Woensdag keek ik naar Barcelona-Liverpool, met een bakje chips op schoot, en een paar vragen in mijn hoofd: hoe schakel je Messi uit? Kun je Messi wel uitschakelen? Moet je Messi wel uitschakelen?

Misschien wel niet, om op de laatste vraag een antwoord te geven. De betere voetbalteams zijn niet af te stoppen door het uitschakelen van een individuele speler. Ze hebben misschien een sterspeler, maar als je alles op alles zet om die sterspeler uit te schakelen, dan neemt iemand anders diens rol over. De een speelt in dienst van de ander, de ander in dienst van de een. Dat is de essentie van een teamsport.

In analyses van wedstrijden gaat die essentie vaak verloren. Louis van Gaal wees erop in zijn autobiografie Visie: media bekritiseerden het gedrag of de mentaliteit van een individuele speler – ‘hij wil het niet graag genoeg’, etc. – terwijl die speler alleen slecht uit de verf kwam, omdat zijn medespelers niet goed stonden opgesteld.

De laatste schakel krijgt vaak de schuld van een keten van fouten. Andersom kan ook: een keten van acties die elkaar versterken mondt uit in een kans of een doelpunt, waarvoor alleen de doelpuntenmaker (‘een roofdier!’) en/of assistgever (‘een creatief genie!’) de credits krijgt.

Ondertussen blijft de eigenlijke ster onderbelicht: het collectief.

Steeds meer aspecten van het spel zullen collectief worden gespeeld

Hoe zo’n keten van acties eruitziet?

Hoffenheim-trainer Julian Nagelsmann drie jaar geleden hoe de eerste goal onder zijn trainerschap viel. Het was een ingestudeerde actie. Als de tegenstander een bepaalde pass speelde (de ‘pressing trigger’), dan wisten drie spelers van Hoffenheim precies wat hun taak was.

Speler A zette druk op de tegenstander met de bal, die gedwongen werd een bepaalde pass te spelen. Spelers B en C wisten dat op die afgedwongen pass een andere pass zou volgen. Die pass werd onderschept door B of C, waarna speler D, eveneens op de hoogte van het plan, alvast vrijliep en de voorzet van speler B of C inkopte. Dit was geen optelsom van individuele acties, het was méér: een keten van acties waardoor plaatsvond.

Dit was geen optelsom van individuele acties, het was méér: een keten van acties

Dit speelt vooral bij situaties die voorspelbaar zijn: dodespelmomenten zoals vrije trappen en corners, en regelmatig terugkerende situaties, bijvoorbeeld als de keeper of de centrale verdediger het spel opent, zoals in het voorbeeld van Hoffenheim.

De volgende stap is om dit soort voorspelbare situaties uit te breiden naar ander plekken op het veld en momenten in een aanval, en zulke momenten te creëren. Ploegen kunnen hun choreografie instarten, als de spelers, met of zonder bal, de tegenstander zo manipuleren dat er een herkenbare situatie ontstaat.

Een vereiste voor topprestaties: geduld

Dit gaat natuurlijk niet om letterlijke choreografieën. Een choreografie is vrij precies gescript, en voetbal is zelden precies te scripten (alleen strafschoppen zijn telkens hetzelfde). Het gaat om het herkennen van situaties die op elkaar lijken, en waarop bepaalde gedragingen – in jargon: spelprincipes – toepasbaar zijn. Goede ploegen herkennen die situaties snel en collectief.

Ook Ajax lijkt dat onder Erik ten Hag te beheersen. (Ik schrijf volgende week, samen met voetbaltrainer Sjors Ultee, uitgebreider over twee gedragingen van Ajax. Dinsdag publiceerde ik iets voor Spurs-Ajax.) De collectiviteit maakt het mogelijk dat Ajax – of elke andere ‘arme’ ploeg – wint van rijkere ploegen met meer sterren.

Aantekeningen bij Ajax - Bayern München uit december vorig jaar.

De evolutie van het spel gaat ongetwijfeld de collectieve kant op. Maar snel zal het niet gaan. Je hebt daarvoor namelijk iets nodig dat misschien nog wel zeldzamer en kostbaarder is dan vreselijk goede spelers: tijd. Een coach kan alleen van meerwaarde zijn als zijn spelers hem begrijpen. En dat lukt alleen als de coach daarvoor de tijd krijgt, en dus ook een paar keer mag verliezen. Geduld loont – als je het geeft aan competente mensen.

Als ploegen ingespeelder raken, wordt het spel ook complexer. Voetbal zal meer gaan op American Football, waar plays (aanvallen) zelfs voor de coach, die nota bene weet wat de bedoeling was, pas na een dag videokijken zijn. En dus missen instant analyses vaak de essentie; je kunt het simpelweg niet direct zien.

De reden dat ik dit schrijf, is een schitterende, slimme, en grappige in The Irish Times van Ken Early, met wie ik onlangs mocht spreken in zijn podcast Second Captains. Early beschrijft al het bovenstaande veel beter en beeldender, met als simpel vertrekpunt een doelpunt van Liverpool tegen Huddersfield Town.

Daarna zuigt hij je het onderwerp in, met misschien wel als resultaat dat je anders naar voetbal kijkt – geïnformeerder en geïnteresseerder. Het stuk is zo goed en grappig dat ik het twee keer heb gelezen, en ik beveel je van harte aan dat ook te doen. Het komt sowieso op mijn lijstje van beste voetbalstukken van het jaar.

Lees-, kijk-, luistertips

  1. Ze zijn allemaal goed, en dus ga ik ze allemaal tippen, de afleveringen vanAgainst the Rules, de podcast van Michael Lewis over scheidsrechters. gaat over de eigenschappen die een goede scheidsrechter moet hebben. Verder maakt Lewis duidelijk waarom de oerscheidsrechter, een roekeloze gek was.
  2. De basketbalcompetitie NBA doet Lewis overigens een enorme dienst. In de eerste aflevering van Against the Rules beschrijft Lewis hoe basketballers steeds meer kritiek hebben op scheidsrechters, hoewel scheidsrechters aantoonbaar steeds beter worden. Met name sterspelers hebben die neiging. Deze week stonden de eerste wedstrijden van de play-offserie tussen de Golden State Warriors en de Houston Rockets in het teken van op de scheidsrechters. Podcaster Bill Simmons had het over – Enorme Zeurpieten.
  3. Ook kwam het nieuws naar buiten dat de Rockets hadden gewijd aan de prestaties van de scheidsrechters tijdens de beslissende zevende wedstrijd van de halve finale tussen de Rockets en de Warriors vorig jaar. Kritiek op scheidsrechters is niet per se slecht: Mark Cuban van de Dallas Mavericks voerde jaren geleden met succes tegen matig functionerende scheidsrechters. Niettemin: een hele studie van één wedstrijd maken? Hmm.
  4. Kirk Goldsberry, data-analist en journalist, schreef een boek over hoe de driepuntsregel het basketbal verandert. The Upshot er ook over, en visualiseerde het een en ander.
  5. Collega Jesse Frederik schreef over de affaire rondom de subsidiëring van elektrische auto’s. Tenminste, zijn analyse van de situatie komt zeer overtuigend over. Dit soort complexe maar leesbare stukken legt de lat voor de journalistiek hoger.
  6. Zuid-Afrikaanse sportwetenschapper, ga ik zeker luisteren.
  7. Tucker schreef ook van de zaak-Caster Semenya die deze week speelde. Semenya is de atlete die volgens de atletiekbond IAAF en sporttribunaal CAS haar testosteronspiegel omlaag moet brengen.
  8. Deze over een kunstenares die in Boedapest een ere-expositie mag houden is geweldig. Het is een satirische versie van de documentaire van performance kunstenaar Marina Abramović, zoals Vice Al hoef je dat niet eens te weten om te genieten van de manier waarop allerlei conventies van documentaires, kunstzinnigheid en kunstkritiek belachelijk worden gemaakt. Schrijver van de nepdocumentaire is de comedian en voormalig Saturday Night Live-schrijver.
  9. Pete Buttigieg? Nee, ik tot drie weken geleden ook niet. Het is wonderlijk hoe snel je bekend kunt worden als je je kandidaat stelt als president van de Verenigde Staten. Nu weten we niet alleen alles over hem, als we willen, maar zelfs alles over
  10. Manchester United, ooit de beste en beroemdste club van de wereld, gaat al een tijdje niet zo lekker. Inmiddels zijn vriend en vijand het eens dat de club behoefte heeft aan serieus management: een technisch directeur, in jargon. Dat is iemand die zich bezighoudt met spelers en trainers, maar anders dan trainers niet permanent het risico loopt om ontslagen te worden. De club schijnt te overwegen om ex-speler en ex-international Rio Ferdinand aan te stellen. Want: ervaren op het veld, ervaren in het bedrijfsleven. Uniteds kritische fanmagazine Red Issue wijdt aan Ferdinands cv.
  11. Ik ben pas vorige week begonnen aan Game of Thrones. Dat is best lastig als je tegelijkertijd weleens op Twitter zit. Immers: seizoen acht wordt momenteel uitgezonden en is kennelijk nogal geweldig. Als je up-to-date bent, dan denk ik dat je uit Wired – een tactische analyse van een kennelijke slag om de burcht Winterfell – goed vindt. Tenminste, allerlei mensen die ik hoog heb zitten, deelden het stuk. Het stuk dat ik niet ga lezen tot circa juni, als mijn vrouw en ik up-to-date zijn met ‘GoT’.