Het onafhankelijk onderzoek naar de Haagse veiligheidslobby rammelt aan alle kanten

Op 23 maart 2017 komt koning Willem-Alexander langs bij de The Hague Security Delta (HSD), een publiek-private samenwerkingsorganisatie op het gebied van veiligheid. Aanleiding is de feestelijke opening van het Nationale Cyber Testbed, dat aanvallen op digitale infrastructuur, zoals stoplichten, medische data en watervoorzieningen moet tegengaan.

En dat is gek, want drie maanden daarvoor opende de toenmalige Haagse wethouder Ingrid van Engelshoven, de huidige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (D66), in dezelfde ruimte het TNO Cyber Threat Lab. En toen premier Mark Rutte drie weken eerder in de ruimte was, werd hem verteld in het Cyber Threat Intelligence Lab te staan.

Eén ruimte, drie verschillende labs, meerdere malen met publieksgeld gefinancierd en in vier maanden tijd drie keer feestelijk geopend: het was één van de bizarre details die Follow the Money in januari naar buiten bracht. En dat niet alleen: een paar maanden eerder had De Correspondent ook al laten zien dat de HSD veiligheid beloofde, maar vooral mooie praatjes leverde.

Wat heeft de HSD opgeleverd?

The Hague Security Delta werd in 2013 opgericht als publiek-private samenwerkingsorganisatie voor civiele veiligheidstechnologie, zoals cybersecurity, slimme camerabewaking en drones. Het doel: de innovatie in Nederland stimuleren door bedrijven, kennisinstellingen en overheden met elkaar te laten samenwerken. Dat levert meer veiligheid én meer banen op, was de gedachte. Om dit voor elkaar te krijgen, kreeg de HSD zeker 6,5 miljoen euro subsidie. En daar hoorde een mooi pand bij: een campus aan de Haagse Laan van NOI — het voormalig pand van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Maar uit ons onderzoek blijkt dus dat er een aantal zaken niet kloppen.

Zo presenteert de HSD zich als een onafhankelijk platform, terwijl het in feite een gesubsidieerde lobby-organisatie voor de civiele veiligheidsindustrie is. Hoe meer geld bedrijven betalen aan de HSD, hoe meer toegang ze krijgen tot haar lobbynetwerk. Jaarlijks wordt bijvoorbeeld een ‘top level meeting’ gehouden, waar bedrijven in contact kunnen komen met burgemeesters, topambtenaren en ministers.

Vorig jaar ontkenden de HSD, de gemeente Den Haag en toenmalig minister Stef Blok van Veiligheid en Justitie (VVD) naar aanleiding van het artikel op De Correspondent dat bedrijven via de HSD invloed kunnen kopen. Maar Follow the Money kon met mailcorrespondentie en documenten van de HSD aantonen dat ondernemers ‘boodschappenlijstjes’ neerlegden bij de HSD over welke ambtenaren en bewindslieden ze te spreken wilden krijgen.

Het tweede probleem is dat de HSD niet precies kan uitleggen wat er met de 6,5 miljoen euro subsidie is gebeurd.

Tegelijkertijd claimt de HSD dat het ‘veiligheidscluster’, zoals de organisatie zich noemt, duizend banen heeft gecreëerd en een omzet van miljarden euro’s heeft gegenereerd. Dat zou een forse impuls aan de Haagse economie hebben gegeven. Maar deze succescijfers – op basis waarvan subsidie werd verleend – worden onvoldoende onderbouwd.

Tijd voor een onafhankelijk onderzoek, besloot de gemeente

Naar aanleiding van onze bevindingen vroeg de Haagse gemeenteraad om opheldering. Wethouder Saskia Bruines (D66) gaf onderzoeksbureau Galan Groep daarop de opdracht een onafhankelijk onderzoek uit te voeren.

De resultaten zijn inmiddels bekend: ‘De publieke beweringen en stellingnames over stichting HSD kunnen niet worden bevestigd’, zo luidt de conclusie.

En dat is niet zo gek, want het rapport is onvolledig.

Daarom zetten we vandaag een ongebruikelijke stap: Follow the Money en De Correspondent richten zich in een gezamenlijk weerwoord tot de Haagse gemeenteraad, in de hoop dat deze zich niet met dit rapport laat afschepen.

Maar eerst: wat heeft Galan Groep precies onderzocht?

De gemeente Den Haag vroeg Galan Groep zes onderzoeksvragen te beantwoorden. Onder meer:

• of de verstrekte subsidies vanuit de gemeente Den Haag volgens het boekje waren ingediend (antwoord volgens de onderzoekers: ja);
• of de 4.000 vierkante meter aan kantoorruimte van de HSD 6,6 ton huur en een ontvangsthal van blinkend natuursteen ‘passend’ zijn bij haar activiteiten en werkzaamheden (ja, want de kantoorruimtes zijn ‘niet bijzonder luxe’, zelfs ‘sober’, en de HSD moet het op haar eigen verdiepingen doen met ‘een soort zeil (kunststof) met een houtprint’);
• en of de HSD genoeg openstaat voor nieuwe partners (opnieuw: ja).

Er zijn ook aanbevelingen: er moet een raad van toezicht komen om de ‘functiescheiding tussen bestuur en subsidieverleners’ te waarborgen – wat de HSD overigens al van plan was. En de HSD mag wel wat zakelijker en minder ‘ronkend’ over activiteiten en resultaten communiceren.

Wat Galan Groep níét heeft onderzocht

Hoewel aanbevelingen als meer transparantie en toezicht zijn toe te juichen, is het rapport onvolledig — ook omdat de belangrijkste vragen niet zijn gesteld door de opdrachtgever. Zoals: waarom heeft de gemeente Den Haag de HSD, die naar eigen zeggen duizend banen heeft geschapen en een omzet van miljarden heeft gegenereerd, überhaupt gesubsidieerd? En: in hoeverre hebben betalende leden van de HSD (meer) toegang tot hoge ambtenaren en bewindspersonen dan minder of niet-betalende leden?

Dan: hoe zit het nu precies met die optimistische cijfers? Hoewel deze cijfers worden gebruikt om nut en noodzaak van de HSD aan te tonen voor de ‘gewone burger’ in termen van werkgelegenheid, wordt uit het rapport niet duidelijk waar deze op zijn gebaseerd. De onderzoekers geven toe dat de nettobijdrage van de HSD aan de economie van Nederland niet gemeten kan worden. Ondanks de erkenning dat er geen ‘causaal verband is te leggen’, menen de onderzoekers dat je wel degelijk uit mag gaan van een effect. De onderzoekers lijken hiermee de wet van oorzaak en gevolg (onbedoeld) te herschrijven.

Ten derde: waar is het geld gebleven? De onderzoekers zeggen dat de subsidieaanvragen procedureel correct zijn verlopen, maar dat wordt door niemand betwist. Onze kritiek gaat over de gebrekkige verantwoording over wat met het geld is gebeurd.

De 3,1 miljoen euro subsidie voor uitbreiding van het kantoorgebouw – bijna de helft van het subsidiebedrag dat de HSD heeft ontvangen – is volgens Galan Groep terecht, ‘op grond van prognoses met betrekking tot de potentiële groei’. Welke prognoses dit zijn en waar deze op zijn gebaseerd, is nergens terug te lezen.

Ten vierde: bij de onafhankelijkheid van het rapport zijn vraagtekens te zetten. Galan Groep sprak voornamelijk met betrokkenen die belang hebben bij een goede uitkomst van het onderzoek, zoals bestuurders van de HSD, vertegenwoordigers van de gemeente Den Haag, partijen ‘binnen de HSD’ en de medewerkers van de Policy Research Corporation (die de succescijfers voor de HSD leverde). De onderlinge banden tussen de geïnterviewden, hun nevenfuncties en de instellingen waar zij aan verbonden worden niet genoemd.

Het rapport plaatst nergens een kritische kanttekening bij de vermenging van publieke en private belangen, onder meer rond oprichter Rob de Wijk.

Ten vijfde: Galan Groep zegt dat er geen restricties zijn voor toetreding tot de HSD, maar legt niet uit waarom er überhaupt geld moet worden betaald. Volgens het rapport staat de HSD ‘open voor iedere organisatie die bijdraagt aan innovaties op het brede gebied van veiligheid’ en is er ‘uiteraard een financiële bijdrage, die tenminste €1.000,– bedraagt’.

Zo’n bedrag is natuurlijk peanuts voor veel bedrijven, maar in onze artikelen gaat het niet over de vraag óf de HSD gesloten is of niet. We bekritiseren juist dat kapitaalkrachtige bedrijven gemakkelijker tot het cluster – nota bene gefinancierd met belastinggeld – kunnen toetreden dan kleinere, minder kapitaalkrachtige bedrijven. Want hoe meer je neerlegt, des te beter de toegang tot het lobbynetwerk. Zo is toegang tot burgemeesters, ministers en topambtenaren alleen weggelegd voor zogeheten ‘premium partners’. Dit mag ook wat kosten: 20.000 euro per jaar.

Wat er op het spel staat

Je kunt je afvragen waarom dit allemaal zo erg is. Maar wat op het spel staat is dit: de HSD wordt gefinancierd met publiek geld, maar vergroot de invloed van de meest kapitaalkrachtige bedrijven.

Met andere woorden: de drempel richting volksvertegenwoordiging hangt af van de omvang van je portemonnee.

Ondanks de terechte constatering dat de HSD en gemeente Den Haag transparanter dienen te zijn over de subsidies blijft de hoofdvraag — wat is er gebeurd met de 6,5 miljoen? — onbeantwoord. Ook is de schijn van belangenverstrengeling tussen de gemeente en het veiligheidscluster niet weggenomen, maar wordt er hooguit beterschap beloofd door een raad van toezicht te installeren.

En dan nog dit: wanneer wij Galan Groep benaderen met de vraag of het mogelijk is een onderzoeker te spreken voor opheldering, worden wij doorverwezen naar de opdrachtgever, de gemeente Den Haag. Oftewel: de onafhankelijke onderzoekers zijn niet bereikbaar voor vragen over hun eigen onderzoek.

Ook de gemeente Den Haag is niet bereid helderheid te verschaffen. ‘Het college heeft de gemeenteraad het onderzoek van de Galan Groep gestuurd, inclusief een uitgebreide reactie daarop. Ook heeft het college alle schriftelijke raadsvragen over stichting HSD beantwoord. Het college heeft geen aanvullingen op dat wat in het onderzoek en de beantwoording van de raadsvragen staat, in relatie tot de nu gestelde vragen en beweringen.’

Het klinkt bekend in de oren: eerder werden wij bij vragen over de cijfers doorverwezen naar dezelfde cijfers, en nu bij vragen over een rapport naar hetzelfde rapport.

Als het Haags college inderdaad ‘hecht aan openheid, feitelijkheid en transparantie’, dan opent zij de boeken en beantwoordt het de vragen die de kern van het probleem raken — niet de vragen die al beantwoord waren.