De Brexit is als kokende lava. Hij weerspiegelt de boosheid over de afhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk van zijn buurlanden. Hij is een uiting van nationale trots, volgens de een; van collectieve zelfbegoocheling, volgens de ander.
De Brexit is de strijd van het individu tegen controleverlies, de opstand van velen tegen de zelfverrijking van weinigen. De Brexit is Europese geschiedenis die wordt geschreven waar we bij zitten.
Het hele proces telt inmiddels zoveel wendingen – met als nieuwste ontwikkeling premier Boris Johnson die het parlement tijdelijk naar huis wil sturen – dat velen de draad zijn kwijtgeraakt. Terwijl het onderwerp iedereen aangaat.
Wij geven daarom antwoord op de belangrijkste vragen over het mogelijke vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Die zie je hieronder.
Maar omdat de lava continu van richting, vorm en temperatuur verandert, zullen we de antwoorden op deze vragen regelmatig updaten.
Zo is sinds Boris Johnson eind juli het roer van Theresa May overnam als premier van het Verenigd Koninkrijk, de temperatuur alleen maar verder gestegen. Johnson stevent lijnrecht af op een Brexit zonder deal, dreigde Brussel in dat geval het vrije verkeer van EU-burgers naar het VK meteen te beperken en zette het parlement buitenspel. Over die jongste ontwikkelingen vind je vooral informatie onder de vragen 12, 15, 16 en 18.
- Wat is de Brexit?
- Waarom zou ik me hier druk over moeten maken?
- Hoe kwam de Brexit eigenlijk tot stand?
- Als dit al zo lang speelt, waarom lijkt het dan alsof er geen plan is? Zijn de Britten gek geworden?
- Welk probleem lost de Brexit eigenlijk op?
- De Britten die uit de Europese Unie willen hebben dus wel een punt?
- En hoe zit het dan met de Britten die tégen zijn?
- Wat gaat de doorsnee Brit hiervan merken?
- Krijg ik er hier in Nederland of België nog last van?
- Wat vinden de andere EU-landen eigenlijk van het vertrek van de Britten?
- Wie moet er dokken als de Britten vertrekken?
- Je hoort de hele tijd over een ‘no-deal’-Brexit. Wat betekent dat?
- Wat zou een Brexit mét deal inhouden?
- Hebben Britten die willen feesten in Amsterdam straks een visum of verblijfsvergunning nodig?
- En moet ik een visum aanvragen voor een weekendje Londen?
- Maar als je studeert in het VK, wat dan?
- Kan Nederland ook uit de EU stappen? Een ‘Nexit’, dus?
- Kan dit hele circus ook weer worden teruggedraaid?
Wat is de Brexit?
Marc Chavannes: De Brexit is niets meer en niets minder dan een samenballing van de recente Brits-Europese geschiedenis. Het rijk van de Britten ligt vlak voor de kust van het Europese vasteland, is er door migratie- en handelsstromen nauw mee verbonden, heeft een sleutelrol gespeeld in het verslaan van Nazi-Duitsland – en heeft daar een permanente haat-liefdeverhouding met het continent aan overgehouden.
De eindeloze discussie in het Verenigd Koninkrijk over de mate van verwevenheid met het Europa van na de Tweede Wereldoorlog hangt samen met de inkrimping van het Britse wereldrijk. Die discussie wordt vaak meer gevoed door beelden dan door feiten. In het VK heerst een opmerkelijk gebrek aan kennis over de opzet van de Europese samenwerking en de werkelijke verhoudingen tussen het VK en wat nu de Europese Unie heet.
De pleidooien voor een algehele uittreding van het VK uit de EU hebben geleid tot een radicale uitspraak – vertrek! – in het Brexit-referendum van 2016. Maar de moeizame onderhandelingen met de EU, en vooral de verdeeldheid binnen de twee grote partijen (Conservatieven en Labour) hierover brachten aan het licht dat het VK zó nauw verweven is met de Europese partners dat algehele ontvlechting een illusie lijkt.
Het woord ‘Brexit’ is een samentrekking van ‘Britain’ (Verenigd Koninkrijk) en ‘exit’ (weggaan). Op 23 juni 2016 konden 46,5 miljoen Britten zich uitspreken over de vraag of hun land in de Europese Unie blijft of er uitstapt. Ruim 72 procent van de kiesgerechtigden kwam opdagen. De uitslag: een krappe meerderheid van 51,9 procent stemde vóór het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU.
