’ Westerse landen kunnen het zelf nog maar kort.

Zuid-Afrika zamelt volgens De Kluijver niet genoeg in voor een fabriek. ‘Daar heb je een behoorlijk inzamelsysteem voor nodig, plus wetgeving, dat ontbreekt ook allemaal grotendeels. We zamelen zelf ook in in Zuid-Afrika, maar zien daar echt nog weinig gebeuren rond e-waste.’

In Nigeria is Closing the Loop nu gestart met een batterijeninzamelpilot. ‘Maar qua investeringen, contacten met overheden en ‘echt’ ondernemen vinden wij Kenia en Nigeria nog lastig, door corruptie en dergelijke. We hebben daar het netwerk ook niet.’

Closing the Loop probeert nu in Rwanda en Zambia te komen tot een paar eerste stappen in lokale verwerking: Rwanda geldt volgens De Kluijver als het Zwitserland van Afrika. En in Zambia is er al veel mijnbouw - wat zogenaamde urban mining een logische uitbreiding maakt.

Wat De Kluijver tot slot probeert, is optrekken met wetenschappers die goedkopere, eenvoudiger en kleinschaliger recyclingoplossingen proberen te ontwikkelen.

Er wordt gekeken of je elektronisch afval zou kunnen oplossen in een zuur of met behulp van bacteriën, om zo de grondstoffen erin te herwinnen. ‘Als dat zou lukken zou Afrika ineens technologisch een stap voorlopen op Europa. Maar tot nog toe is dat nog utopisch denken.’

Het gaat zo goed met de recycling van batterijen als het in Afrika gaat

Na het telefoontje met De Kluijver moet ik denken aan het bordspelletje Genius.

Je hebt zes verschillende kleuren waarmee je punten kunt scoren. De verleiding om door te jagen met de kleur waarmee je het lekkerst gaat, ligt voortdurend op de loer. Maar dat moet je niet doen: de kleur waarmee je uiteindelijk het minst ver bent gekomen, bepaalt namelijk je eindscore.

Europa is wat batterijenrecycling betreft het blauwe blokje op deze foto. Het is geweldig om te zien dat het daar zo goed mee gaat: lees mijn stuk over hoe ver de recyclingwetenschap al is gekomen.

Maar ik geloof ook dit. Het zijn rood en geel - de landen waar recycling niet en zelfs inzamelen nog nauwelijks plaatsvindt, die bepalen of mensen echte genieën zijn die het grotere spel om een mooi leven op deze planeet uiteindelijk gaan winnen.

Verder lezen