Na jarenlang in dolle paniek en al improviserend op crisis na crisis te hebben gereageerd, is bij de Europese leiders het inzicht ingedaald dat we de EU meer solide moeten maken. In financieel, economisch, politiek en militair opzicht.

Aldus Caroline de Gruyter in haar column in het vorige week zaterdag. Het is zonder twijfel waar: na de Brexit en de verkiezing van de Franse president Emmanuel Macron heerst er zeker in Parijs en Berlijn de vastberaden wil de Europese constructie te versterken.

Alleen legt De Gruyter ook (onbedoeld?) de vinger op een zere plek. Want laat ik tegenover de opzichten die zij noemt eens een ander viertal plaatsen: groen, sociaal, vreedzaam en democratisch. Het nieuwe elan dat de Europese samenwerking de laatste tijd heeft gekregen uit zich inderdaad vooral op de terreinen die De Gruyter noemt. Maar ten aanzien van dat alternatieve kwartet is in de afgelopen tijd bitter weinig voortgang geboekt.

Een duurzame toekomst als droombeeld

‘I will do whatever it takes to defend and implement it,’ in juni over het klimaatakkoord van Parijs. Die gedragen woorden waren natuurlijk een verwijzing naar de geruchtmakende uitspraak van de directeur van de Europese Centrale Bank Mario Draghi dat hij whatever it takes zou doen om de euro te redden.

Maar Draghi voegde daad bij het woord, Canete houdt het vooralsnog bij ronkende retoriek. Het hart van het Europese klimaatbeleid is het pakket ‘schone energie voor alle Europeanen’ dat hij afgelopen najaar presenteerde. En dat is met slappe doelen ten aanzien van energie-effeciency en het aandeel duurzame energie om Parijs te halen.

Over dit pakket onderhandelen de lidstaten nu in de raad van milieuministers. En in plaats van het te versterken, dreigen ze het

Dat de EU de weg wijst naar een duurzame toekomst waarin de klimaatverandering binnen de perken blijft, is dus vooralsnog een droombeeld.

Vrijblijvende sociale principes

Het was zijn diepste wens en grootste ambitie dat de EU een sociaal gezicht kreeg, bezwoer commissievoorzitter Jean-Claude Juncker bij zijn aanstelling in 2014. Vol verwachting keek iedereen (nu ja, iedereen; ik in mijn grenzenloze naïviteit in ieder geval) daarom uit naar grootse daden.

Tweeënhalf jaar later is de Europese Commissie dit voorjaar dan eindelijk met een concreet plan voor een sociale pijler gekomen. Nu ja, concreet. Het is vooral een lijst mooie maar vrijblijvende principes. De EU heeft geen sociaal gezicht gekregen, maar een sociaal masker opgezet,

Naar een democratischer Europa?

Het is wellicht lastig te geloven, maar kijk het maar na: versterking van de Europese democratie is in geen van de die de Europese Commissie dit voorjaar presenteerde een thema.

Dat dit wel broodnodig is, historicus Rolf Falter onlangs in een interview dat ik met hem had. Want het gebrek aan democratische legitimatie zit van meet af aan in de Europese samenwerking ingebakken, stelde Falter.

Als er één organisatie het gebrek aan democratische controle in de EU symboliseert, is het wel de eurogroep

Als er één organisatie het gebrek aan democratische controle in de EU symboliseert, is het wel de eurogroep. Dat komt op schrijnende wijze naar voren in het boek dat de voormalige Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis wijdde aan zijn ervaringen in deze ‘informele groep’ met enorme beslissingsmacht.

De inkt van dat ik daarover schreef was nog maar net droog, of Naar een democratischer Europa van de Franse econonoom Thomas Piketty kwam in Nederland uit. Hij schrijft: ‘Machtig en ongrijpbaar tegelijk, heeft het bestuur van de eurozone zich eigenlijk ontwikkeld in de dode hoek van de politieke controle, in een soort democratisch zwart gat.’

Om dat gat te dichten stelt Piketty de oprichting van een parlement van de eurozone voor, dat is samengesteld uit de leden van nationale parlementen en het Europees Parlement. Met serieuze bevoegdheden, zoals (in tegenstelling tot het huidige Europees Parlement) het recht wetsvoorstellen te doen.

Dit eurozoneparlement controleert als een terriër het beleid van de eurogroep. Als een land in nood, zoals Griekenland in de afgelopen jaren, financiële bijstand nodig heeft, keurt het het ‘memorandum’ waarin de voorwaarden voor die steun zijn vastgelegd al dan niet goed. Zodat een wurgend bezuinigingsbeleid waarvan iedereen van tevoren duivels goed weet dat het averechts zal uitpakken, voortaan waarschijnlijk wél wordt afgeschoten.

Dat een spraakmakende intellectueel een dergelijk plan lanceert, is zeker van betekenis. Maar is er ook enige kans dat het politiek landt?