Pijnlijk punt: alleen Engeland en Wales – twee van de vier landen binnen het Verenigd Koninkrijk – stemden in meerderheid voor vertrek uit de EU. In Schotland en Noord-Ierland koos meer dan de helft van de bevolking juist voor blijven. En op Gibraltar, het Britse overzeese territorium op het zuidelijke puntje van Spanje, wilde liefst 96 procent van de kiezers in de EU blijven.
Waarom moet ik me hier druk over maken?
Joris Luyendijk: Het VK is een van onze belangrijkste handelspartners, dus onze economie krijgt een dreun als die handelsstromen worden beschadigd of zelfs, in het geval van een chaotische exit, worden afgeknepen. Het VK was ook een van onze belangrijkste diplomatieke bondgenoten binnen de EU, zodat Nederland nu op zoek moet naar nieuwe bondgenoten.
Daarnaast is het VK met Frankrijk het enige EU-land met een leger dat iets voorstelt. Als het VK straks buiten de EU terechtkomt, gaat ook dit landschap verschuiven.
Ten slotte is onze hogere middenklasse zwaar anglofiel. Door de Brexit is het VK waarschijnlijk voor langere tijd ontwricht. Ook dat culturele anker voor een behoorlijk deel van de Nederlandse elite slaat dus op drift.
Marc Chavannes: Als je de referendumcampagne voor Brexit ziet als een uit de hand gelopen stunt van eurosceptici die meer concessies wilden van de overige EU-landen binnen de EU, is dit een tragisch bedrijfsongeval dat ieder land, ook Nederland, kan overkomen. De campagne vóór de Brexit kreeg een nationalistische toon die, ondersteund door loze beloftes en verkeerde voorstellingen van de verhoudingen binnen de EU, de publieke opinie in het VK op het verkeerde been zette.
Wie vreest dat ontwrichtende nepberichten uit trollenfabrieken het Brexitreferendum doorslaggevend hebben beïnvloed, kan zich bij de toekomstige verkiezingen niet veilig voelen. Dat kan al blijken in het geval premier Johnson zich genoodzaakt ziet om nieuwe verkiezingen uit te schrijven.
Hoe kwam de Brexit eigenlijk tot stand?
Riffy Bol: De volksraadpleging die in 2016 de Brexit inleidde, was al het tweede referendum over het Britse lidmaatschap van wat later de Europese Unie zou worden. In 1975 werd al daarover gestemd. Twee derde van de kiezers koos toen voor blijven, mede op aanraden van Margaret Thatcher, destijds leider van de Conservatieven.
De weg naar het Brexitreferendum begon in 2005, toen premier Gordon Brown (Labour) beloofde een referendum uit te schrijven over een nieuwe Europese Grondwet. Twee jaar later kwam Brown terug op zijn belofte nadat bij referenda in Nederland en Frankrijk een meerderheid van de kiezers tégen het EU-voorstel voor een Europese Grondwet had gestemd.
Brown kreeg veel kritiek te verduren van zijn conservatieve concurrent David Cameron. Die gaf de Britten in 2007 de ‘harde garantie’ dat hij een referendum zou organiseren over het Verdrag van Lissabon – de facto een nieuwe versie van de omstreden Europese Grondwet. In 2009 trok hij die belofte echter weer in, toen de EU dit verdrag aan haar lidstaten wist te verkopen.
Zes jaar later lagen de kaarten anders. De Conservatieve Partij van Cameron had in aanloop naar de verkiezingen van 2015 beloofd dat ze een referendum over het Britse lidmaatschap van de EU mogelijk zou maken. De partij won de verkiezingen en eind dat jaar kwam de vereiste wet door het Britse parlement. In februari 2016 kondigde Cameron het langverwachte referendum aan.
Als dit al zo lang speelt, waarom lijkt het dan alsof er geen plan is? Zijn de Britten gek geworden?
Joris Luyendijk: Uiteraard kun je niet spreken van ‘de’ Britten. Je hebt Britten die van niks (willen) weten en die niet stemmen of mogen stemmen. Dan heb je de voorstanders van Remain (‘blijven’), voorstanders van een zachte Brexit (alle voordelen van de EU houden en dan dus ook alle regels blijven volgen, maar zonder inspraak in die regels) en een harde Brexit (niet langer de voordelen van de EU maar evenmin de verplichtingen).
De reden dat de voorstanders van de Brexit geen plan hebben, is dat een deel simpelweg consequent heeft geweigerd zich te verdiepen in de werkelijkheid en zich is blijven verdoven met fantasie-argumenten.
