Hoe ver strekt de invloed van IS in Zuidoost-Azië? Dat ga ik ter plekke onderzoeken

Terwijl de laatste restanten van Islamitische Staat in Syrië en Irak worden opgeruimd, vecht het Filipijnse leger in het zuiden van het land vrijwel wekelijks tegen lokale strijders die vechten onder de vlag van IS – en in het verleden hun zegen kregen van de leiding van de groep in Syrië en Irak.

Ook hun werkwijze begint te lijken op die van IS. Op 31 juli eiste IS via het eigen mediakanaal Amaq een zelfmoordaanslag op het Zuid-Filipijnse eiland Basilan op, uitgevoerd door een Marokkaan. Het was de eerste door IS opgeëiste aanval in de Filipijnen die is uitgevoerd door een niet-Aziaat, en de eerste zelfmoordaanslag in het land.

De afgelopen jaren zwoeren tientallen strijdgroepen in Zuidoost-Azië trouw aan IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi, en reisden honderden Zuidoost-Aziaten naar het zelfverklaarde kalifaat. In Syrië en Irak bestond een heel bataljon strijders uit Zuidoost-Aziaten: de Katibah Nusantara. De overlevenden keren nu terug naar huis en nemen hun ideeën en oorlogservaring mee.

Ook in Indonesië zijn de afgelopen jaren bloedige aanslagen gepleegd uit naam van IS, en in Maleisië en Singapore zijn vermoedelijke IS-strijders opgepakt. Maar het meest in het oog springt de slag om de Zuid-Filipijnse stad Marawi. Aan IS verbonden jihadisten namen de stad in mei 2017 bij verrassing in, waarna het leger vijf maanden nodig had en extreem veel geweld om de groep te kunnen verdrijven.

De verovering van Marawi zette de aan IS verbonden strijders in de Filipijnen wereldwijd op de kaart. Overal spraken jihadisten de wens uit af te reizen naar dit nieuwe front. In juni 2017 wijdde IS zijn tijdschrift Rumiyah vrijwel volledig aan de strijd op de Filipijnen en werd Isnilon Hapilon – de leider van de groep – tot ‘emir’ van IS in Zuidoost-Azië benoemd. Dat was één stap voor officiële erkenning als provincie van het kalifaat.

De jihadisten zijn nog niet verslagen

Hoewel de jihadisten zijn verdreven uit Marawi, zijn ze niet uitgeschakeld. De strijders maakten tientallen miljoenen dollars buit en gebruiken dat nu om nieuwe strijders te ronselen, schreef persbureau Reuters begin dit jaar op basis van gesprekken met lokale legerleiders.^* Gevreesd wordt dat strijders uit de hele regio – en mogelijk ver daarbuiten – zich voorbereiden op een nieuwe grootschalige aanval op een Filipijnse stad, en dat het geweld zich verspreidt over de hele regio.

Om dit te voorkomen, zetten landen in de regio oude rivaliteiten opzij en werken ze nauw samen. Op de Suluzee, gelegen tussen de Filipijnen, Maleisië en Indonesië, voeren marine-eenheden van de drie landen gezamenlijk lucht- en maritieme patrouilles uit. Ook scherpen de landen hun migratiewetten aan en wisselen veiligheidsdiensten onderling informatie uit.

Inspecteur-generaal Pol Hamidin, plaatsvervangend hoofd van het nationale bureau voor terrorismebestrijding van Indonesië, zei onlangs niet meer bang te zijn voor terrorisme ‘vanuit Irak en Syrië’. ‘De huidige dreiging ligt in de Suluzee’, voegde hij echter toe. ‘Hoewel IS verslagen is, blijft zijn ideologie bestaan.’^*

Wat wij gaan doen

Om te onderzoeken in hoeverre dit klopt en wat dit betekent voor de regio, reizen Andreas Staahl en ik naar Indonesië en de Filipijnen. Beide landen kennen een lange historie van religieus geïnspireerd geweld – dat zich vaak onder de oppervlakte afspeelt, waardoor je van een vergeten oorlog kunt spreken. Beide landen gaan hier echter anders mee om.

In de overwegend katholieke Filipijnen voeren de autoriteiten al decennia strijd tegen een keur aan islamitische opstandelingen die zich verzetten tegen de achterstelling van moslims op het zuidelijke eiland Mindanao. Steeds als vredesbesprekingen vastliepen, splitste een extremere groep zich af en ging het geweld door.

De invloed van IS in de regio is een direct gevolg van deze cyclus van radicalisering. Vrijwel alle groepen die zich tegen de recentste vredesbesprekingen keerden, zwoeren enkele jaren geleden trouw aan IS-leider Al-Baghdadi. De propaganda van IS speelde direct in op de frustraties die bij hen leefden. De behoefte te behoren tot een internationaal opererende beweging van radicale geestverwanten, die ook nog geld en strijders stuurde, verklaart waarom IS er zoveel invloed had gekregen.

Indonesië kenmerkt zich in tegenstelling tot de Filipijnen door een heel open benadering van soms erg conservatieve vormen van islam. Maar ook hier probeert IS aan invloed te winnen, door in te spelen op lokale frustraties. Dit vindt vooral gehoor bij jongeren, die via internet jarenlang zijn opgeroepen zich te keren tegen de – in de ogen van IS – gecorrumpeerde machthebbers van het vooral door moslims bewoonde land.

De sluimerende frustraties en soms hoog oplopende conflicten in de Filipijnen en Indonesië halen echter zelden het nieuws. Er vallen ‘te weinig’ doden, waardoor een directe nieuwsaanleiding ontbreekt. Toch hebben ze veel invloed op de toekomst van de regio.

IS probeert daar op in te spelen en zijn invloed te vergroten. Als de beweging daarin slaagt, vormt dat niet alleen een bedreiging voor de 270 miljoen moslims in Zuidoost-Azië, maar ook voor de talloze toeristen en bedrijven die in de regio actief zijn.

De dodelijkste terroristische aanslag in de recente geschiedenis had plaats in 2002 in het door westerse toeristen veelbezochte Bali in Indonesië. Hierbij kwamen 202 mensen om, voornamelijk toeristen. De daders waren lid van Jemaah Islamiyah, een groep die de vestiging van een fundamentalistische islamitische staat in Zuidoost-Azië nastreefde – gedachtegoed vergelijkbaar met dat van IS.

Wat is de aantrekkingskracht van het radicale gedachtegoed van IS in de regio? Welke gevolgen heeft dit voor de bevolking? En voeren de autoriteiten het juiste beleid om de dreiging te bestrijden? Dat is wat Andreas en ik willen uitzoeken.

Wat willen jullie weten?

Op het moment dat ik dit schrijf, ben ik al in de Filipijnen geweest. Dat was een gevaarlijke reis, waardoor ik dit artikel pas na terugkomst kon publiceren.

Maar mijn eerste stuk zal gaan over Marawi – ooit de belangrijkste stad voor moslims in de Filipijnen, nu een puinhoop. De groeiende onvrede onder de inwoners over de handelswijze van de autoriteiten wordt door een lokale activist een ‘tikkende tijdbom’ genoemd. Niemand weet of de jihadisten in staat zijn zich te hergroeperen, of of de autoriteiten op tijd met een passend antwoord komen.

Begin volgende maand reizen we naar Indonesië, waar we in elk geval Atjeh bezoeken, de westelijke, autonome provincie die vanaf 2002 allerlei wetten gebaseerd op de sharia heeft gevoerd. Ook willen we praten met familieleden van de daders van de meest recente door IS opgeëiste aanslagen.

Lees onze eerdere verhalen over IS op de Filipijnen hier: