De opkomst is de uitslag en negen andere observaties over de gemeenteraadsverkiezingen

Lage opkomst, electorale aardverschuivingen, hoog kiesverloop, afstraffing van de zittende macht: de Nederlanse gemeenteraadsverkiezingen vertoonden zowat alle symptomen van het Democratisch Vermoeidheidssyndroom en ontwikkelde er zelfs enkele nieuwe, zoals de opkomst van lokale partijen.

Voor mij waren het vooral meta-verkiezingen: verkiezingen over verkiezingen. Tien observaties.

1. Het werkelijke onderwerp van de verkiezingen was de democratie zelf. Niet de partijprogramma’s, niet de geplande decentralisering, niet de besparingen, niet eens het zittende kabinet waren het hoofdonderwerp van de stembusgang. Nooit eerder maakte ik het mee in Europa dat verkiezingen zozeer over verkiezingen gingen.

2. De opkomst was de inzet. 

3. De opkomst was ook de belangrijkste uitslag. Al de rest was bijzaak. De helft van een land dat niet meer mee gaat stemmen: zet het in grote neonletters boven op het dak van Amsterdam Centraal, om nooit meer te vergeten.

4.‘De nationale regeringspartijen hebben verloren,’ hoorde ik overal. Nou, nee. Kijk naar het CDA: geen regeringspartij, toch verloren. Niet de regeringspartijen, maar de traditionele partijen hebben verloren. De grote, klassieke spelers die sinds de Tweede Wereldoorlog het gewoel van de massa kanaliseerden, zijn kennelijk niet langer in staat om de stem van de burger te capteren en zinvol te vertalen in beleid.

5. Het wantrouwen jegens de traditionele partijen vertaalde zich in twee reacties: stemmen op lokale partijen of, simpelweg, niet gaan stemmen.

6. Dat laatste is interessant. Dat politici, partijen en parlementen gewantrouwd worden, weten we. Maar dit keer werd ook de procedure gewantrouwd. ‘Waarom zou ik gaan stemmen als het er toch niet toe doet?’

7. ‘We moeten de stemlokalen openhouden tot we tachtig procent bereikt hebben.’ Een Nederlandse opiniemaker zei het echt. Zeer vreemde kronkel. Ik heb nog nooit een Belgische cafébaas horen zeggen: “Ons café draait slecht. Laten we vannacht maar tot drie uur open blijven, misschien komt er volk.”

8. De grootste winnaar van deze verkiezingen is de partij die al decennia, sinds 1966, voor democratische vernieuwing pleit: D66.

9. De andere winnaar is een mozaïek van lokale partijtjes die democratie willen verjongen door nabijheid.

10. Deze stembusgang toonde zeer scherp aan dat verkiezingen als democratische procedure voor velen afgedaan hebben, maar dat het democratische verlangen intact blijft. In die zin waren ze hoopvol.