Ik schreef een enthousiast over de fantastische mogelijkheden voor batterijenrecycling: drie van de belangrijkste metalen erin kunnen nu al voor meer dan 95 procent als nieuw worden gerecycled. Dat vond ik heel hoopgevend. Voor Europa, waar de meest zitten.

Toen belde ik met Joost de Kluijver, die me uitlegde wat er moet gebeuren wil het goed komen met batterijenrecycling in Afrika. En dat is: een heleboel. De Kluijver (36) kan het weten: hij is oprichter van een bedrijf dat oude mobieltjes inzamelt in Afrika, om ze te verkopen aan recyclingbedrijven in Europa.

Waarom wij medeverantwoordelijk zijn voor afval in Afrika

De Kluijver: ‘In Europa gaat het inderdaad heel goed met batterijenrecycling. Maar we houden alleen onze eigen achtertuin schoon.’

Recycling van batterijen is op twee manieren belangrijk: het voorkomt vervuiling van de grond met metalen die kunnen gaan lekken en het grondwater vervuilen. En diezelfde metalen zijn nou juist heel waardevol en weer in nieuwe batterijen te gebruiken.

Waarom wij in Europa verantwoordelijk zijn voor elektronisch afval uit Afrika? Omdat voor recycling hoogstaande technologie nodig is die in Afrika niet beschikbaar is. Voor recycling van batterijen geldt dat helemaal; er zijn maar een handvol hightechbedrijven op de wereld die het kunnen, sinds kort, met hele kostbare installaties.

‘In Afrika verzuipen ze in het elektronisch afval,’ zegt De Kluijver. Berucht is de enorme elektronische afvalhoop in Ghana, waar De Kluijver lange tijd heeft gewerkt.

Het continent heeft daarnaast last van milieuschade door de winning van een deel van de grondstoffen voor diezelfde batterijen. Zo wordt het meeste kobalt in Congo gewonnen.

En dat er steeds nieuwe mijnbouw nodig is, is uiteindelijk problematisch voor het klimaat op de hele wereld, want het delven van grondstoffen uit de grond is niet alleen lokaal heel milieuvervuilend, maar levert ook een hoop uitstoot van CO2 op:

Het businessmodel van Closing the Loop

De Kluijver begon in 2010 met een eerste mobieltjesproject: hij kocht afgedankte telefoons op in Nederland, die hij in Afrika tweedehands verkocht, om te beginnen in Ghana. Zo’n van in westerse landen ingezamelde mobieltjes krijgt een tweede leven in zogenoemde ‘opkomende markten,’ waaronder dus in Afrika.

Nog steeds levert Closing the Loop tweedehands Europese mobieltjes aan Afrika, maar sinds 2012 legt het bedrijf zich vooral toe op de omgekeerde route: de verantwoorde afvoer van mobieltjes uit de Afrikaanse markt, naar recyclers in Europa.

Veruit de meeste verkochte mobieltjes in de landen waar De Kluijver werkt zijn tegenwoordig namelijk eerstehands - goedkope apparaten uit China van waarvan we hier nog nooit gehoord hebben.

‘De goedkoopste smartphones kosten 30 euro,’ vertelt De Kluijver. ‘En dat is echt rommel. Vaak gaan ze maar een paar maanden mee. Er kan van alles aan kapot: zo wordt er vaak tin gebruikt in plaats van zilver om onderdelen aan elkaar te solderen. En verbindingen van tin zijn veel minder sterk.’

De Kluijver werkt nu samen met partijen in kleine zakenlieden die hij per ingezamelde telefoon betaalt (gemiddeld zo’n 35 cent). Die verkoopt hij vervolgens door aan Europese recyclebedrijven.

In totaal haalde Closing the Loop tot nu toe 1,3 miljoen telefoons op in Afrika.

Voor de afvoer en recycling van de telefoons werkte De Kluijver onder meer samen met het Nederlandse en het Belgische bedrijf waarvan ik onlangs de recyclinginstallatie bezocht. En voor Europese mobieltjes met batterijrecyler in Duitsland.

Het probleem van batterijentransport

Mobieltjes uit Afrika naar Europa halen om ze daar te laten recyclen gaat dus al best aardig.

Maar de batterijen uit die mobieltjes, die vormen een onoplosbaar probleem. De Kluijver krijgt ze Afrika niet uit, omdat ze tijdens het transport kunnen ontploffen. ‘Er is geen transporteur die ze mee wil nemen. En geen verzekering die het transport wil dekken.’ Een vergunning om ze intercontinentaal te vervoeren krijgt hij eenvoudigweg niet.

De Kluijver probeert zijn partners nu te bewegen de batterijen die bij binnenkomst uit de mobieltjes gehaald worden tijdelijk op te slaan, totdat hij een afvoermogelijkheid heeft. Wegens ontploffingsgevaar moeten ze worden opgeslagen in plastic tonnen, waarin een laag van tien centimeter batterijen wordt afgewisseld met een laag zand. Niet heel ingewikkeld, maar wel weer een extra handeling.

Als onderdeel van zijn duurzaamheidsbeleid betaalt Closing the Loop voor deze batterijen: anders worden ze zeker weggegooid, zegt De Kluijver. ‘Maar een business case zit er niet in. De waarde van een kilo oude batterijen is zo goed als nul.’

De meeste batterijen belanden in Afrika voortijdig in het huisvuil

Van de meeste telefoons die De Kluijver uit Afrika binnenkrijgt, zit de batterij er overigens niet meer in. ‘We hebben in de afgelopen anderhalf jaar zo’n zeshonderdduizend mobieltjes (vijfendertigduizend kilo) opgehaald, en daar zaten maar een paar duizend batterijen bij.’

Hoe dat kan?

Telefoons die niet bij Closing the Loop belanden, eindigen vaak nog in winkeltjes waar ze voor reserveonderdelen worden hergebruikt. Maar veruit de meeste batterijen uit mobieltjes - die vaak wel iets langer dan één goedkope Chinese telefoon meegaan - komen volgens De Kluijver uiteindelijk bij het huisvuil terecht.

De zoektocht naar een oplossing

Het is kortom een vrij hopeloze situatie. Maar De Kluijver kijkt er ook naar als zakenman: waar liggen de kansen?

Zijn hoop is dat de waarde van oude batterijen gestaag gaat oplopen: met de komst van enorme accu’s in elektrische auto’s neemt de vraag naar grondstoffen de komende jaren vermoedelijk sterk toe - en daarmee de waarde van recycling.

De Kluijver mikt erop dat hij uiteindelijk toestemming krijgt om een pilot te doen met het transport, waaraan een van de grote Europese recyclers dan zou moeten meewerken, plus de Europese en Afrikaanse wetgevers. ‘Misschien met gekoeld transport, maar in principe zou het goed moeten gaan volgens bestaande vervoersvoorschriften in vaten met zand,’ zegt De Kluijver.

Idealiter gaat men in Afrika de batterijen natuurlijk lokaal recyclen. Maar van de grote westerse recyclers is er geen een die daaraan durft te beginnen, zegt De Kluijver.

‘Om zo’n dure, hoogtechnologische installatie te laten renderen, is de politieke situatie in Afrika te instabiel, zijn er te weinig regels en infrastructuur voor inzameling, en is het consumentenbewustzijn te klein.’

Landen waar het zou (moeten) kunnen

Geldt dat voor héél Afrika? Zijn er niet stabiele landen waar het wel zou kunnen, zoals Zuid-Afrika, Kenia of Nigeria?

De Kluijver: ‘Het is niet voor niks dat er maar vijf fabrieken in de hele wereld zijn die dit afval goed verwerken - dat gebeurt zelfs nog niet in de Verenigde Staten. Je hebt echt enorme hoeveelheden nodig. De business case moet echt heel sterk zijn, voordat een bedrijf erin durft te investeren.’ Westerse landen kunnen het zelf nog maar kort.

Zuid-Afrika zamelt volgens De Kluijver niet genoeg in voor een fabriek. ‘Daar heb je een behoorlijk inzamelsysteem voor nodig, plus wetgeving, dat ontbreekt ook allemaal grotendeels. We zamelen zelf ook in in Zuid-Afrika, maar zien daar echt nog weinig gebeuren rond e-waste.’

In Nigeria is Closing the Loop nu gestart met een batterijeninzamelpilot. ‘Maar qua investeringen, contacten met overheden en ‘echt’ ondernemen vinden wij Kenia en Nigeria nog lastig, door corruptie en dergelijke. We hebben daar het netwerk ook niet.’

Closing the Loop probeert nu in Rwanda en Zambia te komen tot een paar eerste stappen in lokale verwerking: Rwanda geldt volgens De Kluijver als het Zwitserland van Afrika. En in Zambia is er al veel mijnbouw - wat zogenaamde een logische uitbreiding maakt.

Wat De Kluijver tot slot probeert, is optrekken met wetenschappers die goedkopere, eenvoudiger en kleinschaliger recyclingoplossingen proberen te ontwikkelen.

Er wordt gekeken of je elektronisch afval zou kunnen oplossen in een zuur of met behulp van bacteriën, om zo de grondstoffen erin te ‘Als dat zou lukken zou Afrika ineens technologisch een stap voorlopen op Europa. Maar tot nog toe is dat nog utopisch denken.’

Het gaat zo goed met de recycling van batterijen als het in Afrika gaat

Na het telefoontje met De Kluijver moet ik denken aan het

Je hebt zes verschillende kleuren waarmee je punten kunt scoren. De verleiding om door te jagen met de kleur waarmee je het lekkerst gaat, ligt voortdurend op de loer. Maar dat moet je niet doen: de kleur waarmee je uiteindelijk het minst ver bent gekomen, bepaalt namelijk je eindscore.

Europa is wat batterijenrecycling betreft het blauwe blokje op deze foto. Het is geweldig om te zien dat het daar zo goed mee gaat: over hoe ver de recyclingwetenschap al is gekomen.

Maar ik geloof ook dit. Het zijn rood en geel - de landen waar recycling niet en zelfs inzamelen nog nauwelijks plaatsvindt, die bepalen of mensen echte genieën zijn die het grotere spel om een mooi leven op deze planeet uiteindelijk gaan winnen.

Wil je mijn werk volgen of helpen? Schrijf je in voor mijn nieuwsbrief, dan hou ik je per mail op de hoogte van de stukken die ik schrijf en de vragen die ik heb. Abonneer je hier

Verder lezen

Batterijen schadelijk voor het milieu? Ze gaan het redden! Batterijen zijn schadelijk voor het milieu, vertelt de overheid ons al jaren. Het is een achterhaalde en verkeerde boodschap. Batterijen maken niet alleen schone auto’s mogelijk, ze vormen ook een herbruikbare grondstoffenbron die steeds planeetvriendelijker wordt. Lees mijn verhaal over batterijenrecycling in Antwerpen hier terug Hoe Tesla in Amerika aan een mijn bouwt waar auto’s uit komen Het Amerikaanse bedrijf Tesla wil zo veel mogelijk auto’s op elektriciteit laten rijden. Het gaat een ongekende hoeveelheid accu’s produceren, en wil alle grondstoffen daarvoor uit Noord-Amerika gaan halen. Dat gaat nóóit lukken met de technologie van nu. En precies daarom is dit plan zo goed. Lees mijn verhaal over hoe Tesla grondstoffen wil winnen voor batterijen in elektrische auto’s hier terug Waarom je smartphone er zo snel mee ophoudt De iPhone 7 is net te koop, de Google Pixel volgt binnenkort. Intussen doet de smartphone in jouw hand het steeds minder lekker. Is dat expres? Wat gebeurt er eigenlijk precies in die apparaten, als ze trager worden? Waarom verouderen ze zo snel? En in hoeverre zijn Apple, Google en fabrikanten als Samsung hier verantwoordelijk voor? Lees mijn verhaal hier terug Urgente ideeën voor de politiek, verpakt als bejaarde Nederlandse sciencefiction Aanvankelijk dacht ik bij Nederlandse sciencefiction van bijna vijftig jaar geleden: het zal wel. Maar de vergeten bestseller Buitenaardse Beschaving doet je inzien dat sciencefiction geen gekke keus meer is om je politieke of bedrijfsvisie op te baseren. Stefan Denaerde betoogt overtuigend waarom technologische vooruitgang en eerlijke welvaartsverdeling op de wereld hand in hand moeten gaan. Lees mijn aanbeveling hier terug.