Ze staan keurig achter elkaar in de rij, wachtend op hun ontbijt, kom in de hand, legerkisten aan de voeten. Jonge jongens zijn het, sommigen zien er nog uit als kinderen, ook al lijken ze ouder door hun uniform. Ze maken geintjes en pakken met een slaperig hoofd hun rugzak in.

Om 08.30 uur precies klinkt het bevel: allemaal opstellen op het basketbalveld. De jongens rennen naar buiten, het plein op van de school in Gargždai, een plattelandsplaatsje in het westen van Litouwen. Sommigen hebben hun lepel nog vast, hun mond vol ontbijt.

Vidas Verbilis. Foto: Tomaso Clavarino

Ze worden opgewacht door Vidas Verbilis, een veertiger die heeft gediend in het Litouwse leger. Hij is instructeur bij de Lietuvos Šaulių Sąjunga (de Litouwse Schuttersvereniging), de enige paramilitaire organisatie van Litouwen die is

In reactie op de Russische annexatie van de Krim in 2014 zijn de paramilitairen bezig aan een sterke comeback. Ze vrezen de agressie van buurland Rusland en trainen om hun land te verdedigen.

Zo verdubbelde de militie in ledental de afgelopen jaren. Op dit moment heeft de groep ruim tienduizend leden, het merendeel jongeren. Daarmee is de groep bijna half zo groot als het reguliere Litouwse leger.

En de groei is niet alleen een Litouws fenomeen: in buurlanden Estland en Letland trekken paramilitaire groepen elke dag nieuwe leden.

Het basketbalveldje waar vrijwilligers vroeg in de morgen verzamelen. Foto: Tomaso Clavarino
Twee jonge leden van de Litouwse Schuttersvereniging eten hun ontbijt. Foto: Tomaso Clavarino
Een groep van vrijwilligers tijdens het trainingskamp. Foto: Tomaso Clavarino

Waarom de groepen zo groeien

De angst voor een mogelijke Russische invasie wordt aangewakkerd door regeringsleden als de Litouwse minister van Defensie Raimunas Karoblis. ‘We worden bedreigd door Rusland,’ zei hij in april in ‘De Russen zeggen dat onze hoofdstad Vilnius niet bij Litouwen hoort, omdat hij tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog werd bezet door Polen. Allemaal verleden tijd natuurlijk, maar Rusland gebruikt dit als excuus.’

De Baltische staten zijn nog maar kort onafhankelijk, legt onderzoeker Michael Kofman uit als ik hem vraag naar een verklaring voor de groei van de organisaties. ‘Jongeren worden makkelijk beïnvloed door nationalistische idealen en programma’s, zeker nu overal in Europa het nationalisme sterker wordt.’

Het verschilt per land hoe zulke verenigingen zich tot het leger verhouden. De Litouwse Schuttersvereniging is formeel onafhankelijk, maar het Litouwse leger stuurt regelmatig instructeurs om de vrijwilligers te trainen en organiseert soms oefeningen. In Letland is de Nationale Garde, een vergelijkbare paramilitaire organisatie, zelfs formeel onderdeel van het leger. Net als in Estland de Defensieliga.

Voor de duidelijkheid: dit gebeurt allemaal binnen de grenzen van de Europese Unie en onder de neus van een groeiende NAVO-troepenmacht. In elk ander EU-land zouden dit soort paramilitaire activiteiten met argwaan worden bekeken.

Niet in de Baltische staten. Hier vinden veel mensen dat deze groepen positief bijdragen aan de cohesie en de veiligheid van het land.

Litouwen: een plastic geweer voor het marcheren

Ongeveer de helft van de vrijwilligers van de Litouwse Schuttersvereniging is onder de achttien. Het zijn jongens en meisjes die elkaar treffen in trainingskampen, van dorp naar dorp reizen, soms twintig, dertig kilometer door het bos lopen, over velden, op onverharde wegen, met een rugzak die soms meer weegt dan zijzelf. Ze leren over militaire strategieën, schieten met luchtbuksen en oefenen met plastic geweren hoe ze moeten marcheren.

Instructeur Vidas Verbilis en zijn groep zijn urenlang onderweg. Ze kammen boerderijen uit, leren hoe ze een bivak moeten bouwen, mogelijke gevaren kunnen spotten en hoe ze zich moeten opstellen in aanvalspositie. Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino
De vijftienjarige Emma (links) zegt als ik haar vraag waarom ze zich op zo’n jonge leeftijd heeft aangesloten bij deze paramilitairen: ‘Ik wil mijn land helpen.’ Foto: Tomaso Clavarino
‘Na de annexatie van de Krim werden mensen hier in de Baltische staten bang, zeker in Litouwen,’ zegt Eric. ‘Een paar honderd kilometer verderop ligt de Russische enclave Kaliningrad. We zijn bang voor een invasie. Daarom zijn we hier, we willen voorbereid zijn, mocht er oorlog uitbreken.’ Foto: Tomaso Clavarino

In Gargždai vertellen instructeurs me dat het allemaal niet meer voorstelt dan een scoutingkamp. Ik ben zelf nooit scout geweest, maar kan me niet herinneren dat mijn vrienden die wel op scouting zaten ooit in een militair uniform door het bos struinden, helm op, met een zware rugzak, een luchtbuks in de hand. Of dat ze als echte soldaten door de straten patrouilleerden.

Iedereen, van jong tot oud, geeft hetzelfde antwoord als ik vraag waarom ze zich aansluiten: uit liefde voor hun land. Sommigen gaan zelfs nog verder, zoals de zeventienjarige Eric, een van de oudsten van het kamp, die zegt dat hij ‘er klaar voor wil zijn als de vijand [Rusland, TC] dit land binnenvalt.’

