Ode aan dokter Mukwege

Heb je van de Nobelprijs voor de literatuur doorgaans het gevoel dat hij niet vaak genoeg wordt uitgereikt – anders hadden Pramoedya Ananta Toer en Hugo Claus hem bijvoorbeeld wel gewonnen –, bij de Nobelprijs voor de Vrede heb je het gevoel dat slechts zeer weinigen hem verdienen en dat hij eigenlijk te vaak wordt overhandigd.

Winston Churchill die met zijn bombardementen verantwoordelijk was voor drie miljoen burgerslachtoffers in Duitsland? Barack Obama net nadat hij Afghanistan was binnengevallen?

Misschien zijn er gewoon meer goede schrijvers dan goede mensen in deze wereld, en dan bedoel ik echt goede mensen. Niet zomaar volk dat deugt, want dat geldt voor de meesten van ons, maar daadwerkelijk grootmoedige, onbaatzuchtige, visionaire figuren die hun leven helemaal in het teken van de vrede hebben gesteld.

Die zijn dungezaaid, maar dokter Denis Mukwege behoort er zonder enige twijfel bij. De Nobelprijs voor de Vrede lijkt wel bedacht voor iemand als hij.

Joelende mensen in plaats van snikkende, stille vrouwen

De beelden lieten mij niet onberoerd: een uitbundige optocht van joelende, juichende mensen, door de gangen van het Panzi-ziekenhuis in Bukavu, waar doorgaans alleen stille, snikkende vrouwen zitten. Dit is de plek waar ik hem tien jaar geleden voor het eerst ontmoette. Wie was die grote, minzame en toegewijde man die praatte over zijn werk als gynaecoloog hier in het kapotgeschoten oosten van Congo?

Sinds 1996 is Congo ten prooi aan vele vormen van oorlog en geweld en de Kivu is het meest getroffen. Het gebied grenst aan Rwanda en voelt nog steeds de impact van de genocide. Bovendien is de bodem er belachelijk rijk.

Het massaal verkrachten van vrouwen verwoest niet alleen individuen, maar hele gemeenschappen

Milities en regeringsleger strijden er om de toegang tot kostbare grondstoffen, met name coltan. Vanaf het jaar 2000 werd er een nieuw wapen ingezet in de strijd: seksueel geweld. Het massaal verkrachten van vrouwen – we spreken van honderdduizenden slachtoffers – verwoest niet alleen individuen, maar hele gemeenschappen.

De gesprekken die ik voerde met sommige van de slachtoffers behoren tot de meest verpletterende ervaringen die ik als schrijver ooit heb gehad. Hoe houden die vrouwen het vol? Hoe kan een land zo ontsporen? Wat kan jonge mannen zo doen ontsporen dat ze vrouwen, meisjes, peuters en zelfs baby’s penetreren en hun vagina’s volproppen met klei, roestig prikkeldraad en brandend plastic?

Veel slachtoffers zijn niet alleen voor de rest van hun leven fysisch en psychisch verminkt, ze worden veelal ook nog eens uit hun gemeenschappen gestoten. Alsof het hun schuld is dat ze zo werden bezoedeld.

Wie openhartig spreekt, heeft in Congo vele vijanden

Dokter Mukwege vertelde bij die eerste ontmoeting dat hij gynaecologie had gestudeerd om vrouwen te helpen nieuw leven te schenken. Nu was hij vooral bezig met het opereren van al die gehavende, gescheurde, ontstoken en vooral zwijgzame vrouwen. Maar zelf zwijgen deed hij niet.

Hij klaagde zowel het regeringsleger aan als de milities, wees politiek en justitie op hun verantwoordelijkheden en beschuldigde het hoogste gezag van laksheid. Hoeveel moed daarvoor nodig was, leerde ik tijdens de jaren dat ik in Congo onderzoek deed pas goed beseffen.

Een bevriende journalist die schitterend werk verrichtte, werd in Bukavu vermoord. Zijn collega werd eveneens doorzeefd. Goede vrienden werden bedreigd. En dokter Mukwege zelf ontsnapte in 2012 aan een moordaanslag, waarbij zijn chauffeur het leven liet.

Was hij een stoorzender geworden? Lag het aan de geruchten dat hij een gooi naar het presidentschap ambieerde? Wie zo eerlijk en openhartig spreekt, heeft in een door en door corrupt land als Congo vele vijanden.

De menselijke waardigheid hooghouden

Inmiddels bleef de internationale waardering en zelfs bewondering voor zijn werk enkel groeien. Hij ontving onder andere de Koning Boudewijnprijs voor Ontwikkelingswerk (het koninklijk paleis zat bomvol die dag), de Sacharovprijs van het Europese parlement en de Mensenrechtenprijs van de Verenigde Naties.

In 2013 kwam L’homme qui répare les femmes uit, een documentairefilm van de grote Belgische cineast Thierry Michel en de toonaangevende Afrika-journaliste Colette Braeckman.

Naast zijn schoenen ging dokter Mukwege er niet van lopen. Hij bleef even zachtmoedig als onverzettelijk. Hij deed mij aldoor denken aan le docteur Bernard Rieux, het hoofdpersonage uit de roman De pest van Albert Camus, een arts die in onmogelijke omstandigheden – de Algerijnse stad Oran is ten prooi gevallen aan de pest en afgesloten van de buitenwereld – zijn werk wil blijven doen en mens probeert te blijven te midden van de onmenselijkheid.

Dat is docteur Mukwege ten voeten uit: de menselijke waardigheid hooghouden, net daar waar ze het meest belaagd en bespuwd wordt.

Waarom we een dokter Mukwege nodig hebben

Een tijd terug dronken we een glas in de lobby van het Brusselse hotel waar hij verbleef. Geen luxe-accomodatie, gewoon een functioneel hotel in de buurt van de Europese instellingen waar hij nog maar eens een reeks afspraken had. De wereld moest wakker geschud worden als het over seksueel geweld ging.

Hij vroeg of ik geen lezingenreeks wou komen geven in het oosten van Congo. Een land genezen, dat was meer dan vrouwen repareren. Er moest een nieuw moreel besef groeien. Wie op zoek is naar zijn identiteit, moest de geschiedenis beter kennen.

Hij steunde mijn voornemen om Congo in Congo uit te brengen tegen een zo laag mogelijke prijs en leverde voor de flaptekst een mooie aanbeveling aan. Bescheiden, bezorgd, begaan, zo leerde ik hem kennen, en duidelijk gevoed door een onwankelbaar inwendig vuur.

In tijden dat het structureel geweld tegen vrouwen steeds meer aan de oppervlakte komt en dat zelfs westerse staatshoofden en opperrechters ongestraft wegkomen met misogynie en vernedering, is het onderscheiden van dokter Mukwege meer dan een erkenning van een uitzonderlijk geëngageerde Congolees.

Het is de mondiale erkenning van een stem die de wereld zeer nodig heeft.

Lees ook: