De vreemdste voetbalwedstrijd ooit (of: het onbedoelde effect van nieuwe spelregels)
Het moeten de zeven vreemdste voetbalminuten ooit zijn geweest: de slotfase van Barbados-Grenada uit 1994, waarin Barbados met man en macht probeert een eigen doel te maken. Oorzaak: een nieuwe spelregel. Ook de kakelverse video-assistent-scheidsrechter (VAR) kan zulke onbedoelde effecten hebben.
Zullen er over een paar jaar nog schwalbes bestaan in het voetbal?
Voor wie niet is ingevoerd: een schwalbe (ook wel ‘fopduik’) is als een speler doet alsof een tegenstander hem ten val heeft gebracht, met als doel de scheidsrechter te foppen zodat die hem een strafschop toekent.*
Schwalbes zijn onsportief en omstreden maar ook effectief en efficiënt. De hoge beloning voor een schwalbe is een strafschop, het grootste risico dat je loopt is een gele kaart. En dat risico is vrij laag, omdat het lastig is voor een scheidsrechter om vast te stellen of een duik inderdaad nep was of niet.
Althans: tot voor kort.
Want nu is er de video-assistent-scheidsrechter, de VAR. En de VAR heeft de beschikking over diverse camerastandpunten en over herhalingen. Hij of zij kan de eventuele fopduik dus goed bekijken, en met meer zekerheid zeggen of een valpartij een schwalbe was of het gevolg van een overtreding. Goed voor eerlijk voetbal!
Althans: dat zou je denken.
Frank Wormuth, de trainer van Heracles Almelo, verwacht iets anders. Spelers zullen zich misschien niet meer ‘contactloos’ laten vallen, denkt Wormuth, maar ze zullen fysiek contact met een tegenstander opzoeken, waarna ze zich laten vallen. In de herhaling zal de VAR het contact helder kunnen vaststellen – maar minder helder zal zijn of het contact de oorzaak van het vallen was.
Als Wormuth een punt heeft – en zijn gedachtegang is goed te volgen – dan is dit aspect van de VAR een mooi voorbeeld van the law of unintended consequences, de wet van de onbedoelde gevolgen.
The Law of Unintended Consequences
Die term is bekend geworden door het werk* van socioloog Robert Merton (die daarnaast overigens de termen ‘rolmodellen’ en ‘selffulfilling prophecy’ én het concept focusgroepen bedacht). Merton dacht niet aan de sport toen hij zijn observaties uit de doeken deed, maar had daar wel inspiratie uit kunnen putten.
Sport roept immers emoties op, onder andere over ‘eerlijkheid’, en al snel leidt dit tot een roep om nieuwe regels. En nieuwe regels, zeker als ze slecht doordacht zijn, kunnen meer problemen veroorzaken dan oplossen. (Om dit te snappen, hoef je trouwens geen Merton te lezen. Een aflevering van Buurman en Buurman, de Tsjechische tekenfilmburen wier oplossing voor een klusprobleem onherroepelijk leidt tot een nieuw klusprobleem, volstaat.)
Deze week breng ik een verhaal over de VAR en de mogelijke consequenties van de invoering ervan. Voor wat inzicht in mogelijke consequenties heb ik wat wetenschappelijke publicaties over spelregels en spelregelwijzigingen doorgevlooid. Een nuttig paper* was When Sports Rules Go Awry (‘Als spelregels misgaan’), waarin diverse voorbeelden daarvan staan beschreven.
In het honkbal leidde de invoering van de rol voor een designated hitter (‘aangewezen slagman’, kort: DH) ertoe dat werpers de bal vaker opzettelijk tegen slagmannen aan gooien (een soort intimidatietactiek). Verklaring: in het DH-systeem komt de werper niet aan slag, en kan er dus ook geen wraak op hem worden genomen.
In diverse sporten komt tanking voor: opzettelijk verliezen omdat de regels van de competitie (niet zozeer de sport zelf) verliezen belonen. Fraai voorbeeld:* het badmintontoernooi op de Olympische Spelen van Londen in 2012, waar vier ploegen tegelijkertijd hun best deden om te verliezen. Doel: later in het toernooi makkelijkere tegenstanders krijgen.
In het cricket was bij de invoering van de videoscheidsrechter de verwachting dat slagmannen zouden profiteren. De werking was anders: de technologie toonde aan dat scheidsrechters juist jarenlang de bowlers (werpers) hadden benadeeld. Sindsdien maakt een destijds uitstervend type bowler (de spin bowler) zijn comeback – om vrij complexe redenen.*
Maar het fraaiste voorbeeld van het onverwachte effect van (nieuwe) spelregels vond wat mij betreft plaats op 25 januari 1994, tijdens de Shell Caribbean Cup, een voetbaltoernooi in het Caribisch gebied.
De vreemdste zeven minuten voetbal ooit
De Caribbean Cup had een bijzondere spelregel: elke wedstrijd moest een winnaar opleveren. Bij een gelijke stand na 90 minuten zou er ook in de poulewedstrijden een verlenging volgen, die beslist zou worden door de zogeheten golden goal: wie als eerste scoort, wint.
Bovendien zou die golden goal dubbel tellen – wat belangrijk is om deze bizarre wedstrijd te begrijpen. Op 25 januari speelden Barbados-Grenada, twee kleine eilandstaten, de laatste en beslissende wedstrijd in Groep 1. De stand in de groep was voorafgaand aan de wedstrijd als volgt:
Puerto Rico was dus al uitgeschakeld, het ging tussen Barbados en Grenada. Om door te gaan, moest Barbados met twee doelpunten verschil winnen. En dat leek te gaan gebeuren: na 83 minuten stond Barbados inderdaad met 2-0 voor. Maar toen scoorde Grenada.
Met nog zeven minuten te spelen moest Barbados nóg een keer scoren. Maar er was ook nog een tweede optie: een eigen goal maken. Dan zou de stand op 2-2 komen, zou er een verlenging komen, wat Barbados 30 minuten de tijd gaf om de beslissende, dubbeltellende golden goal te maken.
De keuze was vreemd maar gezien de regels niet zo moeilijk. En dus schopte Barbados in de 87ste minuut de bal in eigen doel: laat die verlenging maar komen. Verwarring en onthutsing alom, maar het kon nog vreemder. Want stel nu: je bent Grenada. Er is nog drie minuten te spelen. Wat doe je dan?
Inderdaad: ook een eigen doelpunt maken.
Als je ook het doel van je tegenstander moet verdedigen
Immers: Grenada kon Barbados uitschakelen door zelf te scoren: 3-2. Maar als ze in eigen goal zouden scoren, zouden ze ook ook doorgaan.
Ze zouden dan weliswaar 2-3 verliezen, maar dat was slechts met één doelpunt verschil, waardoor ze zouden doorgaan naar de finale. Barbados moest immers, gezien de stand in de groep voor de wedstrijd, met twee goals verschil winnen.
De toch al wonderlijke laatste minuten werden daardoor nog wonderlijker. Grenada won als het scoorde, in welk doel maakte niet uit. Waardoor Barbados in de vreemde positie zat dat het zowel het eigen doel, als het doel van Grenada moest verdedigen – tegelijkertijd.
Meteen na de aftrap renden enkele spelers van Grenada richting eigen doel, maar deden dat zó klungelig en halfhartig dat Barbados, dat doorhad wat Grenada van plan was, de eigen goal wist te voorkomen. Dat Grenada faalde in de toch niet al te lastige opzet, kwam mogelijk omdat niet alle spelers doorhadden wat het plan was.
‘Onze spelers wisten niet welke goal ze moesten aanvallen: hun goal of onze goal’, zei Grenada-coach James Clarkson naderhand.
Grenada wist in de laatste minuten in geen enkel doel te scoren. Verlenging dus. Die verliep weer volgens ‘correcte’ prikkels: wie scoort, in andermans doel dus, wint. Na vier minuten maakte Barbados de winnende, dubbeltellende goal, en dus waren zij door naar de finaleronde van de Caribbean Cup, beloond voor hun ‘corrupte’ keuze om in de 87ste minuut in eigen doel te scoren.
Anders dan de eerdergenoemde badmintonploegen tijdens de Olympische Spelen werd Barbados niet gestraft voor hun gedrag: de FIFA erkende dat het volstrekt legitiem was, als gevolg van de regels. Uiteraard werd de regel de golden goal dubbel te tellen wel afgeschaft.
Wat zegt dit over de VAR?
Het is mogelijk dat je het verhaal van deze wedstrijd al kent: Barbados-Grenada is al diverse malen fraai beschreven. De wedstrijd heeft ook een eigen – en zeer gedegen – Wikipediapagina,* als je meer wilt weten.
Wat zegt dit nu over de VAR? Zo corrumperend als deze regel werkte, zal het effect van de VAR niet zijn. Maar Frank Wormuth heeft zeker een punt, als hij wijst op mogelijke problemen die de VAR kan veroorzaken. Het ene soort schwalbe kan en zal waarschijnlijk uitsterven, maar mogelijk komt er een ander soort schwalbe voor terug.
Anders gezegd: de spelers blijven de scheids bedotten, maar moeten daar alleen iets anders voor doen. Technologie voorkomt de overtreding niet, maar verandert deze slechts. Maar meer dan een hypothese op basis van wat anekdotisch bewijs is het nog niet.
Wat wél vaststaat, is dat het spel door de VAR gaat veranderen. Enerzijds omdat scheidsrechters minder fouten maken. Maar anderzijds zal ook de aard van het spel zelf veranderen, omdat spelers en trainers rekening gaan houden met de VAR, op allerlei subtiele manieren die we nu nog niet kunnen voorspellen.
Meer lezen?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
