Ze was Mutti én Merkiavelli – maar wat eerst de kracht was van Angela Merkel, is nu haar achilleshiel

In de vroege zomer van 2015 ontving Angela Merkel de leiders van de machtigste landen ter wereld voor een G7-top in een kasteel in de Beierse Alpen. Op het groepsportret staat Merkel geflankeerd door acht mannen in een bloeiende alpenwei, achter hen strekken de bergen zich uit. Naast haar Barack Obama, François Hollande, David Cameron. Merkels helblauwe jasje steekt fel af tegen het grijs van hun pakken.

Terwijl de collega-wereldleiders zelfbewust naar de camera zwaaien, kijkt Merkel peinzend in de verte. Haar handen heeft ze gevouwen tot een ruit. Het is een kenmerkende pose: ooit ontstaan omdat ze zich geen houding wist te geven, uiteindelijk uitgegroeid tot haar handelsmerk. Later dat jaar zou het Amerikaanse blad Time haar uitroepen tot ‘kanselier van de vrije wereld’: de bedachtzame leider van het politiek stabiele, economisch welvarende Duitsland, de onbetwiste aanvoerder van Europa.

Merkel zit nog in het zadel, maar lang niet meer zo stevig, schreef ik toen ik in september aan deze serie begon. Eind oktober maakte ze bekend bij het congres van haar partij begin december niet opnieuw verkiesbaar te zijn als partijvoorzitter. Ze heeft gezegd tot 2021 bondskanselier te willen blijven, maar in Duitsland wordt betwijfeld of ze haar termijn zal afmaken. Merkel is ontegenzeggelijk op weg naar de uitgang.

Baken van beschaving

In 2002 zag ik Merkel voor het eerst. Op een klein televisiescherm, op een zolderkamer van datzelfde Beierse kasteel. Ik werkte er als kamermeisje, Putzfrau om precies te zijn. Even daarvoor was ik met de overmoed van een 18-jarige naar Duitsland vertrokken. Ik was van plan geweest koffie te gaan zetten in een hip Berlijns café, maar door een speling van het lot – of gewoon een gebrek aan doortastendheid – met een dweil en een dirndl in dit Beierse kasteelhotel beland.

Als Merkel voor de camera’s verscheen, leek ze niet op haar gemak, eerder stuurs, verlegen. Ik vond het fascinerend

Op de zolderkamer die ik met drie Deense meisjes deelde, keek ik, in een halfslachtige poging mijn woordenschat uit te breiden, veel naar Tatort – en elke dag naar de Tagesschau. Merkel was begin dat jaar fractievoorzitter geworden van de Christlich Demokratische Union Deutschlands, de CDU. Als ze voor de camera’s verscheen, leek ze niet op haar gemak, eerder stuurs, verlegen. Ik vond het fascinerend, en ergens ook wel troostrijk: deze bedeesde, hoekige vrouw die allerlei mannen kennelijk het nakijken gaf. Zij zou de fractie van de machtige CDU gaan leiden?

In de zestien jaar die volgden zag ik Duitsland veranderen. Merkel bleef, net als mijn fascinatie voor haar. Een vrouw omringd door mannen, een baken van beschaving en stabiliteit in een almaar complexere, door ego’s gedomineerde wereld: dat is het beeld dat ik lang van haar had.

Terwijl in de rest van Europa en Amerika het spierballenpopulisme steeds nadrukkelijker rondwaarde, hield zij stand. Voor progressieve kringen in Noord-Europa en de VS was Merkel de geruststellende aanvoerder van Time’s ‘vrije wereld’. Maar hoe was dat voor de Duitsers zelf? Hoe langer ik in Duitsland werkte, hoe meer mensen ik ontmoette die er een heel ander, veel kritischer Merkel-beeld op na hielden. En hoe meer ik van Merkel wist, hoe ongrijpbaarder ze leek te worden.

