De wapendeal die geen wapendeal bleek (en waarom ook De Correspondent erin tuinde)

Het was Donald Trumps eerste buitenlandse bezoek als president, en hij pakte meteen groots uit: Saoedi-Arabië zou voor 110 miljard dollar wapentuig kopen van de Amerikanen. Het was de grootste wapendeal uit de Amerikaanse geschiedenis, schreven media overal ter wereld. Trump feliciteerde zichzelf met het inlossen van zijn verkiezingsbelofte. Als een mantra bleef hij herhalen: banen, banen, banen.

Maar nu blijkt dat er nog helemaal geen afgeronde wapendeal is. Het is nepnieuws. Insiders hebben het over een verzameling halve afspraken, uitgesproken intenties, langlopende onderhandelingen en zelfs zacht uitgesproken hoop, schrijft Bruce Riedel, onderzoeker bij het Brookings Institute in Washington.

Een handvol voorlopige overeenkomsten

De Amerikanen en de Saoedi’s hebben een paar voorlopige overeenkomsten getekend, maar geen bindende contracten. Het gaat deels om aanbiedingen waarvan de Amerikaanse wapenindustrie denkt dat de Saoedi’s er ooit interesse in zullen hebben. Veel voorstellen zijn tot nu toe nog niet eens voorgelegd aan de Senaat ter goedkeuring - al zegt de Defense Security Cooperation Agency (DSCA), de wapenhandeltak van het Pentagon, dat het wel degelijk voorgenomen bestellingen zijn.

Bovendien: geen van de overeenkomsten die tot nu toe bekend zijn, is nieuw. Sterker nog: allemaal zijn ze ingezet onder de regering-Obama.

Trump veegt halve, hele en lege afspraken op een hoop en noemt het zijn ‘deal.’ Hij maakt daar een grote show van met zichzelf als het absolute middelpunt (dat begint overigens steeds meer een kenmerk van zijn beleid te worden: het is veelal nep).

Waarom trapten ook wij erin?

Toch ging ik ook deels mee in het frame dat de Amerikanen de grootste wapendeal ooit hadden gesloten. Ik schreef op 23 mei een analyse over het nieuws en vooral over de gevolgen ervan voor de regio. Hoewel ik in dat stuk ook opmerkte dat de zaak grotendeels al onder Obama was ingezet, luidde de kop: ‘Amerika sloot dit weekend met Saoedi-Arabië de grootste wapendeal ooit. Wat betekent dat?’

Ik had mijn twijfels over het bedrag van 110 miljard dollar, want ik wist uit een eerder stuk uit december, over de wapenhandel tussen Amerika en Saoedi-Arabië, hoe moeilijk het is om de waarde van dit soort handel in cijfers te vangen. Onderhandelingen duren vaak jaren, wapenleveringen moeten worden goedgekeurd door de Senaat, nog tijdens de productiefase veranderen de prijzen door veranderende wensen en schommelende wisselkoersen.

Ik had mijn twijfels over het bedrag van 110 miljard dollar, want ik wist hoe moeilijk het is dit soort handel in cijfers te vangen

Bovendien zijn de beschikbare data over dit onderwerp diffuus. Ik schreef in december zelfs een aparte toelichting om de cijfers die ik gebruikte in mijn hoofdverhaal te verduidelijken. Zonder deze bijlage waren de cijfers niet meer dan abacadabra.

Toch zette ik die twijfels deze keer niet om in vervolgonderzoek. De precieze details van de deal waren immers nog niet bekend. Ik wist dat het nog jaren kon duren voordat de deal helemaal rond zou zijn, maar dat het ook niet ongebruikelijk is om bijvoorbeeld intentieverklaringen mee te nemen in de berekeningen (dat had ik in mijn eerdere stuk immers ook gedaan).

De nuances die ik eventueel zou kunnen plaatsen bij de deal zelf, legden het in mijn stuk over Trumps wapendeal af tegen de gevolgen ervan. Dus na gezegd te hebben dat de zaak onder Obama was ingezet en te hebben verwezen naar mijn eerdere stuk om meer te weten te komen over de complexiteit van dergelijke deals, sprong ik op de nieuwskaravaan die de deal duidde.

Zo verdween de deal zelf - die in feite helemaal geen deal was - op de achtergrond.

Is dit bewuste misleiding van Trump?

Ik neem mezelf uiteraard kwalijk dat ik mijn twijfel niet meer heb omgezet in daden, en bijvoorbeeld het persbericht van het Witte Huis niet beter heb gelezen. Daarin staat namelijk dat het ging om een ‘signing ceremony for almost $110 billion worth of defense capabilities.’ Nergens staat iets over de grootste wapendeal ooit. Ook niet dat de deal volledig zou zijn afgerond.

Waar komt dat nieuws dan vandaan? Reuters citeerde op 12 mei een anonieme bron binnen het Witte Huis die de deal aankondigde. Anderen namen dat over.

Vervolgens stelt de woordvoerder van het Witte Huis Sean Spicer op 20 mei dat Trump zojuist de grootste wapendeal uit de Amerikaanse geschiedenis heeft afgerond. Maar nog in dezelfde zin schrijft hij dat er over de overeenkomst wordt onderhandeld.

Spicer: In Saudi Arabia @POTUS has just completed largest single arms deal in US history, negotiating a package totaling more than $109.7 billion

Het Instagramaccount van Trump meldt precies hetzelfde:

Trump: President Trump completes the largest single arms deal in U.S. history - negotiating a package totaling more than $109.7B.

Het eerste deel van het bericht is nep (Trump rondde niet de grootste wapendeal uit de geschiedenis af).

Dat ze in het tweede deel van de zin schrijven dat hij over een deal die hij af heeft gerond nog onderhandelt, doet hier niets aan af. Het nieuws dat wordt gecommuniceerd is dat Trump de grootste wapendeal ooit heeft getekend. En dat nieuws bereikte via talloze media de wereld.

Het gevaar van nepnieuws

Rob Wijnberg schrijft in zijn nieuwsbrief hoe nepnieuws als dat rond deze deal laat zien hoe de nieuwsindustrie werkt. Het Witte Huis stuurt een persbericht - en socialemediaberichten - de wereld in en redacties wereldwijd nemen dat over zonder het noemenswaardig te checken. Het past bij hun ideeën over nieuws en bovendien hebben ze geen tijd om alles uitgebreid te checken.

Terecht stelt Rob de vraag: kan dit nog wel? Want het is zeker niet de eerste keer dat de officiële lezing van het Witte Huis niet klopt, of op zijn minst misleidend is.

Intussen zag de wereld precies wat Trump wilde dat we zagen: hoe hij banen en geld leek te regelen, en hoe Saoedi-Arabië militair wordt versterkt. Dat is nodig om Iran in toom te houden, zei zowel Trump als de Saoedische koning Salman. Iran reageerde furieus door een nieuwe rakettest aan te kondigen.

Die reacties werden vervolgens op hun beurt nieuws. Talloze journalisten – onder wie dus ikzelf – schreven over de politieke gevolgen van de deal, en hoe deze de toekomst van het Midden-Oosten zou bepalen.

Maar wat we vergaten was de deal zelf: die was nep. Zo werden we poppetjes in de grote Trump-show.

En zo stelde ook niemand die andere belangrijke vraag: als Amerika dan meer wapens gaat verkopen aan Saoedi-Arabië, gaan de Saoedi’s die dan ook echt betalen?

Dat is namelijk nog maar zeer de vraag. Volgens analisten drukken de lage olieprijs en hoge kosten van de oorlog in Jemen zo zwaar op het budget van de Saoedi’s dat ze nu al problemen hebben om eerdere wapenaankopen af te betalen.

Laat staan dat ze nieuwe wapens kunnen kopen.

Meer lezen?