Vergeet Trump even. Het ‘intieme portret’ met foto’s van Obama is uit

Een jaar geleden was Barack Obama nog president van Amerika. Het contrast met zijn opvolger had niet groter kunnen zijn. Obama’s presidentschap is door wat er het afgelopen jaar gebeurd is, niet veranderd. Hoe we naar de foto’s ervan terugkijken wel. Dezelfde beelden, dezelfde beeldvorming, in een andere context.

Tijdens de inauguratie van Donald Trump maakte Obama’s Witte Huisfotograaf Pete Souza zijn laatste foto van de Obama, de 44ste president. Zo’n twee miljoen foto’s maakte hij in acht jaar tijd. Ruim driehonderd van die foto’s zijn nu dus gepubliceerd. Ik had het fotoboek Obama: An Intimate Portrait al maanden geleden voorbesteld, want ik was erg benieuwd wat de uiteindelijke selectie van al die foto’s was geworden.

Het zal beroepsdeformatie zijn dat ik als beeldredacteur fantaseerde een fotoboek te mogen maken van Souza’s archief. Twee miljoen foto’s! Van een uitzonderlijk goede fotograaf. Geen Amerikaanse president heeft zijn Witte Huisfotograaf zo onbeperkt toegang gegeven als Obama, en ook nog eens die foto’s vrij ter beschikking gesteld. Jaren spitte ik door dat almaar groeiende archief op de online beschikbare fotostream van het Witte Huis, gefrustreerd door het feit dat ik alleen maar een selectie te zien kreeg. Een selectie met alleen de minutieus uitgedachte beeldvorming van Obama als president.

Die beroepsdeformatie zorgde er ook voor dat ik patronen in het archief ging ontdekken die ik ben gaan verzamelen. Patronen die inzicht bieden in hoe fotografie ingezet wordt om de beeldvorming van een wereldberoemd persoon te bouwen en controleren. Op elke foto was te zien wat gezien moest worden. Wat niet bij de beeldvorming paste, kwam niet in de selectie. Wat er wel te zien is, is net zo belangrijk als wat er niet getoond wordt. En zo mondden mijn verzamelingen uit in tien analyses, waarin ik de vooropgezette beeldvorming van Obama ontleedde.

De titel van Souza’s boek vat die bewust ingestoken beeldvorming eigenlijk mooi samen. ‘Een intiem portret’: natuurlijk zien we allesbehalve dat. We zien geen Obama op zondagochtend in bed met Michelle. We zien geen Obama die op een avond beschonken een onflatteus ingeflitste selfie heeft gemaakt.

Wat we wel zien is de intellectueel, eenzaam de wereldproblematiek overpeinzend. We zien de charismatische speecher, die na afloop handen schudt in extatische menigtes. We zien wat wel de machtigste man ter wereld moet zijn, zoals hij altijd aan het woord is in het gezelschap van andere wereldleiders, beroemdheden en zijn personeel. We zien de man met de aanstekelijke lach, de man met veel liefde voor zijn vrouw, de man die graag onverwacht (tussen het volk) hamburgers eet, de man die huilende baby’s laat lachen en vliegen. De man, kortom, zoals we hem tijdens zijn presidentschap op de foto’s van Souza hebben leren kennen.

Daarmee voldoet dit fotoboek aan alle verwachtingen. Een pocket-uitgave was gênant geweest. Dit is een hardcover, groot en dik, met lekker vetgedrukte kleurenbeelden. De foto’s staan in chronologische volgorde, van het ene hoogtepunt naar het volgende. Geen wilde vormgeving of typografie, maar op bijna elke pagina een foto op wisselend formaat. Het voorwoord is geschreven door Obama, de rest door Souza. Niets dan lovende woorden hebben beide mannen voor elkaar, tussen wie in acht jaar tijd een innige vriendschap is ontstaan. Elke losse foto toont een gebeurtenis, het geheel vormt het bouwwerk van Obama’s beeldvorming.

Beeldvorming is niet te vermijden, dus dan maar beïnvloeden

Er staan ook nooit eerder gepubliceerde foto’s in het boek, zo verkondigen Souza en de uitgever, zonder specifiek te maken om welke beelden het gaat. Nu wil ik niet beweren dat ik elke foto uit de Flickrstream zou herkennen, maar er zijn foto’s waarvan ik met zekerheid durf te zeggen dat die daar niet te vinden waren. Opvallend vaak zijn dat foto’s met hetzelfde thema. Ik durf te wedden dat dit weer beeldvorming is. Maar dan beeldvorming die na zijn presidentschap relevant is.

Obama de familieman.

De vader met zijn dochters: spelend met de waterpistool bij het zwembad, stoeiend in de sneeuw, omhelzend in de wandelgangen, zittend op een schommel. Soms is het Witte Huis in de achtergrond herkenbaar, meestal zijn de plek en aanleiding van de foto onduidelijk. Hij maakte altijd al tijd voor ze, nu hij geen president meer is krijgen we een glimp te zien van hoe hij die kwalitatieve tijd met ze invult.

Obama begreep als geen ander het belang van beeldvorming, en hoe de regie in eigen hand te houden. Door persfotografen maar beperkt toegang te geven, zelf een fotograaf te kiezen, die alles te laten fotograferen, (een strenge selectie van) zijn foto’s vrij beschikbaar te maken en zo het beeld van zijn eigen geschiedschrijving te controleren. Beeldvorming is niet te vermijden, dus dan maar beïnvloeden. In het boek staat beschreven hoe Souza aan Obama en iedereen om hem heen uitlegde waarom onbeperkte toegang noodzakelijk is:

‘...ik moest bij elke vergadering zijn, elke dag. Het was mijn taak om echte momenten te vangen voor geschiedschrijving. De hoogte- en dieptepunten, de sfeer van elke dag, de dingen waarvan we niet eens wisten dat ze later belangrijk zouden blijken. [...] Je moet in de ruimte zijn waar het gebeurt. Als je er niet bent, fotografeer je geen momenten, laat staan de historische.’

Souza kon dan alles fotograferen, maar wij krijgen natuurlijk niet alles te zien. Onbeperkte toegang is nog geen intiem portret.

Obama’s presidentschap is voorbij, zijn invloed op de beeldvorming ook. Er komen geen nieuwe foto’s meer bij. En toch. Toen ik door het fotoboek bladerde, merkte ik dat ik toch anders keek naar al die foto’s die ik al zo vaak had gezien. De reden is Trump, en het enorme contrast dat hij vormt met zijn voorganger, in wat hij doet en hoe hij dat doet. En het is wellicht die weemoed dat dit boek nu al tot een bestseller heeft gemaakt.

Op de Flickrstream van het Witte Huis staan nu foto’s van Trump (gemaakt door Shealah Craighead), voornamelijk officiële persmomenten. Zoals tijdens staatsbezoeken op rode lopers en tijdens diners, poserend met groepen mensen en handenschuddend. Schreeuwend achter een microfoon, zoals we hem tijdens zijn hele campagne ook al zagen. De foto’s van Melania Trump hebben vaak iets weg van een modeshow.

Het zijn allemaal persmomenten, bedoeld om gefotografeerd te worden. Geen fotograaf die, zoals Souza, de achterkant fotografeert. We zien wat elke (pers)fotograaf kan vastleggen.

Het is bovendien een berg vreemd geselecteerde foto’s. Dan weer één foto per gebeurtenis, dan ineens een serie van bijna precies hetzelfde na elkaar. Mijn nieuwsgierigheid is wel gewekt, ik blijf het in de gaten houden. Want Trump is een ijdele man, maar voorlopig lijkt het erop dat er totaal geen groter of eenduidig plan achter zit.

Wat heb ik liever, een president met een minutieus uitgevoerde beeldvorming of eentje met een strategie als die van Trump? Wat is eerlijker, wat is vollediger, wat is oprechter? En doet dat er überhaupt toe? Ik ben er nog niet uit. Hoe dan ook kijk ik liever naar de foto’s van de president die de kwaliteit en kracht van fotografie begrijpt.

Meer lezen?