Verder heb je dus die verdeeldheid tussen voorstanders van een harde en een zachte Brexit, waarbij de voorstanders van Remain in het geval van de Brexit voor een ‘zachte’ variant zijn. Om het nog moeilijker te maken loopt deze verdeeldheid tussen hard en zacht dwars door de twee grote partijen. Vandaar de verlamming – die oogt als chaos.
Welk probleem lost de Brexit eigenlijk op?
Marc Chavannes: De voorstanders van de Leave-campagne suggereerden dat het VK buiten de EU weer soeverein over zijn eigen wetten zou gaan, dat het geen geld meer naar Brussel hoefde te sturen, dat het als ‘global Britain’ betere handelsverdragen met grote mogendheden zou kunnen sluiten en dat – vooral – de immigratie uit armere EU-landen dan zou stoppen.
In het algemeen is het zeker waar dat het VK nu gebonden is aan een veelheid van in de EU overeengekomen richtlijnen (wetten) en regels. Dat zijn er zoveel dat het VK na uittreding nog vele jaren nodig heeft om daar eigen versies van te ontwerpen en door het parlement te laten goedkeuren. In de praktijk zouden veel EU-regels blijven gelden tot ze zijn vervangen.
Het VK is nu een netto-betaler aan de Europese begroting. De rijkere landen steunen de zwakkere landen. De gedachte is dat ze deze landen (vroeger zuidelijke staten als Portugal, Spanje en Griekenland, nu meestal de Oost-Europese landen) economisch en democratisch op de been helpen en houden, om gezamenlijk een hoger niveau van welvaart en een betere rechtsstaat te kunnen bereiken.
Na de Brexit trekken de Britten hun handen af van dit project. Maar in allerlei versies waarin het VK wel deel blijft uitmaken van de interne markt, zullen de Britten daar ook financieel aan moeten bijdragen.
De Britten die uit de Europese Unie willen hebben dus wel een punt?
Tomas Vanheste: Enerzijds, nee! De belangrijkste slogan van de Leave-campagne was: take back control. Maar het is een illusie dat je in een volkomen verweven Europese economie volledig baas in eigen huis kunt zijn.
De tijden waarin een soevereine Europese natie in haar goddelijke eentje de wetten en regels vaststelt die binnen eigen grenzen gelden, zijn al lang vervlogen. Internationale handel en grensoverschrijdende kwesties als milieu en migratie vergen internationale regels. En die stel je nu eenmaal niet in je eentje, maar in samenspraak vast.
De brexiteers schetsen de EU als een bezettingsmacht. Dat is een wonderlijke voorstelling van zaken. Zolang het VK lid is van de EU, zit het aan de onderhandelingstafel. Het drukte zelfs een sterke stempel op hoe de EU nu is. ‘Ironisch genoeg besloten de Britten tot een vertrek uit de EU op het moment waarop de Europese markt Britser was dan ooit’, zei historicus Mathieu Segers vorig jaar.
Het waren de Britten die zorgden dat de EU vooral een interne markt bleef, geschapen naar het in eigen land populaire neoliberale model. Het waren de Britten die met succes op de rem trapten als de EU zich wilde ontplooien als socialemarkteconomie of als defensiekracht. Ook de door brexiteers beloofde grotere vrijheid om handelsverdragen te sluiten is volgens deskundigen een fabeltje. Een handelsblok als de EU van ruim een half miljard mensen heeft meer macht om gunstige voorwaarden te bedingen dan een land van 66 miljoen inwoners.
Er is ook geen reden om aan te nemen dat China of de VS het VK gunstiger handelsvoorwaarden gunnen dan de Britten als onderdeel van de EU hebben. Britse parlementariërs hebben al zorgen geuit over de voedselveiligheid, omdat ze vrezen dat de Britten straks de lagere Amerikaanse normen moeten accepteren en bijvoorbeeld chloorkip gaan eten.
Anderzijds, ja! Sinds het VK zich in 1973 bij de voorloper van de EU aansloot, maakt het met tegenzin deel uit van de club. En die tegenzin werd alleen maar groter naarmate de latere EU uniforme regels op steeds meer terreinen ging opleggen aan de lidstaten.
Volgens de Nederlandse Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid heeft dit bijgedragen aan de Brexit en zou de EU meer ruimte moeten scheppen voor verschillen tussen de lidstaten om onvrede hierover bij andere EU-landen te voorkomen.
Al 46 jaar is de EU voor de Britten een verstandshuwelijk, waar ze alleen maar niet uitstappen omdat ze bang zijn dat het hun te veel geld kost. De andere EU-landen zit het al even lang dwars dat de Britten vooral op de rem trappen als zij juist vooruit willen.
Soms is het voor beide partners beter een slecht huwelijk te beëindigen. Wie weet kunnen de ex-partners later, als de tijd de diepste wonden heeft geheeld, weer een wat betere, maar lossere relatie opbouwen.
En hoe zit het dan met de Britten die tégen zijn?
Tomas Vanheste: Die zijn talrijk. Voor wat het waard is: bij de jongste peiling van half augustus 2019 gaf 47 procent aan het prima te vinden om in de EU te blijven. Hoe het bij een tweede referendum zou uitpakken, is moeilijk te zeggen. Want ook in juni 2016 wekten de peilingen de indruk dat Blijven zou winnen. Maar uiteindelijk won het kamp Vertrekken nipt.
In de drie jaar die sindsdien zijn verstreken, is de publieke opinie diep verdeeld gebleven. Eind maart gingen een miljoen mensen de straat op die vurig hopen dat het tij nog gekeerd kan worden en die een tweede referendum bepleiten.
Overigens denkt nog niet de helft van de Britten dat het VK per 31 oktober uit de EU zal stappen, zoals Boris Johnson bij zijn inauguratie als premier beloofde.
Wat gaat de doorsnee Brit hiervan merken?
Riffy Bol: Het grootste nachtmerriescenario op de eerste dag van de Brexit is een gigantische file in de Kanaaltunnel tussen het Franse Calais en het Engelse Dover.
Omdat het Verenigd Koninkrijk bij een harde Brexit de Europese douane-unie verlaat, keren de intensieve grenscontroles aan het Kanaal terug. Zelfs als die maar 70 seconden per voertuig duren, kunnen de wachttijden in het slechtste geval oplopen tot zes (!) dagen, blijkt uit onderzoek van University College London. De Britse koepelorganisatie voor vrachtverkeer is iets optimistischer en verwacht verkeersopstoppingen van maximaal twee dagen.
De haven van Dover vreest verkeersopstoppingen van 27 kilometer en op jaarbasis 200 miljoen extra aangiftes bij de douane. Premier Johnson heeft 5.500 extra douanebeambten ingehuurd om de verwachte chaos te beteugelen.
Een ander mogelijk probleem door de nieuwe douaneregels is een verder oplopend tekort aan medicijnen. Het Britse ministerie van Volksgezondheid springt financieel bij voor 39 medicijnen waar nu al een gebrek aan is – en dan moet de Brexit nog plaatsvinden. De belangrijkste farmaceutische organisatie van het Verenigd Koninkrijk sprak reeds in januari van een ‘enorm tekort en prijspieken’.
The Guardian ontdekte dat veel patiënten alvast massaal geneesmiddelen inslaan. Eén diabetespatiënt zou voor de zekerheid al voor vier maanden aan insuline hebben ingeslagen.
Marc Chavannes: De doorsnee Brit gaat op den duur misschien merken dat minder ‘Poolse loodgieters’ hun werk of hun huis ‘afpakken’, maar er zullen ook tekorten op de arbeidsmarkt ontstaan. In 2026 zullen er naar schatting 380.000 gezondheidszorgwerkers te weinig zijn, een sector waarin nu vooral buitenlanders werken.
Economen verwachten bovendien een daling van het welvaartsniveau als gevolg van de stap uit de EU. Heel wat bedrijven hebben hun (hoofd)kantoor uit het VK naar een ander EU-land verplaatst. Dat kost allemaal banen in het VK. Welke ervoor terugkomen, is voorlopig niet helder.
Krijg ik er hier in Nederland of België nog last van?
Tomas Vanheste: Economische voorspellingen zijn altijd slagen in de lucht. En in dit geval zijn het slagen in de mist, omdat we nog niet weten wat voor Brexit we krijgen. Maar dat Nederland een flinke klap moet incasseren, lijkt waarschijnlijk.
De Rekenkamer becijferde eind vorig jaar dat een no-deal-Brexit Nederland tot 2023 2,3 miljard euro zal kosten. Ook de OESO kwam met sombere voorspellingen. De export naar het VK zal met 17 procent dalen en het Nederlandse bbp met 0,7 procent. Vooral de landbouw- en voedselsector in Zeeland en Flevoland zal een dreun krijgen, berekende het Planbureau voor de Leefomgeving onlangs.
België wacht het moment evenzeer met angst en beven af. Vooral Vlaanderen, dat bijna alle export vanuit België naar het VK voor zijn rekening neemt, ziet het somber in. De Belgische Europarlementariër Geert Bourgeois voorziet bij een no deal chaos, een inkrimping van de economie van 2,6 procent en een verlies van 28.000 Vlaamse jobs.
