/dc-useruploads-images/54ebe274b1414dd58211f9615b03eb0b.png)
/dc-useruploads-images/94e8fd70e4114815844c8610497e093e.png)
Het is 28 februari 2013. Op deze koude, druilerige dag komen negen heren en één dame bij elkaar in het chique Haagse Oude Stadhuis voor een belangrijk diner.
Het onderwerp van de avond is de oprichting van The Hague Security Delta (HSD), een onafhankelijk platform waar overheid, bedrijven en kennisinstellingen samenwerken op het gebied van innovatie in de veiligheid. Een triple-helix, heet de samenwerking in beleidsjargon.
De partijen gaan nieuwe technologie ontwikkelen die onze samenleving veiliger moet maken. Denk aan geavanceerde drones, nieuwe forensische methoden, cybersecurity, slimme camera’s, software die misdrijven kan voorspellen. Dat levert ook meer banen op en de HSD moet hierin ondersteunen.
De stemming tijdens het diner is opperbest en eensgezind, blijkt uit een intern verslag. Tussen de gangen door worden grote ambities uitgesproken: ‘De centrale positie van Den Haag rond veiligheid, cyber en serious gaming moet net zo vanzelfsprekend worden als van Eindhoven rond High Tech en Groningen rond energie.’ Den Haag moet het imago van stad van Recht en Vrede ontstijgen en de stad van Recht, Vrede en Veiligheid worden.
Alle partijen zijn het erover eens dat de stad ook een campus nodig heeft, zodat iedereen elkaar makkelijk kan vinden. En dat ze aan ‘actieve branding’ moeten doen om HSD bekend te maken. Het ministerie van Veiligheid en Justitie en de gemeente Den Haag zeggen subsidie toe en de ondernemers spreken hun ‘commitment’ uit.
Welk probleem lost dit op?
De woorden en beloften hebben resultaat gehad. Wie nu uit het treinraam kijkt bij station Laan van NOI in Den Haag, ziet de campus liggen: een modern, wit kantoor. Meer dan tweehonderd bedrijven, overheidsorganisaties en kennisinstellingen zijn lid. Naar eigen zeggen is de HSD inmiddels het grootste ‘veiligheidscluster’ van Europa.
Maar wat doet zo’n ‘veiligheidscluster’? Welk probleem moet de HSD oplossen en slaagt ze daarin?
De zoektocht naar het antwoord op deze vragen was onderdeel van ons internationale project Security for Sale, waarin we de invloed van Nederlandse en Europese veiligheidsbedrijven op het veiligheidsbeleid in kaart brengen.
We ontdekten dat grote defensie- en technologiebedrijven veel invloed hebben op het Europese innovatiebeleid. Miljarden zijn uitgedeeld aan publiek-private samenwerkingen, vaak zonder dat daar concrete resultaten uitkwamen. We lieten ook zien dat Europese bedrijven veel surveillanceproducten en -diensten exporteren waarmee autoritaire regimes hun bevolkingen onder de duim houden.
Ook waren we benieuwd naar de Nederlandse verstrengeling van veiligheidsbedrijven, overheden en kennisinstellingen. HSD dus. We spraken met tientallen ondernemers, ambtenaren, juristen en onderzoekers. We gingen trouw naar netwerkborrels en conferenties. En we legden via de Wet openbaarheid van bestuur de hand op interne gespreksverslagen, (concept)rapporten en notulen van het ministerie van Veiligheid en Justitie én van de HSD.
Na maanden onderzoek leerden we een organisatie kennen die zich bombastisch presenteert, maar wier resultaten vaag en onmeetbaar blijven. We zagen een organisatie die overeind wordt gehouden met subsidie - sinds 2014 ontving ze minstens 6,5 miljoen euro aan subsidie. En we lazen de harde kritiek van de hoogste ambtenaar van het ministerie van Veiligheid en Justitie: ‘De HSD kan niet onafhankelijk genoemd worden vanwege de zware, sturende rol van het bedrijfsleven.’
Hoe de HSD zich presenteert
Om duidelijk te maken wat de HSD doet, liet ze drie jaar geleden een filmpje maken.
We zien het gebouw van The Hague Security Delta. Een spannend muziekje zwelt aan. Door een soort virtualrealitybril kijkend, bewegen we door een drukke stationshal. De camera rolt naar twee jongetjes die hand in hand staan. Op het scherm zien we de hand van het oudste jongetje en het gezicht van de jongste gescand worden.
We komen ineens in een andere ruimte en zien een jongeman met een wit overhemd een scanapparaat bedienen. Er is iets met die jongetjes. Security Breach, staat er in beeld. De jongeman gooit zijn bril af, een vrouw komt op hoge hakken aanhollen en trekt hem de gangen van de campus door.
