Beste,

Sciencefiction maakt je een slechte lezer.

Dat claimt van Chris Gavaler en Dan Johnson, beiden professor aan de Universiteit van Washington en Lee. Zij probeerden te meten of het identificeren van een tekst als sciencefiction je leesvermogen beïnvloedt.

Een nogal specifieke onderzoekstelling. Waarom, zou je denken.

In The Guardian Gavaler dat hij werd aangemoedigd door een uit 2013. Daaruit bleek dat lezers na het lezen van een ‘literaire’ tekst beter in staat waren zich te identificeren met de emoties van personages dan lezers die een ‘minder literaire’ tekst hadden gelezen (denk aan Danielle Steel die romantische boeken schrijft of thrillerauteur Gillian Flynn). Literatuur maakt je een empathischer mens; je hoorde de pers en de boekenwereld al juichen.

Alleen: Galaver zag problemen in dit onderzoek Zijn belangrijkste kritiek betrof de genre-indeling. Die klopte niet, vond hij. Niet iedere tekst laat zich even makkelijk in een genre vangen. Veel boeken zijn hybride: sommige begeven zich op het grensvlak van fictie en non-fictie. En sciencefiction kan ook literair van aard zijn. Gavaler en Johnson wilden daarom kijken of de genre-aanduiding invloed heeft op hoe je een boek leest.

Daarom: een eigen onderzoek

Gavaler en Johnson lieten 150 proefpersonen van een tekst van duizend woorden lezen. De eerste versie:

‘Jim takes a deep breath, bracing himself before pushing open the glass door. Mrs. Moyers glances at him once and then drops her eyes to her menu, which she continues reading with improbable intensity as Jim walks past her booth.

Vervang een paar zelfstandig naamwoorden, en je hebt sciencefiction:

‘Corporal Jones takes a deep breath, bracing himself before stepping through the airlock. Engineer Grady glances at him once and then drops her eyes to her mobile screen, which she continues reading with improbable intensity as Jones walks past her booth.’

Na het lezen een van de varianten werden de 150 proefpersonen stellingen voorgelegd. Bijvoorbeeld in hoeverre ze zich konden inleven in het personage.

Waarom sciencefiction je niet dom maakt

Wat blijkt? Terwijl de proefpersonen in termen van plot, stijl en personages exact hetzelfde verhaal lazen, vonden ze de sciencefiction-variant aanzienlijk slechter. De groep die de sciencefiction-variant las, verwachtte een eenvoudig verhaal, en las het ook als zodanig.

Zodra een personage niet door een deur, maar door een airlock stapt, gaan de sciencefictionalarmbellen af. De reactie daarop: onzorgvuldiger lezen. Waardoor de tekst niet slechter werd, maar ze hem wel slechter begrepen. Dit geldt alleen voor degenen die een vooroordeel over het genre sciencefiction hebben.

Gavaler bracht zijn onderzoek eerder zelf naar buiten onder de kop: Science Fiction Makes You Stupid. Later stelde hij zelf een nieuwe titel voor: Readers Who Are Stupid Enough to be Biased Against Science Fiction Read Science Fiction Stupidly.

Hoe je verwachting je leeservaring stuurt

Het onderzoek laat zien hoe beladen woorden kunnen zijn, welke associaties ze bedoeld of onbedoeld kunnen oproepen en tot welke vooroordelen ze kunnen leiden.

En hoe die vooroordelen je leeservaring beïnvloeden. Ongeacht de daadwerkelijke kwaliteit van het verhaal. Als een zelfvervullende voorspelling.

Ons volgende boek gaat over marktwerking. Misschien fascineert dit artikel me daarom zo. Marktwerking is ook een woord dat een hele lading associaties oproept, maar leeslust is er daar niet één van. Gelukkig leest-ie als een thriller.

Mijn nieuwsbrief per mail ontvangen? Dat kan! Bijna elke week stuur ik een mailtje waarin ik je op de hoogte houd van mijn zoektocht naar het lezen, schrijven en uitgeven van de toekomst. Schrijf je hier in!