Om bedrijven en burgers op de rampspoed voor te bereiden, heeft de Vlaamse overheid een Brexit-helpdesk opgezet waar bedrijven een ‘Brexit Impact Scan’ kunnen doen. Ook de Nederlandse overheid biedt een dergelijke scan aan. Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) lokt bedrijven naar het adviesloket met een reusachtige blauwe knuffel, ook wel het Brexit-monster genoemd.
Inmiddels zegt bijna 90 procent van de Nederlandse bedrijven voorbereid te zijn op de Brexit, concludeerde de Kamer van Koophandel in mei. Denk aan transportfirma’s die grotere voorraden hebben aangelegd en zichzelf bijscholen op het gebied van douanecontroles. Dat is een forse verbetering ten opzichte van afgelopen december, toen nog slechts een kwart van de bedrijven aangaf Brexitbestendig te zijn.
Toch bestaan er nog steeds grote zorgen. Zo vrezen ziekenhuizen dat ze straks een tekort aan in het VK gefabriceerde medicijnen zullen hebben.
Om de somberheid wat te dempen: er liggen ook kansen voor het Nederlandse en Belgische bedrijfsleven. De Britse ondernemersgroep Institute of Directors becijferde dat 18 procent van de Britse bedrijven banen heeft verplaatst naar andere landen. Intussen hebben 98 ondernemingen hun activiteiten naar Nederland verplaatst, en overwegen nog eens 325 bedrijven hetzelfde te doen.
Alleen al in de regio Amsterdam hebben zeker 28 van zulke firma’s zich gevestigd – goed voor zevenduizend banen. En de financiële sector kan rekenen op minimaal 225 extra vacatures, blijkt uit onderzoek van de Volkskrant.
Wat vinden de andere EU-landen eigenlijk van het vertrek van de Britten?
Tomas Vanheste: Na het Brexitreferendum sloten de Europese gelederen zich aanvankelijk. Eenstemmig spraken de andere 27 landen hun treurnis uit over het Britse plan uit de EU te vertrekken. Eendrachtig schaarden ze zich achter de strategie om met dit ongewenste feit om te gaan.
Unaniem gaven ze hun steun aan het uittredingsakkoord dat Michel Barnier met de Britse regering uitonderhandelde. Waar de economische crisis en de vluchtelingencrisis de EU dreigden te splijten, zorgt de Brexit juist voor een versterking van de saamhorigheid.
Een meer uitgesproken geluid kwam tot voor kort uit de monden van al dan niet anoniem geciteerde diplomaten en ambtenaren in Brussel. ‘May was betrouwbaar voor Brussel maar machteloos in Londen’, verklaarde een van hen eind juli aan de Volkskrant. ‘Johnson is onbetrouwbaar voor Brussel maar machtiger in Londen.’
Maar in de afgelopen maanden is de Franse president Emmanuel Macron mondiger geworden over de Brexit. Nieuwe onderhandelingen tussen de Britten en de EU zijn volgens hem geen optie. Als het land het niet eens wordt over een akkoord met Europa, waarschuwt Macron dat het VK zomaar eens kan degraderen tot ‘junior-partner van de Verenigde Staten’.
De Duitse bondskanselier Angela Merkel weegt haar woorden wat voorzichtiger, maar ook zij maakt duidelijk dat het initiatief nu van de Britten dient te komen. ‘Het VK moet ons vertellen welke ideeën zij heeft’, zei Merkel eind augustus in Berlijn. ‘Dat is niet de taak van de bondskanselier.’
Wie moet er dokken als de Britten vertrekken?
Tomas Vanheste: In november 2018 werden het VK en de EU het eens over een financiële schikking. Het VK dient de centen op te hoesten die voortvloeien uit financiële verplichtingen die het eerder in EU-verband is aangegaan: naar schatting ruim 36 miljard euro, in termijnen te betalen tot 2064.
Of het VK die miljarden daadwerkelijk gaat betalen, is onzeker. Eind augustus merkte premier Johnson op dat zijn land het totale bedrag in het geval van een no-deal-Brexit ‘strikt genomen niet langer verschuldigd’ is aan de EU.
Hoe dan ook slaat de Brexit een gat in de Europese begroting. Zoals elke lidstaat betaalt het Verenigd Koninkrijk een jaarlijkse contributie aan de EU, en het VK was een zogeheten ‘netto-betaler’, die meer betaalde dan ze vanuit Brussel terugkreeg. De andere lidstaten moeten het gat dichten.