Dan, nog meer rennende gepoetste schoenen en naaldhakken. In een vergaderzaaltje zitten een paar mensen bijeengepakt achter een beeldscherm. Eén van hen ramt driftig op een toetsenbord. Dramatische muziek, gezichten strak van de spanning en dan ineens: gejuich. Het gevaar is onschadelijk gemaakt.
Welkom op de HSD-campus.
We hebben dit filmpje vaak bekeken. Telkens vroegen we ons af: wat wil de HSD hiermee zeggen? Niets over wat de organisatie feitelijk doet. In tegenstelling tot wat het filmpje suggereert, heeft de HSD geen operationele taken en maakt ze zelf geen technologie.
Misschien kunnen we het filmpje als een waarschuwing zien: overal liggen terroristen en cybercriminelen op de loer. Die gevaren kunnen we het hoofd bieden met behulp van technologie.
Maar dan nog: welke rol heeft de HSD als ze zelfs niets maakt?
Wat de HSD doet
In een gesprek met de huidige algemeen directeur Richard Franken krijgen we hier geen antwoord op. We noteren:
- ‘De HSD op zich is niks, het zijn wat mensen die helpen om iets concreet te krijgen.’
- ‘Wij vermarkten niets, wij verkopen niks, wij pr’en niks. Wij brengen de triple helix-partijen bij elkaar om de innovatie tot stand te brengen.’
- ‘Wij verbinden vraag en aanbod.’
- ‘Nadenken, sparren over mogelijkheden over wat kan wel en wat kan niet. Zo van: dit clubje boven dat doet iets waar jij behoefte aan hebt, en daar vind je dit misschien. En elders in de wereld vind je dat nog. Daar zijn wij van.’
Dus kijken we naar wat de HSD zoal organiseert. Dan wordt iets duidelijker wat het cluster doet:
- De HSD legt contacten met buitenlandse veiligheidsclusters, zoals in Singapore en Zuid-Afrika. Nederlandse ondernemers kunnen dan bijvoorbeeld een tijdje in Canada werken.
- Ze probeert buitenlandse veiligheidsbedrijven in Den Haag te krijgen. Eind vorig jaar werd hiervoor een nieuw kantoor geopend.
- De HSD doet mee met een ‘real-time intelligence lab,’ waar onder andere de politie wil experimenteren met het verzamelen en analyseren van data.
- Ook is ze betrokken bij het opzetten van ‘living labs’ en een ‘nationaal cyber testbed,’ een plek waar cybersecuritybedrijven, overheden en kennisinstellingen cyberproducten kunnen testen.
Maar de HSD doet nog veel meer:
- Ze organiseert conferenties, of verbindt haar naam daaraan.
- Voor premiumleden, die vijf- tot twintigduizend euro per jaar betalen om lid te zijn van de HSD, houdt ze showcases waarin ze hun werk kunnen laten zien.
- De HSD heeft een wijzer opgesteld die de leden helpt om passende subsidies te vinden.
- Ze bestierde ook een stimuleringsfonds, gevuld met 1 miljoen euro van de gemeente Den Haag. Bedrijven met innovatieve veiligheidsprojecten mochten hier aanspraak op maken.
- De HSD helpt de overheid met de ‘vraagarticulatie.’ Het idee is dat veiligheidsinstanties niet goed weten wat voor technologie en diensten ze eigenlijk nodig hebben. De HSD wil die instanties hierbij helpen, door te laten zien wat er in de markt te krijgen is en wat ze moeten aanschaffen.
- De HSD doet aan ‘agendering,’ een aardig woord voor beïnvloeding, van nieuw innovatiebeleid in Nederland. Ze schreef bijvoorbeeld actief mee aan de Nationale Innovatie Agenda Veiligheid, waarover zo meer.
- En de HSD zorgt dat het bedrijfsleven en hoge ambtenaren met elkaar in contact komen. Betalende leden krijgen eens per jaar een uitnodiging voor een bijeenkomst met hoge ambtenaren.
Hoe de HSD dit doet
Toen we al die werkzaamheden op een rij hadden gezet, vroegen we ons af: hóé doet de HSD dit? Zijn bedrijven en overheden tevreden?
De vele ondernemers met wie wij spraken, staan er verschillend in. Sommige zijn onverschillig. Ze vinden het leuk dat hun werk soms wat extra aandacht krijgt, of handig dat de HSD conferenties, borrels en showcases organiseert waar ook hoge ambtenaren komen.
