Lage opkomst, electorale aardverschuivingen, hoog kiesverloop, afstraffing van de zittende macht: de Nederlanse gemeenteraadsverkiezingen vertoonden zowat alle symptomen van het Democratisch Vermoeidheidssyndroom en ontwikkelde er zelfs enkele nieuwe, zoals de opkomst van lokale partijen.

Voor mij waren het vooral meta-verkiezingen: verkiezingen over verkiezingen. Tien observaties.

1. Het werkelijke onderwerp van de verkiezingen was de democratie zelf. Niet de partijprogramma’s, niet de geplande decentralisering, niet de besparingen, niet eens het zittende kabinet waren het hoofdonderwerp van de stembusgang. Nooit eerder maakte ik het mee in Europa dat verkiezingen zozeer over verkiezingen gingen.

2. De opkomst was de inzet. 

3. De opkomst was ook de belangrijkste uitslag. Al de rest was bijzaak. De helft van een land dat niet meer mee gaat stemmen: zet het in grote neonletters boven op het dak van Amsterdam Centraal, om nooit meer te vergeten.

4.‘De nationale regeringspartijen hebben verloren,’ hoorde ik overal. Nou, nee. Kijk naar het CDA: geen regeringspartij, toch verloren. Niet de regeringspartijen, maar de traditionele partijen hebben verloren. De grote, klassieke spelers die sinds de Tweede Wereldoorlog het gewoel van de massa kanaliseerden, zijn kennelijk niet langer in staat om de stem van de burger te capteren en zinvol te vertalen in beleid.

5. Het wantrouwen jegens de traditionele partijen vertaalde zich in twee reacties: stemmen op lokale partijen of, simpelweg, niet gaan stemmen.

6. Dat laatste is interessant. Dat politici, partijen en parlementen gewantrouwd worden, weten we. Maar dit keer werd ook de procedure gewantrouwd. ‘Waarom zou ik gaan stemmen als het er toch niet toe doet?’

7. ‘We moeten de stemlokalen openhouden tot we tachtig procent bereikt hebben.’ Een Nederlandse opiniemaker zei het echt. Zeer vreemde kronkel. Ik heb nog nooit een Belgische cafébaas horen zeggen: “Ons café draait slecht. Laten we vannacht maar tot drie uur open blijven, misschien komt er volk.”

8. De grootste winnaar van deze verkiezingen is de partij die al decennia, sinds 1966, voor democratische vernieuwing pleit: D66.

9. De andere winnaar is een mozaïek van lokale partijtjes die democratie willen verjongen door nabijheid.

10. Deze stembusgang toonde zeer scherp aan dat verkiezingen als democratische procedure voor velen afgedaan hebben, maar dat het democratische verlangen intact blijft. In die zin waren ze hoopvol.

Het kan: een totaal andere inrichting van onze democratie De Amerikaanse onderzoeker Terrill Bouricius heeft een blauwdruk gemaakt voor de democratie van de toekomst: zonder politieke partijen, zonder verkiezingen, zelfs zonder klassiek parlement. In deze bijdrage presenteer ik zijn inspirerende model. En Terrill Bouricius mengde zich ook als gastcorrespondent in het debat op De Correspondent dat erop volgde. Lees hier mijn pleidooi voor democratische vernieuwingen terug Hoe verkiezingen verziekingen werden De gemeenteraadsverkiezingen in Nederland zijn net achter de rug, straks volgen nog de Europese verkiezingen. Maar is dat nog steeds de feestdag van de democratie? De geschiedenis leert ons hoe de democratie stilaan een dictatuur van verkiezingen is geworden. Lees hier mijn pleidooi tegen verkiezingen terug Democratie? Leuk, maar niet hoe het nu gaat De burger stemt minder, zapt meer en wil niet bij een (politieke) partij horen, constateerde ik al eens in een eerdere column in mijn reeks analyses van de hedendaagse democratie. De vraag is: waarom eigenlijk? Lees hier mijn analyse van het democratisch vermoedheidssyndroom terug