Leraar, frontsoldaat van de democratie

In tijden van autoritaire leiders sneuvelt de leraar als eerste.

In een stadion vol mensen die ‘USA, USA’ scandeerden, riep de zoon van president Trump het publiek op zich te verzetten tegen leraren, vanwege hun zogenaamde politieke voorkeuren.

‘Blijf vechten! Breng dat gevecht naar jullie scholen. Jullie hoeven niet geïndoctrineerd te worden door al die loser teachers die jullie al je hele leven het socialisme proberen te verkopen. Jullie kunnen voor jezelf denken. Zij niet.’

Een boodschap die je niet verwacht in een democratie, op een politieke bijeenkomst van de president van Amerika. Een boodschap die wij, leraren, moeten bestrijden en waar we ook vandaag – op de dag van de lerarenstaking – bij stil moeten staan.

Leraren zijn rentmeesters van de toekomst

Wij hebben als leraren verschillende levensverhalen en politieke voorkeuren, maar er is wel iets wat ons verbindt. Leraren onderwijzen kinderen en leren ze kritisch denken. Leraren zorgen voor, en beschermen hun leerlingen. Leraren werken dagelijks met kinderen en zijn zo rentmeesters van de toekomst.

Of je nou progressief of conservatief bent, links, rechts, of in het centrum van het politieke spectrum staat – het versterken van het leraarschap zou een nationale prioriteit moeten zijn. Het belang van de leraar moet boven partijbelangen en goedkoop applaus staan.

Dat is lang niet altijd het geval. Historisch gezien zijn onderwijs, scholen en leraren altijd een van de eerste doelwitten van autoritaire leiders en extremisten. Onderwijs dat de nadruk legt op brede kennis, onafhankelijk leren denken, creativiteit, medeleven en nieuwsgierigheid zijn een bedreiging voor hun grip op de maatschappij en hun dogma’s.

Veel van mijn collega’s, in landen die verscheurd worden door oorlog of in landen waar de staat een ijzeren greep heeft op de maatschappij, geven les onder zware omstandigheden. Ze worden vaak meedogenloos vervolgd en zelfs vermoord – alleen maar omdat ze kinderen zo breed mogelijk willen onderwijzen, omdat ze willen lesgeven zoals wij dat hier ook doen.

Waar de democratie onder druk staat, staat het onderwijs onder druk

Waar de democratie onder druk staat, staat het onderwijs dat ook. In Hongarije heeft president Orbán de uitgave van schoolboeken onder staatscontrole gesteld. Schoolboeken en het curriculum krijgen steeds meer het karakter van staatspropaganda. Ook de academische vrijheid staat er onder druk. De door George Soros gesubsidieerde Central European University werd gedwongen om de deuren te sluiten en een opleiding als gender studies wordt niet meer geaccrediteerd.

In Brazilië voerde politicus Jair Bolsonaro jarenlang campagne tegen de zogenaamde ‘marxistische ideologie’ die zogenaamd door scholen onderwezen zou worden. Als gevolg hiervan zijn steeds meer studenten hun leraren gaan filmen. Als president heeft Bolsonaro inmiddels lessen over ‘genderideologie’ – onder meer over feminisme en homoseksualiteit – verboden.

Een ander wapenfeit van de nieuwe aartsconservatieve minister van Onderwijs was een decreet dat alle schoolkinderen in Brazilië de campagneslogan van president Bolsonaro moesten oplezen en opnemen op video, om die vervolgens te delen op social media. Na publieke verontwaardiging trok de regering het decreet voorlopig in, maar de intentie is duidelijk.

Turkije bant de evolutietheorie...

In Turkije ontsloeg president Recip Erdogan na de couppoging in 2016 meer dan 11.000 leraren, en van 21.000 leraren uit de private sector werd de bevoegdheid ingetrokken. Lerarenvakbonden die niet gelieerd zijn aan de AK-partij worden onder druk gezet of verboden. Het curriculum is ook steeds meer onder controle van Erdogan komen te staan en de evolutietheorie mag inmiddels niet meer onderwezen worden.

Ook in landen waar rechts-populisten opkomen zien we de kiemen van die lerarenhaat ontspruiten. In Duitsland zette het radicaalrechtse Alternative für Deutschland (AfD) een website op om leraren aan te geven. ‘Ons doel is dat alle leerkrachten neutraal en objectief onderwijs geven, zonder linkse agenda en AfD-haat’, aldus Georg Pazderski, partijleider van de AfD. In Ontario, Canada, viel de rechts-populistische premier Doug Ford studentenvakbonden aan omdat ze ‘bizarre marxistische nonsens’ zouden verspreiden.

En in Nederland? Onlangs riep een leerling van een middelbare school op Instagram op om voorbeelden van linkse indoctrinatie te delen. Dat leverde dertig foto’s op van schoolopdrachten, zonder enige context. Een foto over Paarse Vrijdag bijvoorbeeld, een dag die in het leven is geroepen om op scholen aandacht te vragen voor andere seksuele voorkeuren dan heteroseksualiteit. Paarse vrijdag geeft kwetsbare kinderen een steun in de rug, maar volgens tegenstanders is het ‘linkse indoctrinatie’.

...en de PVV wil een meldpunt voor linkse leraren

Zo’n Instagram-account komt niet uit het niets. Regelmatig roepen politici van de PVV en FvD dat het onderwijs te links is. Harm Beertema – onderwijswoordvoerder van de PVV – riep al eerder op tot een ‘meldpunt voor gevallen van politieke indoctrinatie’. Zo postte hij op Twitter:^* ‘Ook in Vlaanderen schaamteloos links-activistische leraren: debiel, randdebiel, marginalen... Prima oproep: film linkse leraren! Gooi ze op de social media! Stop de indoctrinatie!’, waarbij hij een andere oproep van de extreemrechtse Vlaamse studentenclub Schild en Vrienden retweette.

In 2017 plaatste Thierry Baudet met veel misbaar zonder enige context een opdracht van een docent op Twitter.^* De docent uit Groenlo had tien prikkelende stellingen opgesteld waarover zijn leerlingen konden schrijven. Een daarvan was: ‘Als het aan Baudet ligt, moeten we naar een Nederland waarin slechts enkele witte mannen de macht hebben.’

Een andere stelling: ‘De EU opheffen en terug naar een Europa met wat basale economische en militaire afspraken is hard nodig.’ In de opdracht werden de leerlingen gevraagd om goed onderbouwde argumenten te leveren en werden ze uitgenodigd om meerdere kanten te belichten. Na ophef in de media zag de school zich genoodzaakt met een persverklaring te komen.

Leraren zijn best wat linkser dan de gemiddelde Nederlander, maar als ze hun werk goed doen is er niets aan de hand

Het bleef niet bij dit incident. ‘Kom in verzet tegen je docenten’, stond op de congresposter van de jongerenafdeling van het FvD afgelopen zomer.^* Baudet gaf deze week tijdens de campagne aan dat het FvD ‘de invloed van links gedachtegoed in het onderwijs’ gaat onderzoeken. ‘Schoolboeken van vakken als aardrijkskunde en biologie, en natuurlijk ook studies. We gaan het allemaal in kaart brengen.’^* Baudet vindt dat scholieren en studenten onder invloed staan van ‘extreemlinkse hoogleraren, docenten en lesmaterialen.’

Onderzoek ziet hij als eerste stap in de ‘culturele transformatie’ die hij nastreeft. ‘Alle culturele en maatschappelijke instituties in Nederland zijn in zeer hoge mate geïnfiltreerd door linkse activisten. Wij moeten, heel langzaam, achter al die bureautjes onze mensen zien te krijgen.’

Leraren zijn inderdaad best wat linkser dan de gemiddelde Nederlander, maar als ze hun werk maar goed doen is er niets aan de hand. Er is ook geen enkele aanwijzing dat leraren ‘extreemlinks’ zijn en hun leerlingen indoctrineren.

Alles wat links staat van radicaalrechtse partijen wordt door hen extreemlinks gevonden.^* Zo worden alle democratische instituties verdacht: de pers, het parlement, de rechtspraak, de wetenschap en dus ook het onderwijs. Het FvD en de PVV staan met hun uitspraken in de lijn van andere radicaalrechtse partijen. In landen als Hongarije en Turkije zien we waar dit toe kan leiden.

En intussen zijn er veel te weinig leraren

Het lerarentekort in Nederland is groot. Het ministerie van Onderwijs verwacht in 2025 een tekort van 8.105 leraren.^*

Ook internationaal is het lerarentekort een probleem. Prognoses van de Verenigde Naties geven aan dat we afstevenen op enorme lerarentekorten wereldwijd: in 2030 wordt een tekort van 69 miljoen leraren voorspeld.^*

Dáár zouden we het over moeten hebben. Klaslokalen die steeds voller worden, de werkdruk, de lage salarissen, de schrikbarende burn-outcijfers, het hoge verloop van met name startende leraren. Overal komen leraren in het geweer en staken leraren voor betere leeromstandigheden voor hun leerlingen en werkomstandigheden voor zichzelf.

In de Verenigde Staten gingen leraren vorig jaar in Republikeinse – en later ook Democratische – staten in groten getale de straat op. Dit wordt door de Trump-regering als een bedreiging gezien.^* De ontwikkelingen in de VS staan niet op zichzelf: ook in onder meer Nieuw-Zeeland, Polen en Nederland gaan leraren massaal de straat op.

Leraren ‘losers’ noemen lost niks op

Wat dragen de beschuldigingen van Trump Jr. en Baudet bij aan een oplossing voor deze problemen? Op welke manier draagt dergelijke vijandigheid ertoe bij dat nieuwe leraren zich aangetrokken voelen tot dit mooie en belangrijke beroep?

Als we als leraren al érgens van beschuldigd kunnen worden, dan is het dat we aan de frontlijn van de democratie staan. Zoals filosoof John Dewey al zei: ‘Democratie moet elke generatie opnieuw worden geboren, en onderwijs is haar vroedvrouw.’

Wereldwijd delen leraren democratische waarden. We wijzen het onvrije wereldbeeld dat steeds meer om zich heen grijpt af. Wij roepen ouders, collega’s en politici op om ons hierin bij te staan.

Onze academische vrijheid en professionele autonomie houden democratieën sterk. Ook daarom staken wij leraren vandaag.

Een verkorte versie schreef ik met Michael Soskil uit de VS en Armand Doucet uit Canada, en verscheen eerder in de Washington Post. 

Meer lezen?