Beste,

‘Onafhankelijke uitgevers hebben maar één doel: mensen in wie ze geloven een stem geven en daarmee een zo groot mogelijk publiek bereiken. Maar in dat laatste is Amazon eigenlijk een stuk beter dan onafhankelijke uitgeverijen.’

Dat hoorde ik Craig Mod zeggen in een interview in de (Sowieso een luistertip: in deze podcast is iedere week een schrijver van non-fictie aan het woord over zijn vak).

Voor wie niet kent: hij is een groot liefhebber van boeken en internet, en gefascineerd door de combinatie daarvan, namelijk digitaal lezen. Hij brak door met essays over hoe we lezen, en dan vooral over de overgang van papier naar boeken-op-een-scherm. Ook werkte hij zo’n zeven jaar lang bij een onafhankelijke uitgeverij. Mocht je hem willen volgen: zijn wat eclectische maar zeer inspirerende over uitgeven is een aanrader.

De opkomst van e-books

Terug naar de podcast. Amazon beter dan onafhankelijke uitgevers? Mod is zelf niet bang heilige huisjes omver te schoppen, hij verwijt het boekenvak dat wel te zijn.

‘In die zes jaar [dat Mod bij een onafhankelijke uitgever werkte, MKL] zag ik een industrie die bang was om naar zichzelf te kijken, bang om te beseffen hoezeer het landschap veranderde, en in te spelen op nieuwe technologieën.’

De meeste uitgevers zijn niet in het vak gestapt voor het geld, zegt Mod, maar uit altruïstische overwegingen: om schrijvers naar een zo groot mogelijk publiek te brengen. Met een plek op het web, bijvoorbeeld bij Amazon, kan dat. ‘Maar niemand wilde dit gesprek voeren’, aldus Mod.

Sterker nog, in Amerika bleven ze kiezen voor een plekje in de boekhandels. En dat terwijl dat plekje door distributiekosten en een kleinere marge voor de uitgevers veel duurder is geworden.

Vooral grote boekhandelketens als Barnes & Noble, die veel onafhankelijke boekhandels richting faillissement dreef, waren voor uitgevers niet vriendelijk. Toch verplaatste de toorn van de uitgevers zich van Barnes & Noble naar Amazon.

Bij de komst van de eerste iPhone had de reactie uit het boekenvak volgens Mod al moeten zijn: ‘Hé, met zo’n smartphone heeft iedereen een digitaal leesscherm in zijn broekzak!’ Het was natuurlijk maar een klein schermpje, dus toen dachten nog niet veel mensen: ik ga digitaal lezen op mijn telefoon.

Het beste voorbeeld van een succesvol digitaal boek

Er werd vanuit het boekenvak destijds nog weinig nagedacht over wat een e-book eigenlijk moest zijn. Hoe geven we dit nieuwe medium vorm? En, wat kan digitaal uitgeven toevoegen aan het papieren boek? Dat gesprek had Craig Mod toen graag (vaker) gevoerd.

Mods gedachten van destijds in het kort: gedrukte boeken zijn een gebruiksvoorwerp, de inhoud is definitief en onveranderbaar, ze komen tot stand in een samenspel tussen schrijver en redacteur en de afstand tot de lezer is groot. Bij een digitaal boek kan de lezer deelnemen aan het samenspel: het schrijf- en redactieproces zou openbaar kunnen zijn en de inhoud minder definitief. Daarnaast is er een scherm voor nodig om het te kunnen lezen.

Eigenlijk een soort Wikipedia. Miljoenen mensen zouden eraan meewerken. ‘Van alle digitale boeken in de wereld wint Wikipedia’, zegt Mod dan ook in de podcast. Het heeft de fysieke encyclopedie volledig ingehaald en overbodig gemaakt. Het is altijd beschikbaar en het is betrouwbaar (vindt Mod).

Fun fact: al in 1945 verscheen in The Atlantic over hoe digitale boeken eruit kunnen zien. ‘Het idee van een digitaal boek is een grote set aan informatie bijeengebracht tot een draagbare eenheid. De hele bibliotheek van Alexandrië op reisformaat.’

Toch zien e-books er (vooralsnog) niet uit als Wikipedia.

De tablet werd de nieuwe battleground

Pas toen de eerste iPad het levenslicht zag, werd wel voor iedereen (binnen én buiten het boekenvak) zichtbaar dat de markt veranderde. Niet langer ging het om Barnes & Noble versus Amazon, maar om wie op een tablet de meeste aandacht kon krijgen. De tablet zou battleground worden.

En een battleground werd het.

Wat heb je in je hand als je een iPad of iPhone oppakt, vraagt Mod zich hardop af? Achter smartphones en tablets zitten verdienmodellen gebaseerd op advertenties. Ze zitten vol algoritmen die bedacht zijn om je aandacht weg te nemen.

Maar het lezen van een langere tekst vraagt voor langere tijd je aandacht. ‘Ons vermogen om deze utopische leesruimte te benutten, wordt ondermijnd door het apparaat zelf [...], dat actief bezig is alle kwaliteiten te vernietigen die nodig zijn om die ruimte te creëren.’

Er zijn maar weinig plekken waar je vrij van advertenties kunt lezen. Wikipedia is het beste voorbeeld van een succesvol digitaal boek, ook omdat het geen winstoogmerk heeft en vrij is van advertenties. Mods voorspellingen zijn uitgekomen, ‘maar hebben zich niet vertaald in hoogstaande non-fictie’, zegt hij zelf.

Tijdens het luisteren kwam ik erachter dat we met de uitgeverij van De Correspondent eigenlijk best in de buurt komen van zijn voorspellingen. Goed, het uiteindelijke product blijft een gedrukt boek of een e-book, met een onveranderbare inhoud. Maar het schrijfproces van veel van onze boeken is grotendeels openbaar, in journalistieke series op het advertentievrije platform van De Correspondent. Daar staat een schrijver zoals Rutger Bregman direct in contact met de lezer, dankzij alle bijdragen onder zijn stukken.


Zoals Bregman laatst opmerkte: ‘Ik heb eigenlijk duizend gratis redacteuren.’ Een model om verder uit te bouwen.

Dank aan Sabine Jansen en Ernst-Jan Pfauth voor de tips!

Tot de volgende,

Milou

Mijn nieuwsbrief per mail ontvangen? Dat kan! Bijna elke week stuur ik een mailtje waarin ik je op de hoogte houd van mijn zoektocht naar het lezen, schrijven en uitgeven van de toekomst. Schrijf je hier in!