Podcast: Volgens Antjie Krog zijn we fundamenteel verbonden met de wereld om ons heen

Ooit schreef Antjie Krog (1952): ‘Binnen een uur was ik ervan overtuigd dat de nijvere, ironische Nederlanders niet eens vaag aan mijn innerlijk verwant waren.’ Nu is ze in Nederland met een drukke agenda. Er is een nieuw boek verschenen, Hoe alles hier verandert, een bloemlezing uit haar proza. Afgelopen donderdag werd de prestigieuze Gouden Ganzenveer aan haar overhandigd. En ze spreekt op het filosofiefestival Thinking Planet, dat vandaag, 21 april, wordt gehouden in Utrecht.

Krog wordt beschouwd als een van de grote dichters van onze tijd. Haar jeugd speelde zich af op een boerderij in het dorp Kroonstad. Ze komt uit een familie van Afrikaners, witte boeren, aan de verkeerde kant van de apartheid. ‘Hier zijn we na drie eeuwen nog niets anders dan een stukje curiosum westers.’ Haar dichterschap is in hoge mate gevormd door de ontdekking hoe de vork in de steel zat. Het is intense poëzie waarin ze zich rekenschap geeft van de verscheurdheid van haar land. Ze geeft stem aan het gebrokene, de onmogelijkheid van een vaderland waar je niet thuis mag zijn: ‘plek die nog altijd mijn gebeente kon breken tot taal / mij tot stemmen wrong’.

De absolute kern van Ubuntu

Over het proces van de Waarheids- en Verzoeningscommissie in Zuid-Afrika, onder voorzitterschap van Desmond Tutu, schreef ze het huiveringwekkende boek De kleur van je hart. Ook werkte ze als politiek verslaggever voor de SABC en maakte ze reportages voor de radio. Twee jaar lang was ze getuige van de beraadslagingen, en luisterde ze naar de verhalen van de slachtoffers én daders. Het heeft haar diep aangegrepen omdat het immense onrecht en de ontstellende wreedheid toen pas in hun volle omvang aan het daglicht kwamen.

Eén getuigenis is onvergetelijk, die van Cynthia Ngewu, een ongeletterde zwarte vrouw. Haar woorden nam ze zelfs letterlijk op in een gedicht: ‘dat wat ze verzoening noemen … als ik het goed begrijp … als het betekent dat de dader de man die Christopher Piet heeft vermoord als het betekent dat hij weer menselijk wordt die man zodat ik, zodat wij allemaal onze menselijkheid kunnen terugkrijgen … dan ben ik het ermee eens dan ondersteun ik het’.

Langs deze weg zoekt Krog het herstel van de breuk: een fundamentele en aanhoudende verbondenheid

Veel later besefte Krog pas hoe in deze paar woorden de absolute kern van Ubuntu doorklinkt, de Afrikaanse filosofie die gebaseerd is op de volledige verwevenheid van al het leven. Langs deze weg zoekt Krog het herstel van de breuk: een fundamentele en aanhoudende verbondenheid.

In Hoe alles hier verandert treft de rol die de muziek speelt bij dit proces: de trilling van de klank, de taal, de liederen, de stem. Het is het spoor dat ik volg in dit gesprek: de kracht van het orale. Zoals een Belgische priester zei: ‘Het is een web. Als je het web aanraakt, trilt de gehele gemeenschap.’

Antjie Krog spreekt Afrikaans. Ik heb er lang over geaarzeld. Zou ik haar niet beter in het Engels kunnen interviewen? Maar ik merkte dat ik haar moeiteloos kon volgen. Soms mis je een woord, maar door het verband van het verhaal wordt dat meestal snel hersteld. Het vraagt iets meer concentratie, maar er staat iets tegenover. Want het is bovenal de trilling van haar stem, de klank van haar eigen taal, die mij raakt.

Verder lezen?