Sjoerd Hoogendoorn, eigenaar van het bedrijf Guard from Above, is nog positiever. Hij kwam vorig jaar in het nieuws met zijn getrainde roofvogels die drones uit de lucht kunnen halen, een project dat hij samen met de Nationale Politie uitvoerde. Hoewel de HSD er geen rol in had, zette ze het project wel op haar website.
We spreken ook Elles Achterhof, die met haar SDR Academy op de campus huist. Haar bedrijf traint politiemensen, beveiligers en handhavers anders (en naar eigen zeggen beter) te observeren. Ze waardeert de mogelijkheden om met andere bedrijven en de overheid in contact te komen.
Maar, zo concludeert Achterhof, de HSD heeft ze niet direct nodig. De gesprekken bij de HSD worden volgens haar niet snel concreet. ‘Als commercieel bedrijf moeten we gewoon producten opleveren. Maar veel HSD-processen duren heel lang. Aan het einde van de rit heb je veel tijd geïnvesteerd in bijeenkomsten en het uitwisselen van informatie, dat is ook nodig. Maar iedere middag dat je daar zit, is voor mijn rekening. Het gaat mij soms niet snel genoeg.’
Waar de HSD haar geld vandaan haalt, is duidelijk: subsidie en lidmaatschapsgelden. Bij de oprichting kreeg het cluster 500.000 euro van het ministerie van Veiligheid en Justitie en 500.000 van de gemeente Den Haag. In de jaren daarna zette het ministerie de subsidie stop, maar bleef de gemeente HSD een bedrag van 3 miljoen euro subsidiëren. Ook voor 2018 jaar staat een miljoen euro klaar. Ook kreeg de HSD enkele tonnen van de provincie Zuid-Holland.
Dat brengt ons bij de vraag: is de overheid tevreden met HSD? Bij het ministerie van Veiligheid en Justitie zijn vanaf het begin zorgen en irritaties over het cluster. Die irritaties, opgeschreven in een aantal interne memo’s die we via de Wet openbaarheid van bestuur hebben verkregen, gaan over twee dingen:
- De rol van Rob de Wijk, directeur van zowel de HSD als van de private denktank HCSS.
- De zorg dat HSD zich te veel als belangenvereniging van het bedrijfsleven gedraagt.
De rol van Rob de Wijk
Rob de Wijk stond aan de wieg van de HSD en werd de eerste algemeen directeur. Tien jaar geleden richtte hij een private denktank op: The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS), waar hij nog steeds directeur van is.
De Wijk zag een taak voor zichzelf om overheden, bedrijven en kennisinstellingen bij elkaar te brengen, vertelt hij in het statige pand van zijn denktank in Den Haag. ‘Ik ben een van de weinigen die dat kan. Iedereen kent me wel van mijn optredens in de media, maar dit [de HSD, DT/MG] is iets wat beklijft, iets wat een bijdrage kan leveren aan de nationale veiligheid. Welke bedrijven en partijen erbij betrokken zijn, dat zal me verder worst wezen, als het maar gebeurt. Dat is tot nu toe gelukt.’
‘Iedereen kent me wel van mijn optredens in de media, maar dit is iets wat beklijft’
En inderdaad. De Wijk kreeg meteen multinationals als Thales en Siemens mee naar HSD. De gemeente Den Haag wilde graag steunen. Het ministerie van Veiligheid en Justitie was enthousiast - al zou dat snel bekoelen.
Bij het ministerie werd namelijk gedurende 2014 in interne mails en memo’s geklaagd over ‘de vermenging van HCSS en HSD.’ Het was voor ambtenaren vaak onduidelijk of Rob de Wijk in zijn hoedanigheid als directeur van de HSD of als directeur van zijn denktank sprak.
Die onduidelijkheid wordt prangender als er veel subsidiegeld via de HSD bij de HCSS terechtkomt, want Rob de Wijk is directeur van beide.
Dit staat er in de subsidieverantwoordingen over 2014:
In totaal verdient de HCSS in de opstartperiode van de HSD dus minstens 750.000 euro, een groot deel van het subsidiebedrag.
De Wijk vindt dit niet vreemd. De HCSS heeft volgens hem de opdracht gekregen om de HSD op te richten ‘en dat is niet gratis.’ Hij wijst er ook op dat de denktank voor bijna 400.000 euro extra uren heeft geïnvesteerd in de oprichting, waardoor ‘HSD feitelijk een verliespost werd.’ Als algemeen directeur van de HSD kon hij geen opdrachten verstrekken. En als ‘non-executive-directeur’ van de HCSS had hij niet de dagelijkse leiding van de private denktank.
De beïnvloeding van de politiek
Dan het tweede grote probleem. In juni 2014 laat secretaris-generaal Pieter Cloo van het ministerie van Veiligheid en Justitie een memo opstellen over de HSD. Zijn kritiek is niet mals: de HSD vraagt te vaak om geld, terwijl ze niet duidelijk aan kan geven waar het heen gaat.
Zo richt de HSD ‘innovatiehuizen’ op, waar het ministerie ‘al jarenlang [...] geen toegevoegde waarde’ van ziet, aldus de memo. Zo richt de HSD zich te veel op Den Haag, wat wrevel oproept in andere regio’s die bij het cluster aangesloten zijn, zoals Twente.
De belangrijkste kritiek is gericht op de rol van het platform. De bedoeling was om een neutraal platform te creëren, staat in de memo, maar de HSD ‘kan niet onafhankelijk genoemd worden vanwege de zware, sturende rol van het bedrijfsleven.’
Het ministerie stoort zich vooral aan het lidmaatschapsmodel van de HSD: hoe meer geld je betaalt, hoe meer exclusieve diensten je krijgt. Eén van de voordelen van het HSD-lidmaatschap, zo staat op de website, is exclusieve toegang tot hoge ambtenaren.
Met andere woorden: de HSD is dus meer een belangenvereniging dan een onafhankelijk samenwerkingsplatform.
Een typerend moment voor de ongemakkelijke relatie tussen het ministerie en de HSD is de presentatie van de Nationale Innovatie Agenda Veiligheid: publiek-privaat innoveren voor veiligheid en welvaart in het najaar van 2014. Dit is een door de HSD-organisatie opgestelde agenda met zes urgente veiligheidsvraagstukken, zoals ‘samenwerken in netwerken en systemen,’ ‘weerbare vitale infrastructuur’ en ‘waarneming met onbemande systemen.’
De agenda is ook een publiek-private samenwerking pur sang. De gemeente Den Haag praat mee in voorbereidende werkgroepen, evenals de ministeries van Veiligheid en Justitie en Defensie, maar ook bedrijven als Thales, Fox-IT, Trigion, KPN, Siemens en Cap Gemini.
Het ministerie van Veiligheid en Justitie is niet blij met het resultaat. De HSD heeft ongevraagd allerlei taken aan verschillende ministeries toegekend, zonder dat die daar weet van hadden, klagen ambtenaren.
In eerdere versies van de tekst zien we ook dat het ministerie ontevreden is over het taalgebruik. De HSD doet net alsof de agenda een overheidsinitiatief is, terwijl dat niet het geval is.
De Cloos conclusie: de HSD is een branchevereniging die privaat gefinancierd moet worden.
De Wijk is het daar niet mee eens. ‘De HSD lobbyt niet, toch een essentieel kenmerk van een belangenvereniging.’ Hij heeft weinig positiefs te zeggen over de ambtenaren op het ministerie van Veiligheid en Justitie die de HSD eng vond omdat ze ‘niets van het bedrijfsleven wilden weten en het initiatief als concurrerend met hun eigen innovatieprogramma beoordeelden.’ Op het feit dat de HSD leden lokt met de beloften van exclusieve toegang tot hoge ambtenaren en daarmee dus de lobby faciliteert, gaat De Wijk niet in.
Het nut van HSD
En zo komen we terug bij de vraag van het begin: welk probleem moet de HSD oplossen en slaagt ze daarin?
Voor een antwoord kloppen we eerst aan bij Bob Hoogenboom. Deze professor aan Nyenrode doet al jaren onderzoek naar publiek-private samenwerkingen in de veiligheidssector. Hij is niet bepaald enthousiast. ‘Ik ben al twintig jaar bezig met publiek-private samenwerkingen en het is nog steeds hetzelfde abstracte gepraat.’
Zeker, hij ziet een noodzaak tot samenwerken. En het is goed dat er meer geld komt voor innovatie in de veiligheidsindustrie. Maar: ‘Het is naïef om te denken dat het bedrijfsleven dezelfde zaak dient [als de overheid, DT/MG]. Dit soort samenwerkingsverbanden zullen altijd gebruikt worden ter glorie van de eigen producten en dienstverlening.’ Dat is volgens hem niet erg, maar de overheid moet zich wel bewust blijven van die belangen en voorzichtig zijn bij het aangaan van nieuwe samenwerking.
‘Dit soort samenwerkingen zullen altijd gebruikt worden ter glorie van de eigen producten en dienstverlening’
Dat is ook onze les. We zien dat de HSD successen boekt, niet voor niets groeit het aantal leden, maar veel resultaten blijven onmeetbaar door de vage doelstellingen die geen van de geïnterviewde directeuren helder kan benoemen. De HSD zal vast een meerwaarde hebben, een maatschappelijk nut, maar het lukt het cluster na vier jaar blijkbaar nog steeds niet om dat helder uit te leggen.
Of de clustering de nationale veiligheid verbetert, is dus niet te zeggen. Innovatie gaat in stapjes en de resultaten laten soms lang op zich wachten. Het is oneerlijk de HSD daarop af te rekenen. Maar dan nog blijft de bombastische retoriek van de HSD opvallen.
Ook over de beloofde banengroei zijn moeilijk uitspraken te doen. Er is vorig jaar een studie naar die banengroei verschenen, maar die laat een ambigu beeld zien. Ja, er is groei van de werkgelegenheid in de veiligheidssector rond Den Haag, maar die is minder hoog dan dat de HSD beoogde. Ook leek een deel van de groei in Den Haag ten koste te gaan van de werkgelegenheid in andere Nederlandse regio’s, zoals Twente. Tot slot blijft het moeilijk om te kwantificeren in hoeverre het de verdiensten van de HSD zijn die tot banengroei hebben geleid - de veiligheidssector is nu eenmaal een bedrijfstak die wereldwijd hard groeit.
Naast de onduidelijkheid over het succes van de HSD, zijn er nog de spanningen met het ministerie en de pogingen tot beleidsbeïnvloeding. Die laten zien dat de HSD ook als belangenvereniging gezien moet worden.
Dat roept vragen op over de rol van de overheid. Het ministerie van Veiligheid en Justitie zit in het bestuur van de HSD, was financier, is deelnemer in projecten en is mogelijke klant van de gemaakte producten. Hetzelfde geldt voor de gemeente Den Haag. Waarom is het nodig de HSD structureel te subsidiëren?
Wat hier achter zit
Er viel ons nog één ding op bij al die borrels waar we zijn geweest, de conferenties die we hebben bezocht, de tientallen (vaak moeizame) interviews die we hebben gehouden: de homogeniteit van de mensen die in deze wereld rondlopen.
Het zijn haast allemaal mannen, met dezelfde pakken, dezelfde kapsels en dezelfde ideeën - of ze nu bij een bedrijf, de overheid of een kennisinstelling werken. Tijdens ons Security for Sale-project kwamen we eenzelfde kritiekloze consensus tegen in Europa.
Namelijk de kritiekloze consensus dat de overheid het veiligheidsprobleem niet kan oplossen, dat bedrijven dat dus moeten doen, maar dat de overheid wel een flink deel van de rekening moet betalen.
Én de kritiekloze consensus dat overal dreigingen aanwezig zijn en technologie daarvoor de oplossing is. Het idee dus dat technologische oplossingen voor wat feitelijk vaak sociale problemen zijn per definitie goed en gewenst zijn.
Sterker nog, Den Haag wordt nu ‘gebrand’ als stad van Recht, Vrede en Veiligheid. Maar recht en vrede komen vaak onder druk te staan door technologische veiligheidsoplossingen. Denk aan de privacydiscussie, of de export van surveillancetechnologie naar nare regimes.
Die ironie lijkt in het Haagse circuit vol beleidsjargon en corporate speak haast niemand op te vallen.
De HSD is in de gelegenheid gesteld om op het stuk te reageren en informatie aan te leveren over het totaal dat aan subsidies is ontvangen. Huidig directeur Richard Franken laat weten dat ‘gezien uw en onze mening en visie op de organisatie The Hague Security Delta [...] zal blijven afwijken, zien wij het nut van reageren op de inhoud verder niet als serieuze optie. Uiteraard betreuren wij dit wel. Wij vinden namelijk dat hierdoor geen recht gedaan wordt aan de (maatschappelijke) meerwaarde van de HSD.’ Informatie over de verkregen subsidies hebben wij niet ontvangen.
Lees ook:
Een aanval uit de ruimte? Zelfs daar hebben deze angstmakelaars een technologie voor
De Europese Unie trekt steeds meer veiligheidstaken naar zich toe. Daarom is het belangrijk om te weten hoe beleidsmakers en lobbyisten over veiligheid denken. Marijn Hoijtink deed daar vier jaar onderzoek naar. Dit zijn haar bevindingen.
Zo verdwijnen miljarden in het zwarte gat van de veiligheidsindustrie
De Europese Unie geeft miljarden euro’s uit aan onderzoek naar technologische snufjes die de samenleving veiliger moeten maken. Uit ons onderzoek met 22 journalisten uit tien landen blijkt dat die subsidies vooral goed zijn voor één ding: zelfverrijking van de veiligheidsindustrie.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
