Worden we agressief van te veel mensen bij elkaar, of hebben we onszelf dat aangepraat?
Hieronder vind je een bizar filmpje uit de jaren zestig over Universe 25. Dat is het muizenuniversum waar de theorie van het wittemuizeneffect op gebaseerd is: het idee dat mensen elkaar aanvliegen als je er te veel bij elkaar in een ruimte zet, net zoals de drieduizend witte muizen die in dit experiment uiteindelijk in elkaars staarten gaan bijten.
In het kader van mijn onderzoek naar het leven in de steeds drukkere stad heb ik het filmpje net met een mengeling van fascinatie en afschuw zitten kijken.
Als kind hoorde ik al over het wittemuizeneffect en ik ben duidelijk niet de enige: afgelopen week hoorde ik een gerenommeerd architect die grote gebouwen neerzet in Nederland en het buitenland de theorie nog noemen.
Maar: bestaat het wittemuizeneffect wel? Of hebben we het onzelf aangepraat, op basis van naoorlogse ideeën over hoe asociaal mensen zijn en een experiment dat zelf nogal barbaars is?
Kijkend naar het filmpje moest ik denken aan het recente verhaal van collega Rutger Bregman over hoe we door de novelle Lord of the Flies - griezelige fictie uit de duim van een Britse schoolleraar - zijn gaan geloven dat kinderen elkaar op de meest wrede manier behandelen als je ze alleen laat.
Lord of the Flies verscheen in 1954, de beroemde verfilming kwam uit in 1963.
Rutger schrijft: ‘Natuurlijk hielp de tijdgeest mee: begin jaren zestig vroeg een nieuwe generatie haar ouders naar de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. Was Auschwitz een uitzondering, of zit er een nazi in ieder van ons?’
In zijn verhaal vertelt over Rutger over de échte onderzoeken uit die tijd waarbij kinderen in de natuur alleen worden gelaten. Conclusie: kinderen zijn uit zichzelf eerder behulpzaam en mededogend. Als ze elkaar eenmaal hebben leren kennen, laten ze zich niet gemakkelijk tegen elkaar opzetten, ook al doe je als onderzoeker nog zo je best. Toch is dat niet het verhaal dat we elkaar vertellen.
Ook op de spectaculaire theorie van het wittemuizeneffect - ontstaan in de jaren vijftig en zestig, tegelijk met het idee dat kinderen inherent kwaadaardig zijn - blijkt veel af te dingen.
In een interessant artikel van het Smithsonian worden de huidige opvattingen over het experiment van destijds als volgt samengevat:
1) Het onderzoek was dubieus en gevaarlijk.
2) Het probleem voor de muizen was niet overpopulatie maar eerder een oneerlijke verdeling van goederen en ruimte.
En de belangrijkste conclusie:
3) Studies naar mensen in de drukte wijzen uit: wat een muis doet, doet een mens nog niet.
‘Ratten kunnen lijden onder overpopulatie, mensen kunnen ermee omgaan’, concludeert medisch historicus Edmund Ramsden.
Misschien is het tijd dat we dat erbij vertellen, als het over overbevolking gaat en iemand het wittemuizeneffect laat vallen.
Kijk hieronder naar het experiment, lees de interessante reflecties bij het Smithsonian, lees het verhaal van Rutger over Lord of the Flies en lees meer bij de Correspondent over overbevolking.
