Hoe krijg je Arabische vrouwen zover dat ze je hun slaapkamergeheimen toevertrouwen? Seks is hét taboe van de conservatieve Arabische wereld en al helemaal voor de vrouwelijke helft van de bevolking. De vrouw is de belichaming van zedelijkheid, puurheid en de familie-eer. Als ze zelfs maar over seks praat, wordt ze al als verdorven en obsceen gezien.

Toch is dat precies wat de Egyptisch-Britse Shereen El Feki deed voor haar onlangs verschenen Seks en de citadel. Wat denken, zeggen, doen en verlangen Arabische mannen en vrouwen in de slaapkamer? Heeft de tijdens de Arabische revoluties bevochten politieke omwenteling geleid tot meer seksuele vrijheid?

Wetenschapper, Verenigde Naties-commissaris en journalist El Feki deed vijf jaar onderzoek naar het antwoord op deze vragen. Ze sprak ruim honderd mannen en vrouwen in tweeëntwintig landen. Het resultaat is geen academische analyse, maar wel een zeer interessante verzameling snapshots uit landen waar nog nooit eerder onderzoek naar seksueel gedrag is gedaan.

‘Als je wilt weten wat mensen echt bezighoudt, moet je eerst in hun slaapkamer kijken,’ zegt El Feki tijdens een bezoek aan Amsterdam, waar ze is vanwege van haar boek. ‘Als man en vrouw geen gelijkwaardige verhouding hebben in bed, hun verlangens niet durven te uiten, elkaar niet honderd procent vertrouwen, zich niet vrij voelen, hoe kun je dan ooit een democratische samenleving krijgen?’

El Feki is klein, tenger en lijkt in eerste instantie een tikje introvert. Maar als ze eenmaal begint te praten, is ze niet te houden. Ze is een power lady, weet precies wat ze wil en hoe ze het moet krijgen. Hoe ontfutselde ze deze intieme informatie in een werelddeel waar het zo’n taboe is?

Je belde aan en zei: ‘Goedemorgen, was het lekker vannacht?’

El Feki lacht. ‘Niet bepaald, er ging heel wat aan vooraf. Ik raakte met vrouwen en mannen in gesprek over seks, omdat ik voor de VN onderzoek deed naar hiv en aids in de Arabische wereld. ‘Aids bestaat hier niet,’ kreeg ik veelal te horen, terwijl het aantal besmettingen met hiv in het Midden-Oosten en Noord-Afrika juist sterk toeneemt. Het is een verboden onderwerp, omdat het met seks te maken heeft.

Ik zat dan aan de koffie met vrouwen, sommigen van hen volledig in nikaab, en ik moest hen uitleggen wat dat paarse trilding was dat ik had meegenomen

Ik gaf de mensen voorlichting en probeerde hun vertrouwen te winnen. Ik heb het voordeel dat ik half-Arabisch en half-westers ben. Ik spreek hun taal, waardoor de mensen niet het gevoel hadden dat ik hen beoordeelde. Als ik met ze in gesprek raakte, trok ik op een gegeven moment mijn witte doktersjas uit. Dan kon het behoorlijk persoonlijk worden.’

Was het geven en nemen in die gesprekken?

‘Zeker. Ik moest ook antwoord geven op hun vragen. Ik zat dan aan de koffie met vrouwen, sommigen van hen volledig in nikaab, en ik moest hen uitleggen wat dat paarse trilding was dat ik had meegenomen. Een vibrator? Daarvan hadden ze nog nooit gehoord. En de Ben Wa-balletjes die je in je vagina moet stoppen voor erotisch genot, hoe zat het daarmee?

Sommige vrouwen, volledig in nikaab, moest ik uitleggen wat dat paarse trilding was dat ik had meegenomen. Een vibrator? Daarvan hadden ze nog nooit gehoord

Het was eigenlijk moeilijker mannen aan de praat te krijgen, die zijn meer gesloten. De vrouwen wilden vooral weten hoe getrouwde stellen in het Westen met elkaar omgaan. Hoe is de relatie daar tussen man en vrouw? Is er vriendschap en wederzijds respect? Zeggen ze elkaar wat ze voelen, hoe uiten ze hun seksuele verlangens? Ze vroegen nauwelijks naar buitenechtelijke seks; dat is voor hen iets onvoorstelbaars. Niet dat er geen seks is buiten het huwelijk in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Maar het wordt collectief verzwegen. In de hele regio geldt: de enige sociaal geaccepteerde seks, is seks binnen het huwelijk.’

Marriage is a license to fuck?

‘Absoluut. Om te benadrukken hoe sterk dat gegeven is: het Arabische woord ‘nikah’ betekent zowel ‘huwelijk’ als ‘gemeenschap hebben.’ Het een kan niet zonder het ander. Het huwelijk staat gelijk aan seks hebben, wie getrouwd is, heeft zijn plekje in de maatschappij veroverd, heeft status. Het huwelijk is de citadel, de ommuurde antieke stad van Caïro, zoals in de titel van mijn boek. Als je binnen de muren van de citadel bent, hoor je erbij. Dat gezegd, het huwelijk is geen garantie voor goede seks, voor rozengeur en maneschijn. Jongeren weten niets over seks, ze krijgen geen enkele voorlichting. Niet op school, niet van hun ouders.’

‘De artsenopleiding wijdt om precies te zijn één cursus aan reproductie. Gynaecologen weten niets van seks’

El Feki zucht. ‘De artsenopleiding aan de Egyptische universiteiten wijdt om precies te zijn één cursus aan reproductie. Gynaecologen weten niets van seks, spreken daar niet over met hun patiënten. Niemand heeft informatie en iedereen wantrouwt elkaar. Als een vrouw haar man zou voorstellen eens een ander standje te doen, schrikt hij zich rot. Hoe komt ze aan haar idee? Heeft ze het op die manier dan al eens eerder gedaan met een ander? En vice versa. Ik sprak vrouwen die zich heel ongemakkelijk voelden, omdat hun man anale seks met hun had gehad. Ze durfden hun ongemak niet te uiten, durfden hun man niet te weigeren. Maar hoe was die op het idee van anale seks gekomen, vroegen ze zich af. Waarschijnlijk had hij stiekem op internet naar westerse porno gekeken.’

Is er iets veranderd in de slaapkamer sinds de Arabische Lente?

‘Het viel mij tijdens mijn onderzoek op dat sinds de revolutie vrouwen openlijker spreken over de prestaties van hun man in bed, ze stellen meer eisen. Ze willen niet meer dat hun man in vijf minuten over hen heen gaat, ervan afrolt en dan tv gaat kijken. Die klacht heb ik vaak gehoord. Voor de omwenteling waren de rode lijnen en taboes heel duidelijk, maar het is nu mogelijk vragen te stellen, het debat aan te gaan, op seksueel gebied en zelfs als het gaat om de interpretatie van de islam. Bedenk wel, ik heb het hier over een kleine groep rebellen, die door de revolutie nog rebelser is geworden. Maar dat heeft een domino-effect op de gemeenschap waarin die rebellen leven. De veranderingen moeten vanuit de bevolking zelf komen.’

En vanuit de regering?

‘Het probleem is dat het thema "vrouwenrechten" vervuild is geraakt. Onder dictators als Mubarak (Egypte) en Ben Ali (Tunesië) waren het aan de staat gelieerde ngo’s die zich bezighielden met vrouwenkwesties. Die ngo’s werden daarom gewantrouwd, ze werden gezien als pro-westers, net als de regimes, en daarmee anti-islamitisch.

Sinds de revoluties is er een nieuwe generatie ngo’s die zich inzet voor vrouwenrechten en seksuele vrijheid. Dat moet heel voorzichtig, vanwege het taboe. Maar het gebeurt.

‘De islam kent minstens vijftig tinten grijs, helaas zitten we nu gevangen in de donkerste grijstint, in een zeer conservatieve interpretatie van de islam’

Het valt mij op dat Arabische vrouwen steeds vaker hun rechten opeisen met de Koran in de hand. Religie is het raamwerk waarbinnen alles gebeurt, of je dat nu leuk vindt of niet. Een seculiere seksuele revolutie zoals het Westen heeft gekend, dat kan hier niet. Als je dingen wilt veranderen, moet dat binnen de religieuze context. De islam kent minstens vijftig tinten grijs, helaas zitten we nu gevangen in de donkerste grijstint, een zeer conservatieve interpretatie van de islam. Dat moet veranderen.’

Geen feminisme à la het Westen dus?

‘Nee. De Arabische vrouw wil ook helemaal niet worden "bevrijd" door westerse feministen, ze heeft haar eigen manier om misstanden aan te pakken. Bovendien, seksuele vrijheid betekent voor de inwoners van de Arabische wereld niet per se dat je kunt doen wat je wilt, uit de kast komen hoe en wanneer je maar wilt. De mensen willen - achter hun gesloten voordeur - doen wat ze willen. Zonder dat ze daarvoor worden verguisd door de gemeenschap. Daar gaat het ze nu om.’

In het Westen denken mensen al snel aan de islam als het gaat om de Arabische wereld. Maar er wonen ook christenen.

‘Ja, en die hebben dezelfde seksuele waarden als de moslims. Homoseksualiteit is voor zowel christenen als moslims onacceptabel. Wat betreft scheiding zijn moslims zelfs progressiever. Bij christenen is het een no-go, bij moslims kan het wel. En dan is er de geslachtsverminking van vrouwen. Het is lang zo geweest dat het aantal besneden Koptische meisjes in Egypte net zo hoog was als in de islamitische gemeenschap aldaar. Dat is veranderd, maar dat komt niet zozeer doordat de Kopten progressiever zijn geworden. Het ligt vooral aan de structuur van de christelijke kerk. Die heeft een paus, een centraal hoofd van het instituut en hij heeft het gebruik afgekeurd.

Zoiets bestaat niet in de islam, een centrale macht. Imams geven daardoor lang niet altijd dezelfde boodschap af in hun moskee. De ene islamgeleerde is tegen, de andere juist voor vrouwenbesnijdenis. Een ander probleem is dat lange tijd aan de staat gelieerde imams tegen besnijdenis waren. Mensen vertrouwden die geleerden niet en gingen liever af op andere geleerden die het gebruik misschien wel goedkeurden.’

Vooral in Egypte kampen vrouwen met Dat lijkt epidemische vormen aan te nemen.

El Feki aarzelt even, dit onderwerp lijkt haar ongemakkelijk te maken. ‘Luister, dat geweld, dat gaat niet over seks of over seksuele frustratie,’ zegt ze na een stilte. ‘Het gaat om macht. Seksueel geweld wordt gebruikt als instrument om vrouwen te domineren. Door het staatshoofd, maar ook door het hoofd van de familie. De economische situatie in Egypte is erbarmelijk en in zulke omstandigheden gaan mannen zich slecht gedragen. Ze botvieren hun frustraties op de vrouw, die in de pikorde onder hen staat.’

Maar waarom is in Egypte dan in de rest van de regio?

‘Caïro is een van de dichtstbevolkte steden ter wereld,’ geeft El Feki als verklaring. Ondanks aandringen wil ze er niet meer over kwijt. Ze lijkt zelfs wat geïrriteerd. Misschien komt het, omdat ze zelf half-Egyptisch is en voelt ze zich aangevallen. Het is even stil. ‘Het gaat niet om seksuele frustratie,’ zegt El Feki na een tijdje nog.

Arabische mannen staan enorm onder druk, om te presteren, om viriel te zijn. Het heeft geen zin ze te demoniseren, zoals sommige Arabische feministen doen

De mannen zijn ook slachtoffer?

‘In zekere zin wel. Arabische mannen staan enorm onder druk, om te presteren, om viriel te zijn. Het heeft geen zin ze te demoniseren, zoals sommige Arabische feministen doen. Je moet mannen betrekken bij voorlichting om de mentaliteit te veranderen.’

Het helpt niet dat de post-revolutionaire regeringen in bijvoorbeeld Egypte, Jemen en Tunesië zich vooral richten op maatregelen om vrouwenrechten in te perken. De huwelijksleeftijd omlaag, gedwongen maagdelijkheidstesten, blogsters die naaktfoto’s plaatsen worden vervolgd. Je zou denken dat de slechte economie in die landen meer prioriteit heeft.

‘Tja, helaas kozen de regeringen de weg van de minste weerstand. De economische problemen zijn zeer complex, het is gemakkelijker maatregelen te nemen voor de bühne en dan kom je al snel uit bij de vrouw. Bij de Arabische man is de angst voor de vrouw ingebakken. Die is oeroud. De vrouw heeft een ongelooflijk sterke seksuele kracht, kan de man die ooit bevredigen? Als de man geen controle meer heeft over de vrouw, haar seksualiteit niet kan beteugelen, ontstaat er chaos. Dat is de gedachte erachter, dat is de mentaliteit.’

Over mentaliteit: als een vrouw het patriarchaat echt wil aanpakken, moet zij dan niet beginnen bij haar eigen zoon? Die niet opvoeden als een prinsje dat meer rechten heeft dan zijn zus?

‘Dat is cruciaal, daar begint het allemaal mee. Vrouwen moeten hun zonen duidelijk maken dat zij aan dezelfde regels moeten voldoen als hun zussen. Als de dochter geen seks voor het huwelijk mag hebben, dan moet dat ook verboden zijn voor de zoon. Ik heb talloze vrouwen ontmoet die er zo over denken. Wat dat betreft heb ik goede hoop.’

Wordt uw boek ook in het Arabisch vertaald?

‘Ik heb net een contract gesloten met een uitgeverij in Beiroet in Libanon.’

Had een man een vergelijkbaar boek kunnen schrijven?

‘Nee, dat denk ik niet. Ik, als vrouw, kan praten met mannen en vrouwen. Maar Arabische vrouwen die hun bedgeheimen aan een man toevertrouwen? Dat werkt niet.’

Wat wil de Arabische vrouw van een man?

‘Niets anders dan dat een westerse vrouw wil van een man. In de Arabische wereld is de Turkse serie Nur extreem populair. Het gaat over een man en een vrouw die trouwen. Over gelijkheid binnen hun relatie, over romantiek, wederzijds respect, kameraadschap, de mogelijkheid je partner je verlangens te vertellen en niet bang te hoeven zijn om daarvoor met geweld te worden gestraft. Dit zoekt elke vrouw ter wereld in een relatie.’

En de Arabische man, wat wil die?

El Feki glimlacht. ‘Dat is een veel minder duidelijk verhaal. Dat ben ik nu aan het uitvinden, ik ben bezig met een nieuw onderzoek. Maar ik als vrouw, kan dat niet alleen. Arabische mannen vertellen hun verhaal toch liever aan een man.’

Sex and the Citadel Voor haar boek Sex and the Citadel sprak Shereen el Feki meer dan honderd mannen en vrouwen in de Arabische wereld over iets waar in deze regio bijna nooit over wordt gesproken: de slaapkamer. Je vindt meer informatie over het boek op de website van El Feki. Lees hier meer over het boek van Shereen el Feki


Hoeren Eerder schreef Femke Halsema over de Pakistaanse actrice Veena Malik, die een een fatwa over zich uitgesproken kreeg toen ze in bikini optrad in een realityshow. Ook in Nederland mogen vrouwen niet te veel opvallen, verbazen of ergeren. Het getuigt van een vreemde seksuele moraal. Lees hier haar column over Veena Malik terug