Hoe het offensief in Jemen het leven van 18 miljoen mensen bedreigt

Troepen van de door Saoedi-Arabië geleide coalitie in Jemen zijn in de nacht van dinsdag op woensdag begonnen met het slotoffensief om de havenstad Hodeidah. Het dreigt de dodelijkste slag te worden in de nu ruim drie jaar durende oorlog. Als de haven stilvalt, komt de voedselvoorziening voor 18 miljoen toch al verarmde Jemenieten in gevaar.

Waarom is de aanval op de stad belangrijk?

Hodeidah is de één na grootste haven van Jemen. Ruim 70 procent van het voedsel in Jemen komt via Hodeidah en het nabijgelegen Saleef het land binnen, net als het overgrote deel van de humanitaire hulp en brandstof. De stad staat sinds september 2014 onder controle van de Houthi-rebellen, die begin 2015 het regeringsleger ook verdreven uit de hoofdstad Sana’a en andere delen van het land.

Het lijkt een kwestie van tijd voordat het geweld het dichtbevolkte centrum van de stad bereikt

Nu zijn Jemenitische strijders, onder leiding van coalitiepartner de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), begonnen de stad te heroveren. Na maanden voorbereiding trokken ze afgelopen woensdag op naar de buitenwijken van de stad. Dinsdag was de luchthaven al grotendeels in handen van de coalitie, het lijkt een kwestie van tijd voordat het geweld het dichtbevolkte centrum van de stad bereikt.

Dit kan leiden tot het grootste bloedbad sinds de oorlog in 2015 begon. Zo’n 250.000 van de 600.000 inwoners van de stad kunnen ‘alles verliezen, zelfs hun leven’, waarschuwde Lise Grande, noodhulpcoördinator van Jemen voor de Verenigde Naties. Daarnaast dreigt de toevoer van hulpgoederen via de havens te worden geblokkeerd, waar twee derde van de 27 miljoen tellende Jemenitische bevolking van afhankelijk is.

En zo nemen de problemen in wat nu al de grootste humanitaire crisis ter wereld wordt genoemd verder toe.

Wat staat er op het spel?

De slag om Hodeidah draait om de haven. Die vormt een een enorme inkomstenbron voor de Houthi-rebellen, die zeker 30 miljoen dollar per maand verdienen aan het ‘belasten’ van het voedsel, de brandstof en andere goederen, zo schatten de Emiraten in, aldus een anonieme functionaris uit dit land tegenover persbureau Reuters.

Daarnaast smokkelen de Houthi-rebellen volgens de coalitie wapens binnen via de haven. En dan vooral (onderdelen van) ballistische raketten. De afgelopen maanden vuurden ze een aantal van deze raketten af op Saoedi-Arabië. Of die wapens werkelijk via Hodeidah het land binnenkwamen, is de vraag. Een panel van experts van de VN schreef in januari dat hiervoor geen bewijzen zijn.

De slag om Hodeidah is volgens de coalitie ook van strategisch belang. Inname van de stad zou de weg vrijmaken voor een definitieve aanval op de door de Houthi-rebellen bezette Jemenitische hoofdstad Sana’a. De Houthi-strijders hebben zich echter goed verschanst in en om Sana’a en de omliggende bergen, en alleen als de coaltie de hele stad wil wegvagen, inclusief strijders en bevolking, kan de coalite haar militaire invasie voortzetten, waarschuwen critici.

Wat betekent de slag voor de inwoners van Hodeidah?

In Hodeidah groeit de angst met de dag, zegt Saleem al-Shameeri, medewerker van hulporganisatie Norwegian Refugee Council (NRC), die tot afgelopen zaterdag in de stad was. Hij houdt telefonisch contact met familieleden die nog in de stad zijn. Zij zien de luchtaanvallen toenemen en horen hoe het geweld steeds dichterbij komt.

Al-Shameeri: ‘Als het geweld het centrum bereikt, lopen duizenden mensen het risico midden in de strijd terecht te komen. Zij kunnen geen kant op.’

Ruim 26.000 inwoners zijn de afgelopen week de stad ontvlucht, aldus VN-cijfers. Maar veel inwoners willen of kunnen niet vluchten, mede omdat ze het zich simpelweg niet kunnen veroorloven, zegt al-Shameeri. Hodeidah is een van de armste steden van het land en door de oorlog hebben de meeste inwoners werk en inkomen verloren.

Veel inwoners willen of kunnen niet vluchten, omdat ze het zich simpelweg niet kunnen veroorloven

Intussen zijn veel hulpverleners wél vertrokken. Slechts vier van de 42 NRC-medewerkers bleven in de stad, zegt al-Shameeri. Door het toenemende geweld wordt het voor hen steeds moeilijker om hun werk te blijven doen. Als de toevoer van hulpgoederen via de havens stokt, dreigt een groot tekort aan voedselhulp, medicijnen en schoon drinkwater in de stad en grote delen van het land.

Dat creëert weer andere problemen, zoals de kans op een nieuwe cholera-uitbraak. Hodeidah lag vorig jaar al het centrum van een cholera-epidemie die ruim een miljoen mensen trof en het is een kwestie van tijd of er begint een nieuwe uitbraak. Zonder schoon water, chloridetabletten en sanitaire voorzieningen zullen ‘duizenden mensen omkomen’, vreest al-Shameeri.

Heeft de aanval kans van slagen?

De coalitie zou er in elk geval goed aan doen niet te vroeg te juichen. Hoewel ze de afgelopen maanden enkele snelle successen boekte in haar opmars richting Hodeidah, is vechten in een stad niet eenvoudig. In de veel kleinere havenstad Mokka duurde het enkele maanden voordat de coalitie de stad in februari 2017 geheel in handen had, en er is niet veel reden te denken dat de verovering nu sneller gaat, schrijft de International Crisis Group.

Daarnaast zijn de Jemenitische milities die tegen de Houthi-rebellen vechten, die bekendstaan als pro-Hadi-strijders, erg verdeeld. Hoewel de VAE de aanval leiden, hebben veel van die milities hun eigen belangen en redenen om te vechten. Het is niet altijd duidelijk in welke mate rivaliserende milities samenwerken, en of zij precies doen wat de Emiraten willen, waarschuwt de International Crisis Group.

Hun tegenstanders, de Houthi-rebellen, zijn minder goed bewapend, maar staan bekend als onverzettelijke strijders. Zij hebben de stad en omgeving volgelegd met mijnen en zeggen tot de laatste man te zullen doorvechten. Zo dreigt de strijd vooral lang en bloedig te worden.

Is er nog een kans op een wapenstilstand?

De VN-Veiligheidsraad is de afgelopen week enkele keren bijeen geweest om de situatie te bespreken, en roept de coalitie op haar aanval af te blazen. De Veiligheidsraad wil dat de haven wordt overgedragen aan de VN, zodat in ieder geval de voedseltoevoer gewaarborgd blijft.

Zo’n stap biedt hoop voor de toekomst. Dat zou immers betekenen dat de VN een soort veilige zone kan creëren in Jemen, vanwaaruit humanitaire hulp het land in kan komen.

De strijdende partijen lijken weinig te zien in het plan een door de Verenigde Naties bewaakte veilige zone te scheppen

Maar hoewel de speciale VN-gezant voor Jemen Martin Griffiths zijn uiterste best doet iedereen van zijn ambitieuze plan te overtuigen, lijken de strijdende partijen er weinig in te zien. De Houthi-rebellen zijn alleen bereid een deel van de havens over te dragen, terwijl de coalitie eist dat de Houthi zich volledig terugtrekken uit Hodeidah.

Westerse mogendheden vallen vooral op door hun stilzwijgen over de aanval. De Amerikaanse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo zei vorig week de situatie ‘nauwlettend te volgen’, maar riep de coalitie niet op de aanval te staken. Afgelopen vrijdag hielden de VS en het Verenigd Koninkrijk een resolutie tegen in de VN-veiligheidsraad die opriep tot een staakt-het-vuren.

Geopolitieke en economische belangen lijken voor hen voorlopig belangrijker dan het risico op een nog grotere humanitaire ramp.

Hoe nu verder?

Op woensdag zei de VAE-staatssecretaris van Internationale Samenwerking Reem al-Hashimy dat schepen, vliegtuigen en vrachtwagens met voedselhulp en medicijnen klaarstaan om naar Hodeidah te gaan, aldus het staatsnieuwsagentschap WAM.

Maar of – en vooral wanneer – die hulp de stad kan bereiken, weet niemand. Ook is de kans groot dat het dan te laat is. Ondanks de gevaren blijven sommige hulpverleners daarom in de stad, in de hoop de bevolking straks nog enigszins te kunnen bijstaan.

Elias Diab, VN-medewerker in Hodeidah, liet woensdag via een e-mail weten dat hulpverleners hun activiteiten noodgedwongen aanpassen, maar niet van plan zijn te vertrekken. ‘We laten Jemen niet in de steek. Er staan simpelweg te veel levens op het spel.’