Bovendien wil de Europese Commissie extra middelen voor nieuwe taken als defensie en grensbewaking. Voor Nederland betekent dit een extra bijdrage van mogelijk 2,5 tot 3 miljard euro.
Je hoort de hele tijd over een ‘no-deal’-Brexit. Wat betekent dat?
Marc Chavannes: Voormalig premier Theresa May schreef in 2017 de zogeheten Artikel 50-brief aan de EU. Daarna had het VK twee jaar de tijd om afspraken te maken over de uittreding, die in een uittredingsakkoord zouden worden vastgelegd.
De EU27 en de regering-May hebben weliswaar een akkoord bereikt, maar dat is al drie keer door het Lagerhuis afgewezen, met zeer ruime meerderheden. Bij verschillende andere stemmingen is echter gebleken dat een meerderheid van het Lagerhuis tegen een vertrek uit de EU zonder akkoord is. Men wil geen no-deal-Brexit.
Daarmee is ook de formidabele uitdaging geschetst waar premier Johnson voor staat. Hij heeft beloofd dat het VK op 31 oktober uit de EU is gestapt, mét of zonder akkoord. Hij hoopt dat te bereiken door met de EU27 een akkoord te bereiken dat wél een meerderheid achter zich krijgt in het Lagerhuis.
Eind juni merkte de voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, op dat het terugtredingsakkoord tussen de EU en het VK ‘niet open staat voor nieuwe onderhandelingen’. De EU houdt al rekening met een no-deal-scenario, voegde hij daaraan toe. Hoogstens kan er cosmetisch worden gesleuteld aan de bijbehorende Politieke Verklaring.
Johnson gaat er echter van uit dat hij de EU wel in beweging krijgt door te dreigen met het niet betalen van de afgesproken vertrekbetaling. ‘Extra glijmiddel’ voor de onderhandelingen, luidde zijn verklaring.
Wat zou een Brexit mét deal inhouden?
Marc Chavannes: Het uittredingsakkoord dat de EU met de toenmalige regering-May heeft bereikt, voorziet in:
- Een overgangsperiode tot en met 2020 (kan worden verlengd met één of twee jaar).
- Tijdens die periode blijven de Britten meebetalen aan de EU-begroting en houden ze zich aan alle regels.
- Tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland (onderdeel van het VK) komt geen fysieke grens.
- Deze laatste regeling blijft gelden zolang er geen vervangend akkoord tussen EU en VK is gesloten (de zogenaamde ‘backstop’).
- Voorlopig blijft het VK in de gemeenschappelijke markt maar stemt het niet meer mee, want het is geen EU-lid meer.
- Als een nieuw akkoord in 2020 wordt bereikt, zal er geen vrij verkeer van personen meer zijn.
- Er zal wel een douane-unie en een tariefvrij handelsgebied zijn, waar de EU en het VK deel van uitmaken.
- Het doel is een ‘ambitieus, diep, breed en flexibel’ partnerschap.
De campagne van Boris Johnson voor het premierschap heeft weinig ruimte gelaten voor een akkoord mét een ‘backstop’, een regeling voor de grens tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek.
De regering in Dublin rekent erop dat de EU als één blok weigert in te stemmen met een harde Brexit zonder overgangsregeling voor de historisch beladen grens tussen de twee Ierlanden. In Johnsons omgeving wordt veel verwacht van onzichtbare, elektronische grensbewaking op deze toekomstige EU-buitengrens.
Hebben Britten die willen feesten in Amsterdam straks een visum of verblijfsvergunning nodig?
Tomas Vanheste: Alles hangt ervan af of het terugtredingsakkoord het wel of niet overleeft. Als het Britse parlement het alsnog goedkeurt, verandert er tot 31 december 2020 niets. De 1,3 miljoen Britten die in een EU-land wonen, werken of studeren, kunnen dat gewoon blijven doen. Als ze er vijf jaar zijn, kunnen ze net als EU-burgers een permanente verblijfsvergunning krijgen. Na die datum hebben ze wel een verblijfsdocument nodig. Maar dat is een formaliteit.
Maar wat betekent het voor Britten die vanaf 2021 in de EU willen komen wonen, werken en studeren? Voor hen is ook in het terugtredingsakkoord nog niets geregeld. Ze krijgen een status van ‘derdelander’, mensen die van buiten de EU komen.
Nu heb je derdelanders in alle categorieën. Voor een Amerikaan is het stukken makkelijker om in Europa te komen wonen, werken en studeren dan voor een Nigeriaan.
De laatste heeft zelfs voor een verblijf van minder dan negentig dagen een visum nodig. Dat geldt niet voor een Brit, als de deal doorgaat. Dan kan die vrij blijven reizen door het Schengengebied.
In principe wil de EU dat ook toestaan bij een no-deal-Brexit, zo heeft ze laten doorschemeren aan haar lidstaten (die daar zelf over moeten beslissen). Maar wel onder de voorwaarde van wederkerigheid. Zodra het VK aan een EU-lidstaat een visumverplichting oplegt, zal dat land dat ook doen voor de Britten.
Wat gebeurt er met Britten die nu in een EU-land wonen, werken of studeren als er geen deal komt? Dan is er op Europees niveau niets geregeld en is het aan de EU-landen zelf om te beslissen hoe ze met hen omgaan.
Een desastreuze situatie, vindt British in Europe, de belangenvereniging voor Britten die in de EU wonen: van de ene op de andere dag zouden ze hun juridische status verliezen. Wanneer de landen waarin ze wonen geen noodplannen klaar hebben liggen, zou bijvoorbeeld hun recht op sociale zekerheid komen te vervallen.
Moet ik een visum aanvragen voor een weekendje Londen?
Riffy Bol: Wees gerust: na 31 oktober heb je niet ineens een visum nodig om de Big Ben, Buckingham Palace en de Tower Bridge te zien. De Britse regering heeft beloofd dat burgers uit alle EU-landen plus Zwitserland, IJsland, Noorwegen en Liechtenstein voor een verblijf tot negentig dagen zonder visum naar het VK kunnen blijven reizen.
Aan die belofte kan ze zich maar beter houden. Want in wetgeving die nu nog in behandeling is, wil de EU de al genoemde wederkerigheidsregel vastleggen. Britten kunnen visumvrij door het Schengengebied reizen, zolang het VK aan geen enkel EU-land een visumverplichting oplegt.
Bij een deal verandert er tot eind 2020 niets: EU-burgers houden precies dezelfde rechten als ze nu hebben. De 3,7 miljoen EU-burgers die in het Verenigd Koninkrijk wonen, hoeven zich in dat geval tot die tijd niet druk te maken.
Om die rechten daarna te behouden, kunnen ze zich via het ‘EU Settlement Scheme’ inschrijven. Ze krijgen dan de status settled of pre-settled toegewezen. Die eerste vorm krijg je als je minstens vijf jaar op de eilanden woont. Woon je korter in het VK, dan krijg je de status pre-settled. Na vijf jaar kun je dan een settled-status aanvragen.
Met beide statussen kun je werken in het Verenigd Koninkrijk, gezondheidszorg krijgen, studeren, pensioen ontvangen en naar het buitenland reizen. Als pre-settled-bewoner mag je maximaal twee jaar wegblijven; personen die settled zijn kunnen op z’n hoogst vijf jaar later terugkomen.
Partners, (klein)kinderen en hulpbehoevende (groot)ouders kunnen zich tot en met maart 2022 samen met jou aanmelden voor een verblijf in het VK. En krijg je daar kinderen? Dan zijn die automatisch Brits.
Maar voor degenen die na 31 oktober naar de overzijde van het Kanaal willen verhuizen, is nog veel onzeker. Het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken belooft na de Brexit een ‘eerlijker immigratiesysteem’ op te tuigen, dat meer kijkt naar ‘wat mensen kunnen toevoegen aan het VK’ dan naar ‘waar ze vandaan komen’.
Hoe Johnson zijn immigratieplannen in de praktijk gaat brengen, is tot die tijd in nevelen gehuld. Uit angst om bij terugkomst aan de grens geweigerd te worden, weigeren sommige niet-Britten hun nieuwe thuisland nog te verlaten. Zo heeft een Australische vrouw haar plan geannuleerd om de as van haar moeder uit te strooien in het buitenland, en durft een immigrant van Duitse origine niet meer op vakantie te gaan.
Maar als je studeert in het VK, wat dan?
Riffy Bol: De 14.000 EU-studenten die in het Verenigd Koninkrijk studeren en de zevenduizend Britse studenten die worden opgeleid aan Europese hogescholen en universiteiten, hoeven zich bij een deal nog geen zorgen te maken over het bekende uitwisselingsprogramma Erasmus. De Britse regering belooft dat ze de studiebeurzen zal blijven financieren tot 2020.
In een no-deal-scenario moeten onderwijsinstellingen die deelnemen aan het Erasmusprogramma een aanvraag indienen bij het Britse ministerie van Onderwijs, om aanspraak te blijven maken op fondsen.
Desondanks hebben Spanje en Noorwegen hun studenten met het oog op de Brexit al afgeraden om in het Verenigd Koninkrijk te gaan studeren.
