Wat Ierlands ‘ja’ voor abortus ons leert over de toekomst van de democratie

Een tweederdemeerderheid in een land met krap vijf miljoen inwoners – wat het onderwerp van de stemming ook was, op een wereldbevolking van meer dan zeven miljard mensen zal deze uitkomst niet baanbrekend zijn, toch?

Ja, toch wel. Ierse stemmers spraken zich afgelopen vrijdag ondubbelzinnig uit voor liberalisering van de huidige abortuswet: 1.429.981 stemmen voor, 723.632 tegen.^* Deze uitkomst van het referendum luidt niet alleen verregaande veranderingen in op het gebied van vrouwenrechten en democratie in het algemeen, maar laat ons ook zien waar de sleutel tot hervormingen ligt: in publieke beraadslaging.

Zoals ik vorige week al schreef was het tot voor kort ondenkbaar dat er in Ierland een referendum over abortus zou komen. Geen onderwerp ligt er zó gevoelig. De traditionele katholieke bevolking en het conservatieve platteland staan er lijnrecht tegenover de progressieve, stedelijke bevolking over de kwestie.

Dat het überhaupt tot deze stemming kwam is te danken aan een democratische methode ontleend aan het oude Griekenland: de willekeurige selectie van burgers om mee te denken over beleidszaken. In Ierland werd een zogeheten Burgervergadering (in het Engels: Citizens’ Assembly) opgericht, bestaande uit 99 leden van de bevolking.

Het zijn willekeurig gekozen burgers, vanuit het idee dat ‘de gewone Ier’ in de vergadering vertegenwoordigd moet zijn: van elke leeftijd, elk geslacht en afkomstig uit elke sociale klasse en elke regio.

De leden van de Burgervergadering doen een tijd onderzoek naar een bepaalde kwestie. Ze spreken met deskundigen, betrokkenen en elkaar over mogelijke medische, morele en ethische bezwaren.

En deze 99 burgers bevolen de Ierse regering aan de huidige wetten radicaal te liberaliseren; reden om een referendum uit te schrijven.

Wat deze uitslag betekent voor vrouwen overal ter wereld

Aan de stemming ging een emotionele campagne vooraf, waarbij duizenden vrouwen hun aangrijpende zwangerschapsverhaal naar buiten brachten.

In de eerste plaats is het resultaat dan ook een zege voor 2,4 miljoen Ierse vrouwen, die onder de bestaande wetgeving in eigen land geen volledige zwangerschapszorg kunnen krijgen, laat staan een abortus uitvoeren. Zij zullen binnenkort meer beschikkingsrecht over hun eigen lichaam hebben, en zullen weer iets gelijker zijn aan hun mannelijke landgenoten.

Het referendum kreeg een extra lading doordat in de huidige wetgeving, die na de stemming van vrijdag zal worden herzien, vrouwen en hun ongeboren kinderen evenveel recht op leven hebben. Hierdoor speelden ook gevoelige ethische vraagstukken omtrent de rechten van een ongeborene mee.

‘Wat de uitslag van het referendum extra betekenis geeft, is dat het volk een stem heeft uitgebracht ten gunste van de vrouwenrechten’, zegt Megan Clement, chef van Women’s Advancement Deeply. ‘We willen niet dat mensen hun leven moeten riskeren of op het vliegtuig stappen om over hun eigen lichaam te kunnen beschikken.’

Dit zou niet alleen in Ierland op de agenda moeten staan

Voor Ierse vrouwen mag dat binnenkort afgelopen zijn, maar in de Dominicaanse Republiek, El Salvador, Malta, Nicaragua en een reeks ministaten zoals Vaticaanstad geldt nog altijd een absoluut verbod op abortus. In veel andere landen zijn vrouwen zowel volgens de wet als in de praktijk beperkt in wat ze wel en niet met hun eigen lichaam mogen doen.

Ook in de Verenigde Staten en de landen waaraan de VS hulp verleent zijn de problemen nog van alledag, zegt Clement. President Donald Trump scherpte de voorwaarden voor ngo’s die zich bezighouden met abortussen in arme landen aan. Het gevolg: deze organisaties kunnen nu alleen al door promotie van abortus financiering mislopen. Om nog maar niet te spreken van het uitvoeren van abortus.

Dat Donald Trump werd verkozen met minder stemmen dan Clinton laat wel zien hoe het in de machtigste verkiezingsstaat ter wereld met de democratie gesteld is

Hier botst het mooie idee van de democratie, gedefinieerd door periodieke, min of meer vrije en eerlijke verkiezingen en vrijheid van meningsuiting, pers en vereniging, met de dagelijkse realiteit van al diegenen die geen recht van spreken hebben.

De nieuwe voorwaarden van de Amerikaanse president hebben directe invloed op de gezondheid van vrouwen in arme landen.

Dat Trump werd verkozen met minder stemmen dan tegenkandidaat Hillary Clinton – 46,1 procent, tegen 48,2 procent voor Clinton^* – laat wel zien hoe het in de machtigste verkiezingsstaat ter wereld met de democratie gesteld is.

Een zwakte aan het veelvuldig gekopieerde Amerikaanse democratische model – met zijn verkiezingen en verschillende afdelingen binnen de regering – is de indamming van de invloed van het volk.

Hoewel met succes is gestreden voor respectievelijk het stemrecht voor arme witte mannen, vrouwen, en mensen van kleur, is aan de basis van de machtsstructuren niks veranderd.

En dit verschijnsel ligt op de loer voor alle staten die door middel van verkiezingen tot een ‘democratie’ willen komen, een term die de oude Grieken gebruikten voor volksheerschappij.

Waarom het oud-Griekse idee van loting navolging verdient

Ik begon deze update met de constatering dat het Ierse referendum een directe uitkomst was van een aan het oude Griekenland ontleende methode.

Het oorspronkelijke begrip ‘democratie’ is de afgelopen decennia voer voor politicologen geweest. Velen van hen hebben zich beziggehouden met de discrepantie tussen het oorspronkelijke begrip ‘democratie’ en de huidige politieke realiteit.

Door middel van talrijke praktijkstudies en stapels wetenschappelijke artikelen onderzochten zij een moderne variant op het oud-Griekse begrip ‘loting’ – de officiële term voor het willekeurig aanwijzen van volksjury’s die zich uitspreken over politieke kwesties.

David Farrell is een van de Ierse academici die loting zien als dé oplossing voor de politieke crisis waarmee zijn land kampt sinds de wereldwijde financiële crash van 2007/2008.

Deze crisis zette onverwacht aan tot het invoeren van publieke beraadslagingen: eerst werd voorafgaand aan het referendum over het homohuwelijk in 2015 een Grondwettelijke Conventie in het leven geroepen, bij het afgelopen referendum speelde de Burgervergadering een doorslaggevende rol.

Opvallend vindt Farrell in beide gevallen de steun van politieke partijen. Verschillende vooraanstaande politici waren groot voorstander van publieksjury’s. Ze stelden financiële middelen en personeel ter beschikking en zegden toe op z’n minst enkele aanbevelingen op te volgen.

‘Dit is van grote betekenis’, zegt Farrell, na een weekend vol praatprogramma’s en interviews. ‘Ierland heeft de weg vrijgemaakt, en het zou buitengewoon zonde zijn om de huidige situatie niet verder uit te buiten.’

Deze tekst is vertaald uit het Engels door Laura Weeda.

Meer lezen?