Allesbehalve een underdog

Op een gammele Beierse televisie zag ik aan het begin van de eeuw hoe Merkel opklom in haar partij. Ze gold als underdog en werd lang onderschat. Helmut Kohl noemde zijn minister voor Jeugd- en Vrouwenzaken zijn ‘meisje’. Later zou hij verbitterd vaststellen dat zijn voormalige protégé uiteindelijk maar op één ding uit was: macht.

Toen Kohl in een schandaal over partijfinanciering verzeild raakte, schoof Merkel haar politieke vader onverbiddelijk opzij. In een open brief in de Frankfurter Allgemeine Zeitung schreef ze dat het tijd was voor Kohl om op te stappen. De partij moest leren op eigen benen te staan en eigenstandig beslissingen te nemen. Had ze het hier misschien ook tegen zichzelf?

Veel van haar concurrenten verlieten mokkend het toneel, sommigen bleven zinnen op wraak

In de jaren die volgden, zou Merkel tal van partijbonzen vakkundig op een zijspoor rangeren. Ze liet de machtige CSU-voorman Edmund Stoiber voorgaan als kanselierskandidaat zodat zij na zijn verlies het roer kon overnemen. Veel concurrenten verlieten mokkend het toneel, sommigen bleven zinnen op wraak. Friedrich Merz, de man die Merkel in 2002 het fractievoorzitterschap afhandig maakte, meldde zich onmiddellijk na haar aankondiging terug te treden als kandidaat voor het partijvoorzitterschap.

Soms hoefde Merkel alleen maar toe te kijken hoe haar mannelijke opponenten zichzelf uitschakelden. Beroemd voorbeeld is het televisiedebat na de verkiezingen van 2005, die waren geëindigd in een nek-aan-nekrace tussen Merkels CDU en de sociaaldemocratische SPD van Gerhard Schröder.

Die avond riep Schröder zich op televisie min of meer uit tot winnaar en bralde hij dat hij sowieso kanselier zou blijven – sommige kijkers dachten dat hij dronken was. Merkel zat stil in een hoekje, totdat ze hem in alle rust voorhield dat hij nog helemaal niet gewonnen had. Twee maanden later werd de eerste Oost-Duitse partijvoorzitter van de CDU de eerste vrouwelijke bondskanselier van Duitsland.

Als Oost-Duitse moest ze permanent inburgeren

Merkel en haar partij leken altijd een zekere afstand tot elkaar te bewaren. Kohls ‘meisje’ mocht dan wel bondskanselier geworden zijn, de kritiek en twijfel vanuit de eigen gelederen hielden aan. Volgens Merkel-watchers was het alsof ze in de eerste jaren van haar kanselierschap voortdurend een openbaar inburgeringsexamen^* voor Oost-Duitse vrouwen moest afleggen.

Had ze als Oost-Duitse wel voldoende gevoel voor de door West-Duitse christendemocraten gedomineerde partij die ze aanvoerde, voor het herenigde land dat ze moest leiden? Vooral onder de conservatieve vleugel van de partij nam de frustratie over Merkel toe. Onder het motto van broodnodige modernisering sleepte ze thema’s als het minimumloon, maar later bijvoorbeeld ook het homohuwelijk de partij binnen.

Zonder er al te veel woorden aan vuil te maken, schoof ze de CDU zo steeds verder op naar het midden. Het slimme van die veelbesproken strategie: ze kaapte de onderscheidende speerpunten weg van haar politieke concurrenten en daarmee de noodzaak voor hún kiezers om überhaupt nog te gaan stemmen. De CDU onder Merkel werd tegelijk toonbeeld van en toevluchtsoord voor het ‘redelijke midden’.

Op de burelen van Die Zeit, waar ik toen een paar maanden als gastredacteur werkte, had de chef van de politieke redactie, Bernd Ulrich, er een sport van gemaakt om de bedoelde én onbedoelde effecten van Merkels tactiek bloot te leggen. Hij wees er al vroeg op dat Merkel met haar aanpak het ooit zo trots-conservatieve deel van de CDU steeds verder van zich vervreemdde.^*

‘U kent mij toch’ was het ultieme argument om de kiezers te verleiden op haar te stemmen

Het punt was: zolang Merkel verkiezingszeges boekte en haar populariteit bleef stijgen, hadden de boze partijgenoten weinig poten om op te staan. De onvrede broeide onder het oppervlak. Merkel intussen bleef haar onverstoorbare zelf.

‘U kent mij toch’, zei Merkel in 2013 in een tv-uitzending voorafgaand aan de verkiezingen, tegen de kijkers. Het was haar ultieme argument om hen te verleiden op haar te stemmen. Ik volgde de campagne vanuit Hamburg en weer werd het raadsel Merkel groter.

Naar welk Duitsland ze op weg was, wist niemand

U kent mij: dat was het motto waarop haar hele verkiezingscampagne gebouwd was. Maar wat haar bewoog, naar welk Duitsland ze precies op weg was, leek intussen niemand te weten. ‘De ene keer ben ik liberaal, dan weer conservatief, dan weer christelijk-sociaal’, zei Merkel in 2009 bij Anne Will, de talkshow die ze vaker uitkoos als ze zich door politiek tumult gedwongen zag iets van haar persoonlijke motieven te laten zien. In damesbladen onthulde ze in verkiezingstijd bij voorkeur haar recept voor pruimentaart of aardappelsoep.

Ook dat was strategie: het denigrerende ‘Mutti’ van haar critici boog Merkels campagneteam handig om tot het beeld van een geruststellend gewoon gebleven moeder des vaderlands. Vanaf de billboards blikte ze betrouwbaar in de camera. Ze suste de Duitsers in slaap onder een deken van voorspoed en voorspelbaarheid, zouden haar critici later zeggen.

De kanselier positioneerde zichzelf vóór alles als een onontkoombaar, vertrouwd gezicht

Haar glimlach is wel vergeleken met die van Mona Lisa, haar ongrijpbaarheid geduid als een erfenis van haar opgroeien onder een totalitair regime. Wat er werkelijk in Merkel omgaat, deelt ze volgens haar biografen alleen met een kleine kring van intimi. Behoudens de huisreceptuur voor aardappelsoep komt er weinig naar buiten.

Het fascinerende was: de methode Merkel werkte. De kanselier die zich niet liet kennen, positioneerde zichzelf vóór alles als een onontkoombaar en vertrouwd gezicht. Een diplomaat suggereerde onlangs: wat mensen niet wisten over haar ideeën, werd gecompenseerd door wat ze dachten te weten over haar karakter.

Een politiek redacteur van Deutschlandfunk onthulde dat Merkel in achtergrondgesprekken vaak zei: kiezers stemmen niet op programma’s of politieke concepten, het is de persoonlijke geloofwaardigheid die de doorslag geeft. Dat de CDU en CSU in 2013 samen liefst 41,5 procent van de stemmen kregen, maakte duidelijk dat Merkel kiezers tot ver buiten de traditionele achterban wist te mobiliseren.

In tijden waarin partijbindingen vervaagden, leek ze, gepromoveerd in de kwantumchemie, de moderne formule voor politiek succes te hebben gekraakt.

‘Merkiavelli’ verhief het ‘merkelen’ tot kunst

Echte politieke macht is onzichtbaar, wist Machiavelli. Volgens de Duitse socioloog Ulrich Beck had juist Merkel dat uitstekend begrepen. ‘Merkiavelli’, zo typeerde Beck haar politieke strategie: door te aarzelen houdt ze anderen aan het lijntje. Merkel neemt lang geen positie in, vragen op persconferenties beantwoordt ze steevast met iets dat neerkomt op jein, de Duitse samentrekking van ‘ja’ en ‘nee’. Voor ze beslist, denkt Merkel de consequenties van ieder mogelijk scenario tot in den treure uit. In Duitsland zijn ze het van de weeromstuit ‘merkelen’ gaan noemen.

Merkels stijl van politiek bedrijven is vaak geduid vanuit haar achtergrond in de fysica: in haar benadering van problemen zou ze altijd een wetenschapper zijn gebleven. Maar recentelijk karakteriseerden politicologen Merkel vooral als ambtenaar-in-chief, of sterker: als technocraat.

Volgens Princeton-professor Jan-Werner Müller zagen de Duitsers Merkel als iemand die zich onthield van ideologische vergezichten maar zich vooral pragmatisch opstelde. Zo kon ze uitgroeien tot een leider die boven de partijen leek te staan en haar handen vrijhield om in iedere situatie simpelweg de meest redelijke, verstandige koers te kiezen – ook als dat een uiterst onverwachte wending betekende.

Merkels politiek was ‘alternativlos’ en daarmee impliciet de enige juiste

Wat hielp: economisch gezien had Merkel het tij mee – anders dan haar voorganger Schröder, die omstreden sociale en arbeidsmarkthervormingen doorvoerde om Duitsland begin deze eeuw uit de malaise te trekken.

Door haar optreden als crisismanager in Europa werden haar macht en aanzien alleen maar groter. Tijdens de financiële en latere eurocrisis claimde Merkel dat er ‘geen alternatief’ was voor de ingezette koers. De euro moest gered, anders zou Europa mislukken.^*

Juist het argument dat haar politiek ‘alternativlos’ was en haar visie daarmee impliciet de enige juiste, degradeerde wie anders dacht vrijwel onmiddellijk tot het kamp van de onredelijken. Verstandige Duitsers waren per definitie voorstander van Europese integratie, daar kwam het op neer.

Technocratie plaveit de weg naar populisme, aldus politicoloog Müller. Hij wijst erop dat de partij die in 2013 werd opgericht uit frustratie over Merkels beleid niet toevallig ‘Alternative für Deutschland’ heet. Terwijl de links-liberale buitenwacht haar erom bewonderde, leidde Merkels politiek van vermeende ‘verstandigheid’ er volgens Müller vooral toe dat de Duitse samenleving hevig verdeeld raakte.^*

Juist Duitsers moesten hun verantwoordelijkheid nemen

Haar Wir schaffen das klonk pragmatisch: ‘Ons is zó veel gelukt, ook deze klus klaren we’, hield ze haar landgenoten voor. In de nazomer van 2015 nam Merkel een ingrijpende beslissing die ze wederom als ‘alternativlos’ bestempelde, als moreel de enige juiste. Maar dit keer raakte haar besluit aan zo’n gevoelig thema en waren de gevolgen zo verstrekkend dat ze er bij steeds meer Duitsers niet mee wegkwam.

Een paar maanden later, in december, hoorde ik hoe ze haar partijgenoten toesprak. De Duitse christendemocraten hadden zich verzameld in een tochtige hal in Karlsruhe. Het was het eerste congres sinds haar ‘welkomstgebaar’,^* de partij was diep verdeeld geraakt over de aanpak van het migratievraagstuk.

De nieuwe concurrent op rechts, de AfD, vóór de zomer nog weggezakt in de peilingen, was met felle kritiek op Merkels beslissing in één keer terug op het politieke toneel. De CSU, de Beierse zusterpartij, had al gedreigd uit de regeringscoalitie te stappen en ook Merkels critici in eigen huis eisten een onmiddellijk einde aan de ‘ongecontroleerde asielinstroom’.

Merkel zette de zwaarte van de Duitse geschiedenis in om Duitsers van hun plicht te doordringen

Ik herinner me hoe er een ijzingwekkende stilte neerdaalde toen Merkel achter het spreekgestoelte plaatsnam. Ze nam een slok water, greep met beide handen de katheder, lachte haar raadselachtige glimlach. Toen stelde ze droogjes vast dat 2015 een ongelooflijk jaar was geweest. Ze beschreef de nacht van 4 op 5 september, waarin duizenden vluchtelingen vanuit Boedapest over de snelweg naar Oostenrijk en Duitsland trokken. ‘Het was een situatie die onze Europese waarden zoals zelden daarvoor op de proef stelde’,^* zei Merkel.

In de zeventig minuten die volgden, hamerde ze op de verantwoordelijkheid die juist Duitsland, met oog op de eigen welvaart én de eigen geschiedenis, in het migratievraagstuk te nemen had. Achteraf spraken media van misschien wel de belangrijkste speech van Merkels kanselierschap.

Wat ik me vooral herinner: hoe Merkel haar achterban unverfroren voorhield dat ze zich om meer dan hun eigen sores moesten bekommeren. En hoe ze de zwaarte van de Duitse geschiedenis inzette om hen van die plicht te doordringen. Ik was onder de indruk, en ik was niet de enige. Ze kreeg een minutenlange staande ovatie. Het leek wel alsof de christendemocraten opgelucht waren dat ‘Mutti’ opnieuw zo onverzettelijk de leiding nam. De partij schaarde zich – voor dat moment – weer achter haar.

Een deemoedig verzoek om steun

Precies een jaar later, dit keer in een al even tochtige hal in Stuttgart, zag ik hoe Merkel tegenover een nog kritischer congres stond. Sinds de roerige Oudejaarsnacht in Keulen kleefde het in Duitsland geduchte begrip van ‘controleverlies’ haar aan. Vlak voor het partijcongres had Merkel bekendgemaakt ‘na lang nadenken nog één keer beschikbaar te zijn als bondskanselier’. Ze vroeg haar partijgenoten ogenschijnlijk deemoedig om steun (‘Jullie moeten me helpen’).

Ze verscherpte haar toon om de conservatieve vleugel tevreden te stellen (Merkel pleitte voor een boerkaverbod) maar uiteindelijk hield ze voet bij stuk: de CDU moest een partij van het midden blijven. De traditionele staande ovatie klonk sleets en was korter dan anders.

Op de laatste dag van het congres stond Jens Spahn op, een van Merkels meest ambitieuze critici in eigen kring: ook hij stelde zich in oktober meteen verkiesbaar als partijvoorzitter. Op dat congres in Stuttgart eind 2016 riep hij zijn partijgenoten in een opzwepende toespraak op voor een motie te stemmen die de dubbele nationaliteit zou afschaffen. In een tijd waarin de wereld almaar complexer lijkt te worden, hebben mensen behoefte aan troost en Heimat, zou hij later zeggen. Het was een duidelijk statement tegen Merkels hameren op Europese waarden.

Dat meer en meer teleurgestelde CDU-kiezers hun heil bij de AfD zochten, leidde tot grote onrust bij de conservatieve vleugel. In haar speech besteedde Merkel echter geen enkele aandacht aan de AfD, ze zei alleen: ‘Wie het volk is, bepaalt bij ons nog altijd het héle volk. En niet een klein groepje, al is dat nog zo luidruchtig.’

‘Wij zijn het volk’: dat was de leus waarmee woedende aanhangers van Pegida en AfD door de straten van Dresden trokken. In de herfst die volgde op de ‘vluchtelingenzomer’ liepen betogers met een galg voor ‘Mutti Merkel’ door de stad. Bij haar campagnebezoeken voorafgaand aan de laatste Bondsdagverkiezingen werd ze vooral in het oosten van Duitsland opgewacht door woedende spreekkoren.

Oost-Duitsers voelen zich in de steek gelaten

De ontgoocheling en teleurstelling over Merkel zijn er groot. De Oost-Duitsers voelen zich door haar in de steek gelaten, niet serieus genomen. ‘Merkel? Die bekommert zich meer om het buitenlandbeleid dan om ons’, klinkt het aan tafel bij de Wutbürger. Bij de verkiezingen in september 2017 werd de AfD in vijf deelstaten in het oosten de op één na sterkste partij en in Saksen – met 27 procent van de stemmen – zelfs de grootste.

In de zomer van 2018 reisde ik door Beieren, de deelstaat waar de CSU van oudsher oppermachtig was en waar het verzet tegen Merkel in eigen kring ontvlamde. Horst Seehofer, op dat moment nog leider van de Beierse christendemocraten en een van Merkels coalitiepartners in de huidige regering, had zich ontpopt tot haar felste criticus.

De relatie tussen Merkel en Seehofer laat zich het beste omschrijven als die van een kibbelend echtpaar gevangen in een huwelijk dat niet meer te redden valt

De relatie tussen Merkel en Seehofer laat zich het beste omschrijven als die van een kibbelend echtpaar gevangen in een huwelijk dat niet meer te redden viel. Steen des aanstoots was Merkels beslissing in die septembernacht drie jaar geleden. Naar verluidt kon ze Seehofer niet bereiken en moest hij de volgende morgen in een sms’je lezen dat er duizenden mensen over de grens ‘zijn’ deelstaat binnenkwamen.

Vanaf dat moment uitte hij vrijwel dagelijks kritiek op Merkels aanpak en eiste hij voortdurend op hoge toon ‘sturing en begrenzing van de immigrantenstroom’. In de loop van hun politieke carrière hadden ze vaker de degens gekruist, steeds was Merkel hem te slim af. En weer leek het een meesterzet van Merkel: ze maakte Seehofer in haar vierde kabinet als minister van Binnenlandse Zaken verantwoordelijk voor het asielbeleid waar hij zelf zo veel kritiek op had.

Het pakte anders uit. Seehofer bleef voortdurend de confrontatie zoeken. De afgelopen maanden sleepte Merkels regering zich van de ene rel naar de andere.

Het halve Beierse dorp in een biertent

Het is half augustus als ik uitstap op het verlaten stationnetje van Töging am Inn, diep in het Beierse achterland. Als ik de weg naar het ‘Volksfest’ vraag, krijg ik een lift naar een parkeerterrein aan de rand van het dorp. In een stampvolle biertent zitten zeker tweehonderd CSU-aanhangers aan lange houten tafels. Vrouwen in dirndls en mannen in lederhosen brengen grote pullen bier en Brezels^* rond.

Hoofdact van de avond: der Seehofer. Als hij om iets voor half acht zijn entree maakt, wordt hij onthaald als Sinterklaas. Handenschuddend, zwaaiend, overwinningsgebaren makend, bestijgt hij het toneel, begeleid door een hoempaorkest. ‘Hier staat hij dan voor u, de kwade Seehofer: de racist, de terrorist’, roept hij.

Seehofer beschrijft hoe hij door de linkse pers wordt weggezet. Hij heeft het over ‘fake news’. Terwijl hij er toch alleen maar op uit is om aan de grens orde en recht te herstellen. Criminele asielzoekers moeten uitgezet worden. ‘Duitsland, en Beieren al helemaal, is gevormd door het christendom en niet door de islam.’

Eén naam noemt hij niet tijdens zijn biertent-rede: die van Merkel. Maar het is duidelijk dat Seehofer zich lijnrecht tegenover haar positioneert. Zijn partij voelt de hete adem van de AfD in de nek en heeft in een wanhopige poging haar kiezers te behouden besloten de retoriek van die partij over te nemen. Die strategie mislukt: bij de verkiezingen twee maanden later leed de CSU een historisch verlies, wat Seehofer uiteindelijk zou doen besluiten op te stappen als partijvoorzitter.

Weekbladen hebben Merkel al afgeschreven

Na Töging am Inn reis ik verder naar het zuiden, de trein slingert omhoog, de bergen in. Schloss Elmau, het kasteel waar Merkel in 2015 de wereldleiders ontving en waar ik kortstondig kamermeisje was, is grondig gerenoveerd.

Werkstudenten zijn er niet meer, het kasteel is nu een vijfsterrenresort waar het vermogende deel van Duitsland en de rest van de wereld vakantie viert. De eigenaar en kasteelheer, een nazaat van de filosoof die het hotel ooit oprichtte, vertelt tevreden hoe hij luxe en intellect als concept combineert.

Uit een zaaltje stromen hotelgasten in onberispelijke poloshirts. Ze hebben net een besloten lezing achter de kiezen van de Duitse topdiplomaat Wolfgang Ischinger, over de toekomst van Duitsland in de NAVO en de EU. Twee Amerikaanse dames die langslopen hoor ik verzuchten hoe incredible Angela Merkel toch is.

Merkel gaf je het gevoel dat er iemand in control was, iemand op wie je kon rekenen

Ik vraag of ik nog even op de zolder mag kijken. De studentenkamers zijn verdwenen, het uitzicht is hetzelfde. Vanuit het raampje ligt de alpenwei er glooiend bij, de wereld lijkt in orde. Een stukje Heile Welt, zeggen de gasten graag.

Zij kunnen het zich veroorloven om zich uit die weerbarstige werkelijkheid terug te trekken, denk ik. En Merkel mag dan het projectiescherm voor al het ongenoegen van boos, rechts, conservatief Duitsland zijn, het links-liberale establishment gebruikt haar net zo gretig om het idee te koesteren dat zij het gelijk aan hun kant hebben.

Merkel gaf je het gevoel dat er iemand in control was, iemand op wie je kon rekenen, zoals Jan Techau, directeur bij het German Marshall Fund, het verwoordde na Merkels aangekondigde aftreden als partijvoorzitter. Het leek of zich nu al een zekere weemoed van het zelfbenoemde redelijke midden meester maakte.

De conservatieve vleugel kan zich nu revancheren

Ook ik koesterde Merkel als toonbeeld van rust en redelijkheid. En tegelijkertijd zag ik steeds duidelijker hoe ze door die opstelling het debat over haar koers uit de weg ging, hoe ze daarmee delen van het electoraat van zich vervreemdde.

Haar optreden heeft Duitsland en Europa verder verdeeld, klinkt het nu ook in de commentaren.^* En toch vraag ik me af: hoe was het zonder Merkel gegaan? Hoe was het met de polarisatie gesteld als niet een bedachtzame, volstrekt onopgesmukte vrouw de leiding had gehad, maar een figuur met meer van het gebruikelijke machismo?

Maar hoe was het met de polarisatie gesteld geweest als niet een bedachtzame vrouw de leiding had gehad, maar een figuur met het gebruikelijke machismo?

Binnenkort zal het Duitsland zonder Merkel zich aftekenen. Bij het partijcongres begin december in Hamburg kiest de CDU een nieuwe voorzitter. Na achttien jaar lijkt de conservatieve vleugel vastbesloten zich te revancheren, dus het is goed mogelijk dat Merkel-de-bondskanselier dan met haar voormalig opponent Merz als partijvoorzitter verder moet. Of dat lukt? Weekbladen Der Spiegel en Die Zeit (‘Es ist vorbei’) hebben Merkel in hun commentaren al afgeschreven.

Ik kan me er nog weinig bij voorstellen. Het is alsof je al jaren een televisieserie volgt waaruit het hoofdpersonage ineens verdwijnt. Ze was er altijd, ook als je eigenlijk niet wist naar wie je keek. Zeker is: Niet langer zullen anderen hun hoop en vrees op Merkel kunnen projecteren. Ook zij zal zich straks terugtrekken, misschien wel op een Beierse alp.

Merkel houdt van de bergen. Legendarisch zijn de vakantiefoto’s met haar man in Zuid-Tirol die steeds opnieuw opduiken: ieder jaar in hetzelfde kaki-bergtenue, ieder jaar in dezelfde kabelbaan. De aftiteling loopt al. Langzaam verdwijnt het liftje in de mist.

Meer lezen?