Het Europees Parlement heeft op zijn beurt besloten dat het Britse studenten financieel zal blijven ondersteunen, ook als er geen deal komt over de Brexit. Het voornaamste euvel is nu dat veel Britse studenten niet op tijd huisvesting voor hun studie in het buitenland vinden, aldus The Guardian.
Kan Nederland ook uit de EU stappen? Een ‘Nexit’, dus?
Riffy Bol: ‘Hoera voor de Britten! Nu is het onze beurt. Tijd voor een Nederlands referendum!’ Dat tweette Geert Wilders op de dag van het Brexitreferendum. Als Nederland de EU verlaat, zou ieder huishouden er 9.800 euro per jaar op vooruitgaan, stelde een speciaal ‘Nexit-rapport’ dat de PVV liet opstellen. Daarbij viel de 1.000 euro die Mark Rutte in 2012 beloofde in het niet.
Econoom Mathijs Bouman las het PVV-onderzoek en schoot de nodige gaten in de nogal optimistische vooruitzichten over de Nederlandse handel en de geopperde herinvoering van de gulden. Sterker nog: als Nederland bij de EU blijft horen, levert dat iedere Nederlander jaarlijks 2.000 euro op, blijkt uit berekeningen van het Centraal Planbureau.
In de week voor het Brexit-referendum van 2016 pleitte Forum voor Democratie-voorman Thierry Baudet voor een referendum over een Nexit. De kiezers van de PVV, SP en 50Plus waren het in meerderheid met hem eens.
Een paar dagen na de Brexit-uitslag leek het enthousiasme over een Nederlands referendum te zijn gestegen: 54 procent van het kiezerspanel van EenVandaag zag een Nexit-referendum wel zitten; 48 procent zou daadwerkelijk vóór stemmen.
Maar goed, dat was in de overwinningsroes van de brexiteers. Drie jaar later heeft de bestuurlijke chaos en paniek in het land aan de andere kant van de Noordzee de Nexitcampagne van Wilders en Baudet behoorlijk wat schade berokkend. Afgelopen mei wilde nog maar 18 procent van van de Nederlanders uit de EU stappen. Kortom: een Nexit zit er voorlopig niet in.
Kan dit hele circus ook weer worden teruggedraaid?
Joris Luyendijk: In theorie kan het VK nog steeds eenzijdig met een briefje van één regel de hele boel terugdraaien. Dat heeft het Europese Hof van Justitie in december nog bevestigd. Het oordeelde toen dat de EU zo’n beslissing niet mag tegenhouden. Er zijn genoeg Britten die dat willen: EU-liefhebbers startten in maart een petitie die maar liefst 6,1 miljoen keer werd getekend.
Tomas Vanheste: Niets is uitgesloten. Zeker nu Johnson hoog spel speelt. Om te zorgen dat het parlement geen stokje voor een Brexit zonder deal kan steken en de uittreding op de lange baan kan schuiven, heeft hij de volksvertegenwoordiging tijdelijk, tot 14 oktober, buitenspel gezet.
Hij maakte daarbij handig gebruik van een bestaande regeling voor het stilleggen van het parlement. Dat gebeurt eigenlijk altijd in september, om de politieke partijen ruimte voor hun congressen te geven. Maar een zo lange schorsing als Johnson nu met succes heeft voorgesteld, is hoogst uitzonderlijk.
De Britse kamikazepiloot zegt dat er na 14 oktober nog voldoende tijd is om over de Brexit te debatteren en te onderhandelen over een nieuwe deal die hij met de EU hoopt te sluiten, met een alternatief voor de door hem verfoeide backstop. Maar hij verzon zijn list natuurlijk niet voor niets.
Labour-leider Jeremy Corbyn dokterde met andere parlementariërs van de oppositie een plannetje uit voor wetgeving om een harde Brexit te voorkomen. Door de opschorting van het parlement is er hoogstwaarschijnlijk te weinig tijd om die wetgeving voor 31 oktober rond te krijgen.
Zal Corbyn terugslaan met een vertrouwensstemming? Valt Johnson dan en komen er nieuwe verkiezingen? Zal de man die pas enkele weken aan het Britse stuur zit in dat geval afgestraft worden voor zijn roekeloze rijgedrag of juist beloond voor zijn waanzinnige lef? En wat gebeurt er dan in vredesnaam op 31 oktober met de Brexit? Waar de kokende lava van de Brexit heen zal stromen, wordt met de dag onzekerder.
Dit artikel is voor het laatst geüpdatet op 29 augustus om 17.30 uur.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!