Deze inspiratiebron voor de serie Borgen bindt in Brussel de strijd aan met Google, Facebook en Amazon

Margrethe Vestager is in haar element. In een knalgroene jurk, met goud in haar oren en energie in haar ogen stapt ze haastig de gang door met een internationale tv-ploeg achter zich aan, terwijl ze opgewekt antwoord geeft op vragen van een jonge, Britse journalist in een strak colbert en geruite sokken.

De Deense EU-commissaris heeft haar persoonlijke afdeling op de bovenste verdiepingen van het Berlaymontgebouw, het hoofdkwartier van de Europese Commissie midden in Brussel. Er staat ‘Vestagervej’ op een gepatineerd bordje aan de muur (een afscheidscadeautje van een Deens parlementair verslaggever). Op andere plekken hangen Deense schilderijen, Deense persfoto’s van de vluchtelingencrisis en een porseleinen plaque uit 1915 met daarop de tekst ‘Ter herinnering aan die mannen, die de vrouw bij het bestuur van het land gelijke rechten hebben gegeven als mannen.’

De eurocommissaris van Mededinging wandelt er langs, de hoek om, de lift in en de trap af, zo snel dat het moeite kost haar bij te benen. Ze loopt voorop, blijft staan en houdt beleefd de deur open voor de mensen van de media en leden van haar eigen staf en stapt dan in alle haast door, klik, klak, klik, klak, klik.

Vestager is op weg naar de perszaal beneden om haar besluit aan te kondigen Google een boete te geven van 2,4 miljard euro voor het misbruik maken van zijn dominante positie als Europa’s populairste zoekmachine.

Het is een van de grootste boetes die een overheidsinstantie een bedrijf ooit heeft gegeven, en meer dan twee keer zo veel als de internationale, financiële pers had verwacht. De boete gaat vergezeld van een bevel om wijzigingen door te voeren. Daarbij komen dreigingen van aanzienlijke dwangsommen als Google zich niet schikt.

Alles bij elkaar – zo zal blijken – draagt het eraan bij dat het moederbedrijf van Google een koersdaling van vele miljarden dollar ziet plaatsvinden, hoewel het effect op de langere termijn een open vraag blijft.

Vestager moet de hebzucht het hoofd bieden

Als hoogste baas van negenhonderd mensen in het Directoraat-Generaal voor Mededinging is Vestager de enige EU-commissaris die zelf kan beslissen. Waar haar collega-commissarissen in een langdurig getouwtrek met het Europees Parlement en de lidstaten wetgeving formuleren, hoeft Vestager alleen verantwoording af te leggen aan het Hof van Justitie van de Europese Unie wanneer ze een van de absolute steunpilaren onder de Europese samenwerking wil handhaven: de juridische bepalingen dat zowel bedrijven als lidstaten onder eerlijke en gelijke omstandigheden met elkaar moeten concurreren. Vestager is, met andere woorden, degene die de angst en de hebzucht het hoofd moet bieden, zodat de interne markt kan functioneren.

Ze bekleedt deze functie sinds 2014 met een schwung die internationale aandacht heeft veroorzaakt, aandacht die een EU-commissaris zelden toekomt. Waar haar voorganger probeerde een compromis met Google te bewerkstelligen, gaat Vestager voor een bevel en een boete. En dan heeft ze nog twee zaken lopen tegen de technologiereus. Zaken die waarschijnlijk niet in Googles voordeel zullen uitvallen, als Vestagers voorlopige conclusies kloppen.

Vestagers besluiten hebben de potentie om een van de duizelingwekkendste veranderingsprocessen vorm te geven: de radicale digitalisering van alles

Niet dat Vestager alleen Google aanpakt. In 2016 besloot ze dat Apple 13 miljard euro aan onrechtmatig belastingvoordeel moest terugbetalen aan Ierland. Ook zaken tegen Amazon en Facebook, alsook haar armworstelen met Poetins gasreus Gazprom, hebben bijgedragen aan Vestagers reputatie.

Tegenwoordig kan het al een verhaal in The Financial Times opleveren als ze antwoordt op een tweet. Ze is onderwerp geweest van lange portretten in een aantal van de grootste Engelstalige financiële en zakelijke media, is door Time Magazine uitgeroepen tot een van de 100 meest invloedrijke mensen en is – volgens het gerenommeerde technologiemagazine Wired, dat Vestager in mei op de voorpagina had staan – de op zes na belangrijkste persoon in de techwereld dit moment.

Het is allemaal terecht. Vestagers besluiten hebben de potentie om een van de duizelingwekkendste veranderingsprocessen vorm te geven: de radicale digitalisering van alles, van ons sociale leven tot onze consumptie, ons transport en ons democratisch debat. Haar prioriteiten en beslissingen kunnen invloed hebben op het gebruik door autofabrikanten van jouw rijgedrag of grenzen stellen aan wat sociale media als Facebook aan persoonlijke informatie over jou mogen eisen.

Vestager vonnist hard over Google

De grijsblauwe perszaal zoemt van verwachting. Opeens gaat de deur open, en Vestager betreedt opgewekt het podium. Ze haalt glimlachend haar mobieltje tevoorschijn om foto’s van de aanwezigen te maken. Dan wordt ze ernstig.

De hoeveelheid data waarop haar conclusies zijn gebaseerd, komt overeen met 460 miljoen kopieën van haar toespraak

Vestager heeft zich minutieus voorbereid. Ze heeft zich tot in detail verdiept in de mogelijke vragen, veel meer dan de journalisten in de zaal ook maar zouden kunnen verzinnen. Maar het allerlaatste wat ze heeft gedaan om zich voor te bereiden, zo vertelt ze later, is proberen een stap terug te doen en zichzelf de vraag stellen waar deze kwestie om gaat. ‘Er staat iets principieels op het spel, en dat principiële wil ik graag voor het voetlicht brengen,’ zegt ze.

Vanaf het podium velt de commissaris haar oordeel over Google in een monoloog vol met zorg uitgekozen woorden als ‘onrechtmatig,’ ‘dominant,’ ‘misbruik’ en ‘bewijsmateriaal.’ De hoeveelheid data waarop haar conclusies zijn gebaseerd, komt overeen met 460 miljoen kopieën van haar toespraak. Het zou haar 17.000 jaar kosten om die voor te lezen.

Vestager vecht tegen de machtige mannen

Uit hoofde van haar functie moet Vestager met enige regelmaat de strijd aanbinden met enkele van de machtigste mannen van het mondiale zakenleven – vooral mannen ja, gnuift ze als ik haar een paar dagen voor de beslissing in de zaak in Kopenhagen ontmoet: ‘Ik kan bijna op één hand tellen hoeveel vrouwelijke CEO’s ik heb ontmoet. Het is goed dat ik geen quotasysteem gebruik om te bepalen welke vergaderingen ik wil bijwonen, want dan had ik na januari al met werken kunnen stoppen.’

Het zijn mensen als de doorgewinterde bestuursvoorzitter van Google, Eric Schmidt. Of Apple-baas Tim Cook, die op de gigantische belastingeis van Vestager reageerde door de beslissing ‘volstrekt politieke onzin’ te noemen.

Ik vraag Vestager hoe je je voorbereidt op besprekingen met zulke mannen, die gewend zijn om hun zin te krijgen. ‘Ik denk dat het verschil maakt dat je uit naam van 500 miljoen mensen werkt,’ zegt Vestager.

‘Dus… ' ze slaat een gebalde vuist tegen haar handpalm – pats! – ‘…dát is geen zwakke positie om mee te beginnen. Verder moet je de details van de zaak bestuderen. En uit zien te vinden: wat willen we graag dat hier uitkomt? Een bespreking is een bespreking, maar er moet iets uitkomen.’

Of ze nooit een klein beetje angstig wordt? ‘Ach, jawel. Dat gebeurt regelmatig, hoor. Maar het is mijn ervaring dat als je ergens bang voor wordt, je erop af moet gaan en het nader moet onderzoeken, en dan blijkt doorgaans dat je angst ongegrond is. Daarom ben ik niet bang om ergens bang voor te worden.’

Kern: Misbruik van dominante positie op één markt (zoekmachines) om voordelen te bereiken op een andere (prijsvergelijking).Status: Google is gesommeerd hun werkwijze aan te passen en heeft een boete van 2,4 miljard euro opgelegd gekregen. Het bedrijf voelt zich onrechtvaardig behandeld, maar is ogenschijnlijk van plan te betalen.

Kern: Misbruik van dominante marktpositie voor besturingssystemen voor smartphones, mobiele zoekmachines, enz.Status: Besluit in afwachting.

Kern: Uitbuiting van dominante positie binnen reclames die gekoppeld zijn aan zoekopdrachten.Status: Besluit in afwachting.

Kern: Staatssteun van Ierland in de vorm van belastingvoordelen.Status: Apple is gesommeerd 13 miljard euro aan belastingnaheffing te betalen. Apple is in beroep gegaan.

Kern: Prijsafspraken over vrachtwagens.Status: Daimler, Iveco, DAF en Volvo/Renault boetes toegekend voor in totaal 3 miljard euro. MAN hoorde daar ook bij, maar ontliep zijn straf door de anderen te verklikken (ja, zo werkt het).

Kern: Staatssteun uit Luxemburg in de vorm van belastingvoordelen.Status: Besluit in afwachting.

Kern: Onredelijke prijseisen enz. aan samenwerkingspartners.Status: Overeenkomst gesloten waarbij Amazon de eisen heeft laten vallen.

Kern: Misbruik van dominante positie in Oost- en Centraal-Europa.Status: Afspraak over gedragsveranderingen zonder boete naar hoorzitting gestuurd.

Kernpunt: Staatssteun uit Luxemburg in de vorm van belastingvoordelen.Status: Besluit in afwachting.

Kernpunt: Misleiding over het gebruik van data in verband met de overname van WhatsApp.Status: Facebook is gesommeerd 110 miljoen euro boete te betalen. Het bedrijf wil niet in beroep.​

Vestager maakt het Google heel moeilijk

In de perszaal legt Vestager uit dat Googles onrechtmatig handelen niets nieuws is. Het gaat om het uitbuiten van een dominante marktpositie om concurrenten op achterstand te zetten.

Want hoe zit het precies? Google domineert de markt voor zoekmachines in Europa, en dat buit het bedrijf uit als je bijvoorbeeld een woord als ‘sportschoenen’ intypt. Bovenin krijg je foto’s van sportschoenen te zien die afkomstig zijn van Google Shopping, een middel om prijzen tussen webwinkels te vergelijken. Daarmee schakelt Google op illegale wijze zijn concurrenten uit binnen de prijsvergelijking, klinkt Vestagers conclusie.

De zaak rond Google Shopping zal een precedent scheppen voor soortgelijke zaken

Het besluit heeft verstrekkende gevolgen voor Google. Niet alleen Google Shopping krijgt een vooraanstaande plek in de zoekresultaten, hetzelfde geldt voor andere Google-diensten. Toets je bijvoorbeeld de naam van een restaurant in, dan krijg je meestal een resultaat uit Google Maps.

Die gang van zaken is belangrijk geweest voor de economische groei van Google van de laatste jaren, maar met het besluit van Vestager kan dat binnenkort afgelopen zijn – in elk geval in Europa. Op het podium zegt ze het onomwonden: de zaak rond Google Shopping zal een precedent scheppen voor soortgelijke zaken.

Vestager en haar drijfveren

Na de persconferentie herhaalt Vestager haar argumenten tegenover tv- en radiojournalisten van over de hele wereld. Ze gebruikt steeds dezelfde voorbeelden: als je twee plaatsen zakt in de lijst met zoekresultaten, krijg je maar de helft van het aantal kliks. 418 miljoen burgers in 13 landen zijn op die manier slachtoffer van oneerlijke concurrentie. Je mag gerust zakendoen en net zo groot worden als Google, zegt ze steeds, maar je mag gewoon geen misbruik maken van je dominantie positie.

Ze lijkt onaangedaan onder de gebeurtenissen. ‘Dat komt door weken van voorbereiding,’ zegt ze tegen mij, ‘ik ken het onderzoeksteam door en door. Als je weet hoe grondig zij zijn geweest en hoeveel zij hebben doorstaan, geeft dat ook een rustig gevoel.’

Dan verdwijnt ze een lift in, om te gaan lunchen met collega’s van mededingsautoriteiten uit heel Europa. De tv-ploeg van Vice News, die de commissaris vanaf de vroege ochtend heeft gevolgd, moet even wachten voor ze net als ik hun hoofdinterview kunnen doen.

Dat vindt plaats in de werkkamer van Vestager. Die is atypisch. Haar bureaustoel is gestreept, er liggen fotoboeken op de salontafel en er staan orchideeën op de vensterbank. Aan de muren hangen grote, kleurrijke vlinders en een bonte verzameling schilderkunst – van grazende koeien en non-figuratieve kunst tot een paar grote doeken die worden gedomineerd door wat eruitziet als dolblije wijngumbeertjes.

De commissaris babbelt vrolijk met de tv-ploeg van Vice News over een gemeenschappelijke kennis van een van de journalisten, voor ze op een rode vergaderstoel plaatsneemt, haar benen over elkaar slaat, haar handen op haar knieën legt, klaar om de kwestie rond Google voor een draaiende camera nog een keer uit te leggen.

Er is een vraag die de journalist van Vice News de hele dag al heeft willen stellen, zegt hij. Wat drijft Vestager? Ze kijkt even peinzend uit het raam, voor ze de journalist weer aankijkt: ‘Als ik het gevoel heb dat ik op de markt niet word bedonderd, dat men niet onderling prijzen heeft afgesproken, dat men de markt niet onderling heeft verdeeld, dan voel ik me misschien ook beter op mijn gemak in de samenleving. En dat hebben we nodig, vind ik. Ik maak zo vaak mee dat mensen zich niet op hun gemak voelen in hun maatschappij. Om het heel onbeholpen te zeggen: dat hun maatschappij een bedrijf is geworden en dat zij zijn ontslagen.’ Ze pauzeert kort. ‘Zo mag een samenleving nooit, nooit worden. Want daar hoor je thuis, altijd.’

Vestager en de reactie van de Amerikanen

De journalisten van de Amerikaanse tv-zender Bloomberg stellen heel andere vragen.

‘Hoe spreek je uw achternaam uit? Westair?’

‘Dat komt in de buurt.’

‘En uw voornaam? Magrit?’

De technici lachen vriendelijk achter hun knoppen, terwijl Vestager zich gereedmaakt om op de Amerikaanse televisie te verschijnen. Hier in de studio’s van de commissie kunnen commissarissen via de satelliet worden verbonden met tv-zenders over de hele wereld, en Vestager moet de grote ronde langs de Amerikaanse ochtendprogrammering maken. Behalve de zakenzender Bloomberg komt ze ook live op CNBC en CNN. 

De Amerikaans media hebben een hoge prioriteit. De verklaring zit in een van de vragen van CNBC: ‘U weet hoe het verhaal hier gaat,’ zegt de journalist, ‘waarom zit u op een onrechtvaardige manier achter Amerikaanse technologiebedrijven aan? Is dat omdat hun Europese rivalen de concurrentie niet aankunnen?’

De tv-technici gniffelen over de vraag – maar die komt niet uit het niets. De Amerikaanse mededingingsautoriteiten gaven het in 2013 op een zaak tegen Google te beginnen. En Barack Obama suggereede in 2015 dat EU-zaken tegen Google en Facebook ‘meer werden gedreven door commerciële belangen dan wat ook.’

Met Donald Trump in Het Witte Huis is de Trans-Atlantische relatie er niet echt beter op geworden. Terwijl wapperende EU-vlaggen tijdens het tv-interview als achtergrond zijn gemonteerd, herhaalt Vestager de argumenten die ze vandaag als verscheidene keren heeft gegeven: nee, ze zit niet achter Amerikaanse bedrijven aan, iedereen is welkom op de Europese markt zolang men volgens de regels speelt. Nee, het klopt niet als Google beweert dat ze een heleboel concurrentie heeft van bijvoorbeeld Amazon en eBay, want de twee portals doen zelf hun betalingen en zo, dus ze kunnen helemaal niet worden vergeleken met Google Shopping, die gebruikers alleen maar doorstuurt naar andere internetwinkels. Nee, ze dwarsboomt innovatie niet en zit gebruikers die alleen maar snel sportschoenen willen kopen niet in de weg – want zonder concurrentie is er op de lange termijn geen prikkel voor innovatie.

Of het komt door de inzet van Vestager of niet, het grote politieke, Trans-Atlantische gevecht blijft uiteindelijk uit. Het Twitteraccount van Donald Trump zwijgt en Het Witte Huis geeft geen commentaar.

Vestagers volgende zaken

‘Technologie vormt onze huidige samenleving. Ze vormt onze producten, ze vormt een aanzienlijk deel van onze vraag, ze vormt onze kijk op de wereld en ze beïnvloedt in hoge mate onze democratie,’ zegt ze later tegen me.

‘Op dit moment wordt onze hele wereld gedigitaliseerd. Nieuwe auto’s verzamelen gigantisch veel informatie. Wie is de eigenaar van de gegevens over hoe jij rijdt en waar? Is dat de autofabrikant? Moet jij je het recht op die data ontzeggen? Moet jij er iets voor terugkrijgen dat deze gegevens worden gebruikt om de rijeigenschappen van het volgende model te verbeteren of je eigen auto te optimaliseren? Of moet je er zelfs voor betalen? Dit soort vragen worden steeds prangender, en daarom bereiden we ons er vanzelfsprekend op voor.’

Vestager heeft onder andere de Duitse mededingsautoriteit verzocht het Europese perspectief te onderzoeken in verband met een zaak tegen Facebook die ze ‘heel interessant’ vindt. De zaak gaat over in hoeverre Facebook misbruik heeft gemaakt van zijn dominante positie om mensen bepaalde voorwaarden op te dringen die ze anders nooit zouden hebben geaccepteerd.

‘Op sommige plekken vind je het sociale leven van een stad op Facebook. Je weet niet wanneer de voetbalclub traint of wanneer er een wedstrijd wordt gespeeld als je niet op Facebook zit. Dus ben je gewoon genoodzaakt dat te gebruiken. De hypothese van de Duitsers is dat dit Facebook de gelegenheid heeft gegrepen mensen akkoord te laten gaan met minder bescherming van hun privéleven dan ze anders zouden krijgen.’

Vestager, haar persoonlijkheid en de macht

Toegegeven, het is moeilijk niet onder de indruk te raken als je je Vestager volgt op een dag als deze. Alles gaat heel snel, maar ze lijkt gestrest noch afwezig, begroet in het voorbijgaan mensen met een zoen op de wang, prijst de tv-technici dat ze zo lief zijn, praat vriendelijk tegen iedereen, snauwt nooit iemand af, neemt vertragingen voor lief, geeft het ene interview na het andere en antwoordt professioneel en scherp op zelfs de saaiste vraag.

Tegen vijf uur ’s middags, als de Amerikaanse tv-interviews voorbij zijn en ze vijf uur lang bijna onafgebroken heeft opgetreden, zegt ze: ‘Op zo’n dag is er altijd veel te weinig koffie.’ Dus rennen we over het plein voor het Berlaymontgebouw, dwars over een rotonde, op jacht naar een espressobar. ‘Ik heb een stevige verslaving. Ik drink echt heel veel koffie, dus als je op een dag als deze zo’n drie, vier koppen achterloopt, kun je dat goed merken,’ zegt Vestager.

Maar de kleine espressobar tegenover de Europese Commissie is gesloten en er is ook geen barista in de hotelbar een stukje verderop, dus de eurocommissaris moet nog een interview ten beste geven zonder cafeïne – en dat doet ze dan ook, zonder aarzelen.

Ik stel haar een vraag waarvan ik weet dat mijn echtgenote zich eraan zal ergeren – namelijk of ze zich ervan bewust is welk signaal ze afgeeft als ze een felgroene jurk aantrekt om een besluit als dat over Google aan te kondigen. ‘Ik vind niet dat macht geüniformeerd moet zijn. Ik vind het superirritant voor mannen dat ze zich blijkbaar geroepen voelen dat uniform aan te trekken, en ik zie echt, maar dan ook echt geen reden hetzelfde te doen.’

En is het niet vreselijk irritant dat je daar altijd mee te maken hebt, als vrouwelijk machthebber? ‘Ja, maar het is heel, heel, heel lang geleden dat ik ben opgehouden om daarover na te denken. Ik word niet zoals mannen, en omdat dat blijkbaar iets is wat iedereen opvalt, nou ja, laat mij daar dan een punt van maken [door zo’n jurk aan te doen, TH]. Dat is niet omdat vrouwen betere machthebbers zijn, maar omdat het over samenwerken gaat als we de samenleving willen verbeteren.’

Ik ben natuurlijk extreem bevoorrecht. Ik verdien echt heel veel geld

Vestagers punt over het meebrengen van haar persoonlijkheid naar haar werk, gaat intussen niet over geslacht of diversiteit, maar over macht. Die is namelijk groter en verstrekkender dan ooit. ‘Ik vind dat ik als machthebber verplicht ben om persoonlijk te zijn. Het is een heel, heel groot privilege om macht te hebben. Ik vind daarom dat ik verplicht ben iets te zeggen over wie ik ben. Als macht iets afstandelijks en grijs wordt, iets waar je helemaal geen gevoel bij kunt krijgen, dan heb ik ook het idee dat ik maar moeilijk kan zien of het mij als burger helpt – of dat het heel andere belangen dient.’

Ik vraag hoe Vestager hier achter is gekomen. Ze ademt uit. ‘Nou,’ zegt ze dan, ‘ik ben natuurlijk extreem bevoorrecht. Ik verdien echt heel veel geld. Ik krijg echt heel veel hulp in mijn dagelijkse leven. Ik heb een chauffeur. Als ik vlieg, word ik geholpen, en ik kan dingen sneller doen dan andere mensen. Ik zit in een extreem bevoorrechte situatie en de handgrepen die ik kan gebruiken om met beide benen op de grond te kunnen blijven staan, zijn natuurlijk nog steeds slechts handgrepen. Hoewel ik naar huis loop, zou ik gebracht kunnen worden. Hoewel ik de tram neem, zou ik gebracht kunnen worden. Als ik de deur uitga om boodschappen te doen, zou ik dat in principe iemand voor me laten kunnen doen. Dus ik denk dat je extreem moet opletten. Om drie of vijf jaar in zo’n positie als deze te zitten, heeft invloed op je.’

Ze onderstreept het punt meerdere keren: ‘Mensen die veel ervarener en veel slimmer zijn dan ik, hebben er al sinds mensenheugenis op gewezen dat je werkelijk voorzichtig moet zijn in je omgang met macht, omdat je er aan verslaafd raakt. Opeens kun je gaan geloven dat je in die positie zit omdat jij een grootse persoon bent – en dat moet je voor bijna elke prijs zien te voorkomen.’

Boven, in de kitchenette van haar verdieping, klaagt Vestager goedmoedig over het koffieapparaat en legt uit dat de dubbele espresso het enige is wat een beetje te drinken is. Dan leidt ze me haar werkkamer binnen. Het is nu stil. Onder ons zoemt Brussel op die manier die grote steden hebben als je hoog in een gebouw bent.

Op het bureau van de commissaris liggen twee opengeslagen mappen met elk een kopie van dezelfde brief, een voor Sundar Pichai, de topman van Google, en een voor Eric Schmidt, bestuursvoorzitter van het moederbedrijf Alphabet.

‘Dit is trouwens de brief aan hen,’ zegt ze, ‘die kan ik maar beter even tekenen.’

Dat doet ze, en daarmee kunnen de mappen naar het plaatselijke kantoor van Google worden gebracht en kan alles formeel, officieel en werkelijkheid worden: Google moet een boete van 2,4 miljard euro betalen en in de loop van de komende 90 dagen zijn manier van werken aanpassen, anders hangen het bedrijf dwangsommen tot vijf procent van de dagelijkse omzet van moederbedrijf Alphabet boven het hoofd.

Dit artikel verscheen eerder in het Deens bij Zetland en is vertaald door Kor de Vries.

Lees ook: