Vrouwen zijn slachtoffer van sexy heldinnen

Is het een vliegtuig, is het een vogel, is het... Superman? Nee, het is de Afghaanse Sooraya Qadir, beter bekend onder haar superheldennaam Dust, die met haar bijzondere krachten in de serie X-men mensenlevens redt. Dat doet ze in niqab die alleen de ogen vrijlaat en in wijde kleding, die het volledige lichaam bedekt.

Toen ik voor het eerst van Dust hoorde, leek dat me vooral goed nieuws. Ze is namelijk een uitzondering op de regels van het stripheldengenre, waarin weinig heldinnen voorkomen en vrouwen vooral slachtoffer zijn. Stereotypes worden zo versterkt; superheldenfilms hebben buiten bioscoopzalen effect.

Witte mannen redden de wereld

Iemand die daar alles van weet is Carolyn Cocca. Als kind had ze een vriendengroepje met enkel jongens waarmee ze Super Friends naspeelde. De jongens kozen tussen Batman, Superman, Robin of Aquaman, haar enige optie was Wonder Woman. Als jong meisje stond ze daar niet bij stil.

Dat doet ze wel als wetenschapper in haar boek Superwomen: Gender, Power, and Representation. Daarin schrijft ze hoe in de afgelopen 75 jaar onder superhelden meer diversiteit in geslacht, seksualiteit en kleur is gekomen, maar het nog steeds voornamelijk witte heteromannen zijn die de mensheid redden.

Al in 1985 viel het striptekenaar Alison Bechdel op hoe weinig vrouwen in films spelen en introduceerde ze de Bechdel-test. Aan de hand van drie criteria toetst deze of vrouwen niet te seksistisch worden neergezet in fictie: zijn er minstens twee vrouwelijke personages? Komen ze in de film voldoende aan het woord? Praten ze over iets anders dan mannen?

Veel films voldoen niet aan de criteria, ook niet in het superheldengenre. Van alle superheldenfilms van Marvel – een van de grootste producenten in het genre – slaagt maar ongeveer de helft voor de Bechdel-test. Miljoenen bioscoopbezoekers wereldwijd halen uit die films niet dat ook vrouwen superhelden kunnen zijn.

Lieverd, dit is geen genderstudie

Dat is niet alleen omdat er zo weinig vrouwen in die films voorkomen, maar ook omdat ze, áls ze dan in de film zitten, vaak de rol van slachtoffer spelen. In de heldenserie Supernatural vertelt een vrouwelijk personage een man dat ze niet zit te wachten op zijn bescherming. Hij wuift dat idee weg: ‘Lieverd, dit is geen genderstudie.’

Dat klinkt alsof het verhaal waarin de man altijd de vrouw redt niets is om je druk over te maken. Maar als Carol Stabile over deze scène schrijft, in haar artikel dat bovenstaand citaat als titel heeft, vraagt ze zich af wat het effect op vrouwen is als ze zich jarenlang in films en fictie afgeschilderd zien als zwakke en willoze slachtoffers. Een van de gevolgen die Stabile noemt is dat vrouwen hierdoor bij seksueel geweld of verkrachting minder vaak terugvechten, terwijl dat juist verkrachting kan voorkomen en levens kan redden.

Ook blijkt uit onderzoek onder 83 vrouwelijke studenten in de VS dat zij minder geloven in gelijke rolpatronen van man en vrouw als ze superheldenfilms hebben gezien waarin vrouwen vooral slachtoffer zijn.

Sexy Superman

Heldinnen zijn stoer, sterk, slim, zelfverzekerd… Allemaal kenmerken waarmee ze niet onderdoen voor hun mannelijke collega’s. Toch kregen die 83 studentes die heldenfilms bekeken een lager zelfbeeld – ook als ze films zagen waarin de vrouw geen slachtoffer was, maar heldin.

Als superheldinnen de wereld redden, doen ze dat vooral met de lippen getuit en de borsten vooruit

Dit komt door de seksualisering van vrouwelijke personages in het genre. Want als ze de wereld redden, doen ze dat vooral met de lippen getuit en de borsten vooruit.

Anna Rodman – ook wel bekend als Fernacular, haar artiestennaam – was er een beetje klaar mee dat sommige mannen niet begrepen wat seksistisch is aan de manier waarop heldinnen worden afgebeeld. Dus besloot ze mannelijke superhelden te tekenen in kleding en houdingen die vrouwelijke superhelden in strips vaak wordt aangemeten.

Echte heldinnen

Omdat het fictieve personages zijn, weet ik niet of Superwoman, Catwoman en alle andere vrouwelijke heldinnen er zelf voor kiezen weinig kleren aan te trekken en op onpraktische hakken de wereld te redden. Maar in een genre waarin de heldin blijkbaar altijd sexy moet zijn, ga ik daar niet van uit.

Superheldin Dust had goed nieuws kunnen zijn voor gelijkwaardige vertegenwoordiging in het genre: vrouw, heldin, Afghaans en ook nog moslim. Maar in de serie moet ze – ook al is ze een heldin – gered worden door de X-men. En van de gewoonlijk wijde kleding die hoort bij een niqab, maakten haar tekenaars een strakke jurk. Ook Dust ontkomt niet aan de obsessie met het vrouwenlichaam in superheldenfictie en is tóch weer stereotypisch vrouw: slachtoffer en sexy.

De uitwerking van Dust is een gemiste kans, maar het goede nieuws is dat ze opnieuw de discussie aanzwengelt over vrouwen in het superheldengenre. Die maakt ook iedereen opnieuw duidelijk hoe weinig échte vrouwen je in strips ziet, terwijl er in het echte leven wel vele heldinnen zijn.

Sarah Alfageeh besloot het niet bij een tweet te laten en tekende een versie van Dust om te laten zien hoe het ook kan. Online kreeg ze veel applaus. Mensen van Marvel, letten jullie ook op?

Meer lezen?