Verzameling 1: Obama aan het werk

De grootste verzameling flickrfoto’s van Pete Souza van het Witte Huis, is van de foto’s waarop Obama aan het werk is in The Oval Office. De habitat van elke president van de Verenigde Staten. Zijn kantoor en zijn decor. 

Elke president mag bij aantreden het Witte Huis inrichten. Obama deed het in zijn tweede ambtstermijn nog een keertje over. De gelige tinten en bruine tafels heeft hij gehouden. Verder is alles vervangen. Het behang, de gordijnen, de banken, stoelen en salontafel. Het presidentiële bureau is niet vervangen, dat is een icoon. De tijd lijkt stil te staan, alleen de kerstversiering verraadt soms het verstrijken van de tijd. 

Dit is het werkdomein van Obama. Hier ontvangt hij de wereld, hier houdt hij historische televisietoespraken en telefoongesprekken, hier worden oorlogen begonnen en beëindigd. Macht is niet tastbaar of zichtbaar, dat laat zich niet fotograferen. Het uitvoeren van macht is wel te visualiseren.

Het decor

De werkkamer van Obama is een woonkantoor. Of een werkhuiskamer. Geen muur is recht en het kantoor heeft maar liefst vier deuren. Door de deur die naar de tuin leidt wordt de pers binnen- en uitgelaten. Achter de deur daar tegenover ligt de wachtkamer, dat is de hangplek van fotograaf Pete Souza. Hij moet elke vergadering, ontmoeting en bijeenkomst die plaatsvindt in The Oval Office vastleggen, wat betekent dat hij vaak zit te wachten. Dan zijn er nog twee gecamoufleerde deuren. Een lijkt nooit te worden gebruikt (de linkerdeur, gezien vanaf het bureau). Door de andere deur komt personeel, partijgenoten en familie binnen. Achter elke deur staat permanent een bewaker. 

Verder staat er een openhaard, waarvan ik geen fotografisch bewijs heb kunnen vinden dat die ooit wordt gebruikt. Vroeger waarschijnlijk wel. Er is een ingebouwde boekenkast waaruit nooit een boek lijkt te worden gepakt. Aan de haardkant hangen klassieke schilderijen en aan de raamkant hangt moderne kunst. Langs de muren staan allemaal kleine bruine kastjes en tafels, omdat in een volledig ronde kamer geen kast van enig formaat tegen de muur kan. 

Ronde muren betekent geen hoeken in de kamer. Hoeken zorgen voor lijnen, lijnen zorgen voor perspectief in het beeld. Achter het afgebeelde is dus altijd één recht vlak te zien. Het vlak achter het opgevoerde zorgt voor een rustig decor. 

Mobiele telefoons komen er hier (bijna) nooit in. Die worden afgegeven bij het betreden van The Oval Office. Bellen gebeurt hier nog door draden, want je weet nooit wat mobiele telefoons met zich mee kunnen brengen aan ongewenste luisteraars. En misschien is facebooken wel onbeleefd in het bijzijn van de president. Ook computers ontbreken. Hier wordt gesproken en geschreven. Geen gestaar op schermen, geen getwitter tijdens besprekingen. Je zou bijna denken dat ze het voor de foto doen. 

Op de salontafel staat Obama’s troef: de schaal met appels. Hoe serieus de vergadering ook was, iedereen mag bij vertrek een appel pakken. Appels zijn gezond en vers zijn ze het lekkerste. De schaal is altijd vol. Heel soms staat de schaal er niet, waarschijnlijk wordt hij dan bijgevuld. 

En dan die vloerbedekking. Vormgegeven op deze ruimte. Het suggereert een centrum waar alles samenkomt. Maar een vloerbedekking is niet handig voor een bureaustoel met wieltjes, dus onder het bureau van de president ligt zo’n handige plastic plaat. 

Het plafond is bijna nooit in beeld, maar essentieel voor elke foto. Het is een grote witte koepel, waardoor de lichtomstandigheden altijd optimaal zijn. Waar je ook staat in The Oval Office, of het nou dag of nacht is, je staat altijd in een grote fotostudio. 

Subcategorieën

Voor deze verzameling heb ik mij beperkt tot de vergaderingen. Die momenten waar het duidelijk niet alleen gaat om de ontmoeting, het schudden van handen, het maken van grapjes, de amicale sfeer. Er wordt gewerkt als er wordt gesproken, geluisterd, gepeinst en af en toe gelachen. De mensen kennen elkaar, zij komen regelmatig en volgens vaste patronen samen. Ik heb ze opgedeeld in 1. de huiskamer, 2. het kantoor en 3. het wachten. 

1. De huiskamer

De meest formele besprekingen gebeuren zittend in een kring, waarbij Obama altijd op dezelfde stoel zit voor de openhaard. Verder heeft niemand echt een vaste plek, maar er zijn wel voorkeuren. Zo zit Hillary Clinton graag in de hoek op de bank links van Obama. Maar omdat Joe Biden daar ook graag lijkt te zitten, schuift ze soms een plekje op. Iedereen zit het liefst op de bank, maar als er niet genoeg plek is worden er stoelen bijgeschoven. Enige hiërarchische verdeling is er wel. De belangrijkste persoon (of de aanleiding van de bijeenkomst in het geval van buitenlands bezoek) zit naast Obama. Andere belangrijke mensen zitten dichtbij Obama op de banken. De assistenten en notulisten zitten op de aangeschoven stoelen tegenover hem. 

De fotograaf Pete Souza heeft een aantal vaste strategieën om deze kring van mensen te fotograferen, waarbij duidelijk wordt dat zijn benadering altijd Obama als uitgangspunt heeft. 

Staande voor het presidentiële bureau kan hij de president recht van voren fotograferen. Hierdoor heeft hij ook voldoende afstand om iedereen op de foto te zetten. Obama vormt vaak het letterlijke midden van zijn foto. De reden om een foto te maken is de handeling die Obama verricht. Soms fotografeert Souza vanaf boven, waarschijnlijk met de camera boven zijn hoofd (want ik kan me niet voorstellen dat hij op de bureaustoel van Obama gaat staan), zodat hij over de mensen heen kan fotograferen. Als de groep kleiner is, kan hij dichterbij komen en fotografeert hij bijvoorbeeld langs de bankleuning. Maar altijd is Obama het onderwerp. 

Souza gaat vaak achter de president zitten en ziet wat Obama ziet. En de mensen in de kring zien hem, al is op geen enkele foto enige interactie met Souza of camera te ontdekken. Hij is de vlieg aan de muur. Op al zijn foto’s staat Obama op de voorgrond. Op elke foto kijkt iedereen naar Obama, en dus ook bijna in de lens. Hij lijkt leiderschap uit te stralen.

De eerder beschreven herdecoratie van The Oval Office tijdens de tweede ambtstermijn is hier overigens goed zichtbaar. De gordijnen waren eerst geel, nu rood. De gele muren zijn vervangen door streepjesbehang.

En soms, al komt dat veel minder vaak voor, fotografeert Souza de vergadering vanaf de zijkant. Ik stel me voor dat hij in de wachtkamer zit en zo vanaf de zijkant een foto schiet. Vanuit dit perspectief staat Obama aan de rand van het beeld. Hij is niet het centrum van de foto. Hier is altijd iemand anders aan het woord en Obama, net als de rest, luistert. 

Ondanks de verrassende hoek mist elke focus in het beeld, het decor is te overheersend. Door de rug van de bank wordt de voorgrond in het beeld afgesloten. Dat maakt het ontoegankelijker. 

2. Het kantoor

Meer informeel en met een kleinere groep mensen zijn de besprekingen die aan het bureau van Obama plaatsvinden. Eigenlijk is het altijd zo dat Obama zit, ofwel op zijn stoel of tegen het bureau aan. De rest staat er omheen, of heeft een stoel bijgeschoven. Meestal staan er zo’n drie mensen aan zijn bureau. Soms vier. Een-op-een-gesprekken fotografeert Souza bijna nooit. Wellicht omdat dit geen officiële overleggen zijn en zijn aanwezigheid dus ongepast is. De meeste man-tot-man-gesprekken die Souza vastlegde waren die Obama had met Denis Richard McDounough (hoofd van de staf). 

3. Het wachten

Hier mengen voorgaande categoriën zich. Op deze foto’s bevinden mensen zich overal in de ruimte terwijl Obama aan het bellen is, altijd vanachter zijn bureau vanaf de vaste lijn. Aan alles is te zien dat zij de uitkomst van het telefoongesprek afwachten. Blikken zijn gericht op Obama of in het niets. Soms komt er toch ineens een mobiele telefoon tevoorschijn. Mannen (heel af en toe één vrouw) die waarschijnlijk belangrijke, spannende momenten doormaken.  

Op geen van de beelden in deze verzameling is te zien wat het onderwerp van gesprek is. Obama zou een pizza aan het bestellen kunnen zijn, maar in combinatie met de krantenkop "We weten niet wie dit heeft gedaan en waarom" (over de bomaanslag tijdens de marathon in Boston op 15 april 2013) kan de lichaamshouding van Obama een totaal andere lading krijgen.

We weten nooit wat er precies gebeurt op de foto’s, maar ze bieden door het decor en de kunde van Souza veel ruimte voor interpretatie. De beelden suggereren dat wij hier een machtig, wijs, charismatisch man zien die altijd het centrum is van alle aandacht. Dit kantoor (misschien wel het meest gefotografeerde kantoor ter wereld) is alles wat je ziet bedacht en bedoeld ter ondersteuning, en onderstreping, van zijn uitstraling. De barokke stijlelementen waaruit het kantoor is opgebouwd, waren  bedoeld om de ruimte een krachtige uitstraling te geven. Inmiddels is dat omgekeerd en associëren wij deze stijl met macht. Dat is beeldvorming. Iets bedenken, neerzetten en blijven herhalen zodat het wordt herkend en de nieuwe standaard wordt. Het barokke decor is het decor van macht geworden.