De groei van deze paramilitairen gaat hand in hand met het groeiende nationalisme in de regio. Maar als je de militieleden vraagt naar hun politieke overtuigingen, zeggen ze allemaal: ‘Wij zijn apolitiek.’

Anders dan in Hongarije en Bulgarije, waar de paramilitairen openlijk extreemrechtse ideologieën aanhangen, zijn de Baltische groepen divers qua ideologie en achtergrond. Er zijn jongeren, motorbendeleden, oud-soldaten, managers, jagers, handelaren en veeboeren. Wat deze groepen bindt: vaderlandsliefde. Het nationalisme en de anti-Russische gevoelens zijn diep geworteld in alle lagen van de samenleving. Foto: Tomaso Clavarino
Een van deze patriotten is Rimalda Liesyte. Ze geeft godsdienstles op een middelbare school in een buitenwijk van Klaipeda. ‘Groepen als de Schuttersvereniging zijn belangrijk voor ons land,’ zegt Liesyte. ‘We kunnen de verdediging van ons land niet overlaten aan alleen het leger: elke burger moet klaarstaan om te vechten. Daarom nodig ik vaak militieleden uit om te komen vertellen in mijn godsdienstlessen. Alle jongeren moeten de kans krijgen om te begrijpen hoe belangrijk vaderlandsliefde is.’

Letland: meer paramilitairen dan soldaten

Ik rijd verder naar het noorden. Ook in Letland sluiten steeds meer jongeren zich aan bij de aan paramilitairen gelieerde jongerenorganisaties. Als ik over een onverharde weg rijd, ongeveer vijftig kilometer van de hoofdstad Riga, duikt een groepje jongeren op uit het bos.

Foto: Tomaso Clavarino

Ze hebben net een oefening afgerond met dertig volwassen mannen. Hun taak was een gijzelaar te bevrijden uit de handen van ‘vijandige’ militairen. Ze zijn lid van de Jongerengarde. Dat is de jongerenafdeling van de Nationale Garde. Deze Letse paramilitaire beweging heeft meer dan achtduizend leden - twee keer zoveel als het reguliere Letse leger.

In een ander bos, net buiten het westelijk gelegen Talsi, heeft Arvis (14) vier dagen doorgebracht met tweehonderd anderen. Het programma: rennen, opdrukken, leren navigeren in het donker en het volgen van nationalistische lezingen. Later wil hij militair worden, vertelt hij terwijl zwetend de muggen van zich afslaat. ‘Ik wil me inzetten voor mijn land, ik ben een patriot.’

Arvis (14): ‘Mijn vrienden zitten allemaal thuis tv te kijken, te gamen of op YouTube. Dat boeit mij niet.’ Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino

Estland: schietlessen voor vrijwilligers

Ik rijd nog verder naar het noorden. In een veld op het Estse platteland springen zo’n vijftien mensen - man en vrouw, jong en oud - uit een vrachtwagen, een aanvalsgeweer in hun hand.

Een commandant schreeuwt orders. De vrijwilligers van de Estse Defensieliga moeten op doelen op vijfentwintig en vijftig meter afstand schieten.

Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino
Foto: Tomaso Clavarino

‘We komen hier twee keer per week om te oefenen met schieten,’ zegt commandant Lupanov. ‘Dan kunnen de vrijwilligers het reguliere leger ondersteunen, als dat nodig blijkt.’ Ook hij ziet zijn beweging groeien, vooral met jongeren.

Pavel Gordijevski is een van de ouderen. ‘We hebben geweren en zullen niet vluchten als het erop aankomt.’ Foto: Tomaso Clavarino

De 38-jarige Pavel Gordijevski is een van de ouderen. Hij heeft Russische ouders, maar is naar eigen zeggen een echte Estse patriot.

Hij vertelt dat hij en de anderen van de Defensieliga hun wapens mee naar huis nemen. ‘We laten ze niet in het wapendepot. Want bij onlusten is ons hoofdkwartier het eerste doelwit.’

Een vrijwilliger van de Estse Defensieliga. Foto: Tomaso Clavarino
Het tentenkamp tijdens een training van de Estse Defensieliga. Foto: Tomaso Clavarino

Dit verhaal is uit het Engels vertaald door Hans Pieter van Stein Callenfels

Wij hebben aan dit verhaal na publicatie meerdere aanpassingen gedaan. Klik als je die allemaal wilt lezen. In een aparte notitie beschrijven we nog waarom.

Meer lezen?

Europa en Rusland strijden om dit land. Ondertussen wordt er wel handel gedreven De Europese Unie en Rusland kunnen wel degelijk samenwerken. Middels verdragen, niet-ondertekende afspraken en een portie eigenbelang lukt dat in Moldavië, ontdekte ik. Is dit een oplossing voor vergelijkbare landen als Oekraïne, Georgië, Armenië en Wit-Rusland? Lees het verhaal van Floris hier terug We bezochten bataljon 8 van het Oekraïense Vrijwilligersleger en er ontplofte een bom We werden ook een stuk wijzer. Komt in Oekraïne het fascisme op, zoals ik schreef voordat fotograaf Andreas Staahl en ik erheen reisden? De eerste indruk ter plaatse: nee. Lees de notitie van Lennart hier terug Ik ging op pad met de vloggers van Supergaande. Dat liep helemaal uit de hand Jongeren vertrouwen en volgen de reguliere media steeds minder. Nesim en Qucee van YouTubekanaal Supergaande zijn wél populair: ze behoren tot de meest bekeken vloggers van Nederland. Ik mocht een dag mee op pad en zag hoe hun succes het werk in de weg zit. Lees het verhaal van Vera hier terug