‘Ik kan geen andere sector noemen die zichzelf zo aan het heruitvinden is’, zei boekhandelaar Margreet Plukker dit weekend in de Volkskrant. Plukker is een van de leden van de nieuwe ‘Volkskrant Boekenraad’ die vanaf nu elke week een ranglijst van ‘de beste boeken volgens de betere boekwinkels’ gaat delen.

Plukker heeft gelijk: het boekenvak is volop in beweging. Elke week komen er wel experimenten en ontwikkelingen voorbij waarop boekenvakkers kunnen inspelen, of die van invloed zijn op de toekomst van het boek.

In deze nieuwsbrief drie ontwikkelingen die ik interessant vind. Eerst: hoe verandert de geschreven taal als robots zich ermee gaan bemoeien?

Google heeft overal een antwoord op

Ik ontdekte ze pas een tijdje terug, toen ik met een Engelse agent mailde over de filmrechten van een van onze boeken.

Gmail Smart Replies. Een feature van Google Mail die je standaard voorziet van suggesties voor antwoorden op mails. Een soort mail-assistent, die ongevraagd met je meedenkt (in het Engels).

Ik vond de voorgestelde antwoorden door al die uitroeptekens wat schreeuwerig, maar ook wel handig: Engels is niet mijn eerste taal. Ik vroeg me af of die agent het door zou hebben als ik zo’n voorgefabriceerd antwoord zou sturen. Zou hij merken dat ik voor zijn antwoord niet meer over had dan één muisklik? Zou hij me lui, saai of voorspelbaar vinden? Of zou hij misschien zelf ook Smart Replies gebruiken? Als het om contracten gaat kent originaliteit immers geen prioriteit.

Toen ik er vorige week een stuk in over las, merkte ik dat ik niet de enige ben met al die vragen. Journalist Rachel Syme vond het in eerste instantie zelfs beledigend: ‘Hoe durven ze te raden wat ik wil zeggen, dacht ik. Ik – een professionele schrijver! – heb meer te bieden dan alleen maar ‘Got it!’ Of ‘Love it!’ Of ‘Thanks for letting me know!’

Wat volgt is een verfijnd portret van e-mail als medium, en hoe mails steeds minder op brieven gaan lijken en steeds meer op appjes. Geen aanhef, geen groet, geen fratsen. Googles Smart Replies werken dat in de hand.

‘Mijn grootste zorg over Smart Replies’, schrijft Syme, ‘is niet dat ze ons allemaal als machines laten klinken, maar dat ze ons het gevoel geven dat we machines moeten worden – dat hoe makkelijker en sneller een e-mail te beantwoorden is, hoe meer onze gesprekspartners een onmiddellijke reactie zullen verwachten.’

Zo laat ze zien dat een ogenschijnlijk klein fenomeen een groot effect teweeg kan brengen: de aard van het medium verschuift en de verwachtingen daarmee ook. Ik onthoud het voor als de schrijfrobots komen.

De inhoud wordt steeds belangrijker dan de drager

Nieuwe cijfers – althans, cijfers uit 2017 die worden vergeleken met 2015. van de Koninklijke Bibliotheek (KB) en het Centraal Bureau voor Statistiek laat een enorme stijging zien in het aantal uitgeleende e-books: tussen 2015 en 2017 verdubbelde het aantal e-bookuitleningen bij de online bibliotheek van 1,6 miljoen tot 3,2 miljoen.

Interessant vond ik dat er daarnaast ook nog eens 2,2 miljoen e-books werden geleend via de Vakantiebieb, een app waarmee je in de zomer zestig e-books kunt downloaden: dertig titels voor kinderen en dertig titels voor volwassenen.

Deze app is gratis beschikbaar voor alle Nederlanders. ‘We merkten dat kinderen in de zomer vaak stoppen met lezen, en na de zomer zelfs een leesniveau terugzakken’, vertelt Petra Rijkelijkhuizen, accountmanager e-books bij de KB.

‘Met deze app hopen we dat de jeugd doorleest in de zomervakantie. En volwassenen ook; het is een manier om makkelijk toegang te verschaffen tot content, zodat het Nederlandse publiek blijft lezen in de vakantie en kennismaakt met digitaal lezen. Onderzoek toont aan dat het werkt, ruim 40 procent van de gebruikers gaf aan daarvoor nog nooit digitaal te hebben gelezen.’

Onderstaande grafiek laat zien dat het papieren boek nog altijd dominant is, maar dat de uitleen daarvan al sinds 1990 terugloopt. Het aandeel e-books stijgt dus juist. Waar in 2015 nog 1 op de 20 uitgeleende boeken een e-book was, is dat in 2017 al 1 op de 13.

Rijkelijkhuizen kan ook al iets vertellen over de voorlopige cijfers van 2018. Die laten een groei van ongeveer 10 procent zien ten opzichte van 2017 bij e-bookuitleningen (exclusief de Vakantiebieb) en voor uitleningen van luisterboeken maar liefst 50 procent. (Hier moeten we overigens wel ons laatste boek, Het bestverkochte boek ooit (met deze titel) van Sanne Blauw in het achterhoofd houden: bijna niks plus 50 procent is een enorme relatieve stijging, maar in absolute zin nog steeds niet veel.)

De langzame maar gestage opkomst van het e-book sluit aan bij de conclusies in het van KVB Boekwerk naar innovatie in het boekenvak. Daarin worden verschillende trends beschreven waarop uitgevers en boekhandels zouden kunnen inspelen – zeer de moeite van het lezen waard voor iedereen in het boekenvak. Twee fundamentele verschuivingen komen naar voren:

  1. Het papieren boek als drager vormt nu de kern van het boekenvak. Maar in de toekomst moeten uitgevers zien te verdienen aan de inhoud, in welke vorm ze die dan ook aanbieden.
  2. Van fysieke naar digitale drager. ‘Alle tekenen wijzen er op dat de ontwikkeling naar meer schermlezers in de toekomst zich zal doorzetten. […] Dat betekent dat digitale dragers in belang zullen toenemen en fysieke dragers in belang zullen afnemen,’ valt te lezen in het rapport Innovatie in het Boekenvak.

Beide verschuivingen sluiten aan bij de stijgende lijn van de e-bookuitleningen. Wat daarbij opvalt: experts uit het boekenvak zien, na audioboeken, ook kansen in abonnementsdiensten voor e-books (denk aan Kobo Plus van Bol.com, het Zweedse Storytel voor luisterboeken en de eerder genoemde abonnementsdiensten van bibliotheken).

Van de gevraagde experts acht 61 procent het waarschijnlijk dat abonnementsdiensten in 2025 voor 30 procent van de Nederlandse boekverkoop verantwoordelijk zijn. Dat is een behoorlijke verschuiving, als die inderdaad plaatsvindt.

Het roept vragen op, met name over het verdienmodel dat achter die abonnementsdiensten schuilgaat. Als de trend doorzet, en de inhoud leidender wordt dan de vorm, moeten we voor iedereen in het boekenvak en daarbuiten op zoek naar een verdienmodel dat daarbij past. Als er gewacht wordt op het juiste moment om hier boekenvakbreed goede afspraken over te maken: dit is het.

Een gedurfd experiment dat het uitgeeflandschap kan hervormen

In las ik over ‘een gedurfd experiment dat, mits het slaagt, het uitgeeflandschap kan hervormen en misschien zelfs de manier waarop mensen lezen kan kan veranderen.’

We hebben het over de heruitvinding van: De Dwarsligger. Deze Nederlandse uitvinding werd in 2009 door uitgeverij Royal Jongbloed geïntroduceerd: een handzame, lichte editie van een boek, dat je makkelijk mee kunt nemen en overdwars leest, zoals je hieronder kunt zien:

Eric Helgas voor The New York Times.

Uitgeverij Dutton, onderdeel van Penguin Random House, introduceerde in oktober de eerste Dwarsliggers in de VS. En dat doen ze met een serie van vier heruitgegeven romans van niemand minder dan young adult bestsellerauteur John Green – misschien ken je de verfilmde bestseller The Fault in Our Stars?

Het interessante vind ik dat zowel de uitgever als de auteur hoopt dat jongeren ontvankelijk zijn voor de Dwarsligger. ‘Jongeren zijn nog aan het leren hoe ze willen lezen’, zegt Green. ‘Het is meer een telefoon-ervaring dan bij een gewoon boek, maar het ding zelf is veel meer een boek dan een telefoon. Het hele probleem met lezen op je telefoon is dat die ook zoveel andere dingen kan.’

Zou de Dwarsligger de manier waarop jongeren lezen veranderen? Op die vraag zullen de verkoopcijfers antwoord geven. Ondertussen raad ik je aan het hele artikel te lezen, over hoe de Dwarsligger herontdekt wordt, hoe het experiment in Amerika volgt op meer en minder succesvolle pogingen met kleine boekformaten, en over de Nederlandse bijbeldrukker Royal Jongbloed, de enige drukkerij ter wereld die de drukkunst der Dwarsliggers beheerst.

Oh, en de eerste ‘voorzichtige’ oplage? 500.000 exemplaren. (Toevallig evenveel als de eerste druk van Margaret Atwoods vervolg op dat vorige week werd aangekondigd. Voor de liefhebbers: The Testaments verschijnt in september 2019)

We gaan internationaal!

Over gedurfde experimenten gesproken: we willen met De Correspondent uitbreiden naar de Engelse taal. We zitten nu middenin een wereldwijde crowdfundingcampagne voor The Correspondent. Want, vinden we, als politieke bewegingen, migratiestromen, natuurrampen en algoritmes zich niet aan landsgrenzen houden, dan moet de journalistiek dat ook niet doen.

Tot de volgende!

Milou

PS: Mensen die zichzelf (en pompoenen) op een stapel opengeslagen boeken werpen en er een foto van maken?