Rivieren zitten vol antibiotica. Is dat gevaarlijk?

Door onze rivieren stroomt niet alleen water maar ook antibiotica. Dat bleek uit een grootschalig onderzoek dat afgelopen maandag werd gepresenteerd op een congres in Helsinki. De onderzoekers maten de concentratie van 14 verschillende antibiotica op 711 plekken in 72 landen.

Bij 65 procent van de meetpunten troffen ze minstens één antibioticum aan, vaak in concentraties boven de vastgelegde veilige maximumniveaus. Voor ciprofloxacine bijvoorbeeld werd deze veiligheidsdrempel bij 51 meetpunten overschreden. En in een meetpunt in Bangladesh bleek de concentratie metronidazol driehonderd keer hoger te liggen dan de veilige maximumwaarde.

De hoogste concentraties antibiotica werden aangetroffen in Afrika en Azië, maar ook Europese rivieren ontsnappen niet aan deze vervuiling. In de Donau vonden de onderzoekers zeven verschillende antibiotica, in de Theems vijf. En ook hier lagen de concentraties vaak boven de veiligheidsdrempel.

Hoe komen die antibiotica daar terecht?

Als jij een antibioticakuur volgt, komt 30 tot 90 procent van dat spul ongeschonden terug uit je lijf. Dat spoel je dus door de wc. Dat afvalwater wordt wel behandeld in een waterzuiveringsstation, maar dat slaagt er niet in om álle antibiotica eruit te filteren.^*

Ook onze veestapel wordt massaal behandeld met antibiotica die vervolgens in onze rivieren eindigen. En ten slotte is er het afvalwater van de antibioticaproducenten. Veel van die bedrijven staan in Azië, en het afvalwater wordt vaak ongezuiverd geloosd.

De Zweedse farmacoloog Joakim Larsson onderzocht enkele jaren geleden de concentratie van antibiotica in de omgeving van deze fabrieken. Bij een fabriek in Hyderabad in India mat hij een concentratie van ciprofloxacine die duizend keer hoger was^* dan de therapeutische dosis. Een kleine rekensom leerde hem dat die fabriek elke dag voldoende ciprofloxacine loosde om 45.000 mensen te behandelen.

Maar is dat giftig?

Nee, niet direct. Antibiotica zijn meestal erg veilige geneesmiddelen en de doses in onze rivieren zijn erg laag. Natuurlijk is het geen goed idee om een slok te nemen van dat afvalwater uit Hyderabad, maar als je ziek wordt van een glas Donauwater ligt dat niet aan de minieme hoeveelheid antibiotica die je binnenkrijgt.

Hoeven we ons dan geen zorgen te maken?

Toch wel. Steeds meer onderzoek toont aan dat de antibioticaresiduen in onze leefomgeving een rol spelen in de ontwikkeling van antibioticaresistentie.

Antibiotica zijn geneesmiddelen waarmee we bacteriën kunnen bestrijden. Bacteriën die, soms levensbedreigende, infecties kunnen veroorzaken. Het probleem is dat bacteriën al snel resistent worden tegen antibiotica. Ze muteren en slagen er zo in om de voor hen dodelijke werking van antibiotica te omzeilen.

Deze resistentie is een steeds groter probleem. Momenteel sterven er in Europa jaarlijks naar schatting 33.000 mensen^* aan infecties door antibioticaresistente bacteriën. Wereldwijd hebben deze bacteriën elk jaar ongeveer 700.000 doden op hun geweten. En het dodental loopt nog op. Volgens schattingen^* zullen er in 2050 jaarlijks 10 miljoen mensen sterven door infecties met bacteriën waarop antibiotica geen vat meer krijgen.

Rivieren en meren vol antibiotica zijn kweekvijvers voor deze resistente bacteriën. Daar zie je natuurlijke selectie aan het werk. Bacteriën die resistent zijn hebben meer kans om hun verblijf in dat verontreinigde water te overleven. Niet-resistente bacteriën leggen het loodje zodat, generatie na generatie, een steeds groter deel van de bacteriënpopulatie resistent wordt.

Toen Joakim Larsson in 2015 monsters nam van enkele sterk met ciprofloxacine verontreinigde meren, bleek meer dan de helft van de bacteriën^* in de meren resistent tegen dat antibioticum. In onvervuilde meren was dat slechts 2 procent.

Lopen wij risico door de antibioticaconcentraties in Azië en Afrika?

Ja, resistente bacteriën blijven niet braafjes ter plekke. Ze verspreiden zich van mens op mens. En ook mensen zijn natuurlijk steeds mobieler. We vliegen de wereld rond en nemen zo resistente bacteriën mee. Uit een recente studie^* bleek dat 90 procent van de toeristen die net in India waren geweest, drager waren van resistente bacteriën die vóór hun reis nog niet in hun lichaam werden aangetroffen.

Is er dan geen regelgeving die het lozen van antibiotica verbiedt?

Nee. De afvalproducten van Europese farmaceutische bedrijven zijn vreemd genoeg niet onderworpen^* aan de Europese milieuwetgeving. Nu ja, vreemd genoeg... Je hoeft geen complotdenker te zijn om te vermoeden dat daar lobbywerk van de industrie achter zit.

Die industrie tekende wel al een routekaart^* uit om antibioticaresiduen in het leefmilieu te verminderen, maar deze is vrijwillig. De bedrijven zijn dus niet wettelijk verplicht om actie te ondernemen. Ook de Europese Commissie lanceerde enkele maanden geleden een plan van aanpak.^* Ze gaan de overconsumptie van antibiotica ontmoedigen, meer risicoanalyses en vaker metingen uitvoeren. Striktere regelgeving komt er voorlopig niet.

Meer lezen?