In juni 2016 kreeg ik een mailtje van de communicatie-afdeling van de politie uit de regio Noord-Holland. Of ik een tijdje wilde meelopen met het cybercrimeteam in Alkmaar.
Ik had eerder op een bijeenkomst van de politie over cybercrime gepraat. De strekking van die bijeenkomst was: iedereen praat over het aanpakken van cybercrime, maar het gebeurt nauwelijks.
De uitnodiging was voor mij een unieke gelegenheid om de recherche van binnenuit te leren kennen. Ik heb al veel geschreven over bureaucratie bij de politie en rammelende ict, maar nu kon ik het van nabij zien.
Niet alleen de actie, maar vooral ook het alledaagse werk, onder de systeemplafonds met apparatenkoffie op een afgelegen bedrijventerrein in Alkmaar. De belangrijkste reden dat ik graag wilde meelopen is dat ik niet alleen maar wil schrijven over wat er misgaat bij de politie, maar ook over nieuwe, hoopgevende en innovatieve projecten. Zoals de eenheid in Alkmaar.
Waarom cybersecurity zo belangrijk is
Landelijk is er de High Tech Crime Unit, een club die ook internationaal een uitstekende reputatie heeft. In de rest van Nederland is het tobben: wie aangifte komt doen van een cybermisdrijf (bijvoorbeeld hacken of phishing) heeft een goede kans dat zijn aangifte geweigerd wordt.
Zoals op zoveel terreinen wordt de politie ook hier overvraagd
En als de aangifte al lukt, dan is er waarschijnlijk geen capaciteit om erachteraan te gaan. Zoals op zoveel terreinen wordt de politie ook hier overvraagd: er zijn te veel aangiftes, te weinig experts, te weinig budget, de computersystemen werken niet mee.
Het zijn structurele problemen waar de politie nog jaren mee zal worstelen. En niet alleen de politie: recent vroeg de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid om meer geld voor cybersecurity.
Wat dit team uit Alkmaar zo uniek maakt
In Noord-Holland wilden ze dat niet afwachten en zijn ze gewoon begonnen. In september 2015 is in Alkmaar een cyberteam gestart onder leiding van Fred Ootes. Hij was hiervoor chef van een overvalteam en naar eigen zeggen ‘een rebel, iemand die altijd grenzen opzoekt.’
Dat zijn goede eigenschappen voor een pionierende afdeling. Het cyberteam is samengesteld uit een mix van ict-experts, tactisch rechercheurs en politiemensen die uit het ‘blauw’ afkomstig zijn. De bedoeling is dat alle tien politieregio’s een volwaardig cyberteam krijgen.
Toen ik er in juni vorig jaar voor het eerst langskwam, lagen ze in Alkmaar naar eigen zeggen ‘honderden meters voor op de rest van het land.’ In de periode dat ik er rondliep kregen ze er een verdieping bij – altijd een goed teken.
Wat ik wel en niet op kon schrijven
Ik mocht (voor zover ik weet) bijna overal bij zijn. Behalve om veiligheidsredenen bij een inval en de daarop volgende doorzoeking. Tijdens mijn aanwezigheid bij het team kwamen er telefoontjes binnen van de officier van Justitie, voerden chefs bureaucratische loopgravenoorlogjes met andere afdelingen of met hun meerderen, werden rechercheurs gecorrigeerd en klaagden politiemensen over de bureaucratie, softe rechters en lastige advocaten.
Minstens zo belangrijk: er waren ook triomfen. Met rechercheurs die enthousiast aan hun chefs kwamen vertellen wat ze gevonden hadden. Op die momenten voelde je: dit is waar het bij de politie om draait.
Op die momenten voelde je: dit is waar het bij de politie om draait
Door die openheid heb ik de recherche niet alleen veel beter leren kennen – het was ook prettig om als journalist dat vertrouwen te ervaren. Tegelijk moest ik juist door die openheid soms lastige keuzes maken bij het opschrijven.
De politie heeft een aantal trucs om iemands vingerafdrukken te bemachtigen. Of om een verdachte uit zijn huis te lokken, zodat hij op straat gearresteerd kan worden. Prachtig om op te schrijven, maar dan verpest je wel toekomstige onderzoeken. Innovatieve technieken om wachtwoorden te kraken houden ze ook nog even voor zich. De codenamen van onderzoeken heb ik ook niet opgeschreven, omdat die zaken nog lopen.
Verder heb ik ervoor gekozen om alleen chef Fred Ootes met naam te noemen. Ik schrijf veel over privacy en als er één groep mensen is ‘die iets te verbergen heeft’ dan zijn het wel politiemensen. Het is helaas geen uitzondering dat criminelen hen thuis bedreigen – of hun kinderen.
Wat ik afgelopen jaar leerde
Mijn eerste gesprek in Alkmaar was in juni vorig jaar. Mijn bedoeling was om zaken lang te volgen, het liefst van de eerste aangifte tot aan de veroordeling. Die opzet is niet helemaal gelukt: de eenheid heeft de eerste veroordeling nog steeds niet binnen.
Dat ligt niet aan de inspanningen van de recherche. De strafrechtelijke afhandeling van ingewikkelde dossiers gaat nu eenmaal langzaam. Ook dat vond ik een inzicht: zelfs als je met slow journalism bijna een jaar uittrekt, kun je nog de hele cyclus van een strafzaak niet meemaken.
Met de opzet van de cybercrimeteams door heel Nederland gaat het wel snel. Vorig jaar juni was Alkmaar nog een pionierende afdeling waar politiemensen uit de rest van Nederland een kijkje kwamen nemen om te kijken hoe het moest. Inmiddels heeft pionier Ootes zelf regelmatig een teamoverleg met cyberchefs uit de rest van het land. Dat waren er eerst twee, nu zijn het er vier, straks zes. ‘Dat overleg is niet opgelegd van boven, dat hebben we zelf bedacht: wie gaat wat doen? We willen geen dubbel werk gaan doen.’
Hier zie je een glimpje van hoe de Nationale Politie eruit zou kunnen zien. Flexibel, omdat ze binnen anderhalf jaar in de meeste regio’s een cyberafdeling uit de grond heeft gestampt. En – voor politiebegrippen – niet al te bureaucratisch, met chefs die relatief veel vrijheid krijgen om de zaken op hun eigen manier aan te pakken.
Lees ook:
Deze mensen komen in actie als je gehackt bent. Ook als ze daarvoor de wet moeten overtreden Je hebt toch op dat linkje geklikt. En nu moet je losgeld betalen om je bestanden terug te krijgen. Dan krijg je te maken met de cybercrime-afdeling van de politie. Ik keek acht maanden hoe die in Alkmaar werkt en zag hoe en zag hoe zij internetcriminaliteit te lijf gaan. De politie gaat innoveren. Dit zijn alle plannen en ideeën op een rij Smartphones en wifi voor alle agenten en rechercheurs, apps waarmee burgers zelf kunnen gaan rechercheren, een proef met bodycams voor agenten en meer. Dit zijn alle nieuwe innovatieplannen van de politie op een rij. Maak kennis met de Nigeriaanse prins die jou wekelijks mailt dat je de loterij hebt gewonnen In Nigeria is het een hele industrie: mensen oplichten via spam-mails en het hacken van inboxen. Jaarlijks hevelen slachtoffers zo miljarden euro’s over naar de fraudeurs. Wat kun je doen als zoiets je overkomt? De rollen omdraaien en de jacht openen op de fraudeur.Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!