Niet als het aan de Europese Commissie ligt

De Europese Commissie geeft er - zie de toekomstscenario’s - weinig blijk van democratisering als een halszaak te zien. In over de toekomst van de eurozone heeft de Commissie genoeg plichtsbesef om het punt van democratische verantwoording te noemen. Ze stelt braaf dat de nationale parlementen en het Europees parlement voldoende mogelijkheid moeten hebben toezicht uit te oefenen. Maar wat dit concreet betekent, vult ze nauwelijks in.

Enige steun in het Europese politieke landschap voor een eurozoneparlement bestaat er wel. Franse politici - voormalig president François Hollande, de Franse eurocommissaris voor Economische Zaken Pierre Moscovici en nu ook de huidige president Emmanuel Macron - verkondigen het idee al enkele jaren.

Onlangs bewees bondskanselier Angela Merkel lippendienst aan de plannen van Macron voor de eurozone. Maar haar richtten zich enkel op het idee van een minister van Financiën voor de eurozone en een eurozonebudget, niet op de versterking van de democratie middels een volledig uitgerust parlement.

Inderdaad, op financiële, economische en politieke versterking, zoals De Gruyter schrijft, niet op democratische.

Het Europees Defensiefonds

Een militair sterkere EU staat absoluut ook in de steigers. Op 7 juni lanceerde de Europese Commissie het plan jaarlijks 5,5 miljard uit te trekken voor een Europees Defensiefonds. Een flinke zak geld voor EU-landen die samen nieuw wapentuig willen aanschaffen en voor ondersteuning van de Europese wapenindustrie.

Voorstanders zien het als de logica zelve: hoog tijd dat al die nietige landjes met hun slabakkende legers de krachten bundelen om samen sterk te staan in een almaar onrustigere wereld en in tijden van Trump waarin ze niet langer kunnen vertrouwen op hun traditionele bondgenoot.

Zelf deze kanttekeningen:

  • Voor het eerst in de geschiedenis gaat de EU, van oorsprong een vredesproject, geld uittrekken voor zuiver militair onderzoek.
  • Die 5,5 miljard is vele malen meer dan er op de Europese begroting is te vinden voor projecten op het gebied van conflictbeheersing en vredesopbouw.
  • Wonderlijk is dat landen die bijdragen aan de gezamenlijke aankoop van militair materieel dat niet hoeven mee te tellen in de berekening van hun begrotingstekort. En dat terwijl de heilige plicht dat tekort niet tot boven de 3 procent te laten oplopen landen in diepe crisis in de afgelopen jaren heeft verhinderd te investeren in zaken als infrastructuur en onderwijs.

Het optuigen van een Europees Defensiefonds is zeker niet het enige teken dat de EU steeds meer gelooft in het vertoon van spierballen. Ook de aanpak van migratie militariseert. De grenzen van Europa worden almaar strenger bewaakt. Europees ontwikkelingsgeld gaat naar steun van landen in Afrika bij het met harde hand tegenhouden van migranten.

Het schokkendste nieuws van deze week vond ik wel over de verklaring waarom er nauwelijks meer migranten vanuit Libië naar Italië weten te reizen. De Italiaanse geheime dienst zou een deal hebben gesloten met de Libische militie ‘Brigade 48’ om migranten tegen te houden. Deze militie die moordt, verkracht en foltert, werkt samen met de Libische regering. En die ondersteunt de Europese Commissie dan weer met

Zeker, ook ik voelde een zekere ontroering toen de kersverse president Emmanuel Macron onder de klanken van de Europese hymne ‘Ode an die Freude’ opkwam. Zeker, ook ik geloof dat de Brexit de anderen heeft gesterkt in het verlangen de boel bij elkaar te houden. Maar om te jubelen dat iedereen Europeser wordt, lijkt mij nogal prematuur zolang er nauwelijks aan een groener, socialer, democratischer en vreedzamer Europa wordt getimmerd.

Wil je op de hoogte blijven van mijn Brusselse zoektocht? Elke zondag om 10.00 uur publiceer ik een nieuwsbrief waarin ik verslag doe van mijn pogingen het spel in Brussel te doorgronden en initiatieven voor een mooier Europa in kaart te brengen. Die verschijnt op de site, maar kan je ook in je mailbox ontvangen. Schrijf je hier in

Meer lezen?

Dit zou er eigenlijk in onze schoolboeken over Europa moeten staan Na de Tweede Wereldoorlog deelden de Europese landen één wens: dit nooit meer. Daaruit ontstond de eenwording van Europa. Zo staat het in onze schoolboeken, maar historicus Rolf Falter laat zien dat er weinig van dat verhaal klopt. Toeval, angst en chaos speelden een enorme rol in het ontstaan van de EU. Lees het verhaal van Tomas hier terug Lees het boek van Yanis Varoufakis voor een onthutsend inzicht in de EU Yanis Varoufakis geeft met zijn boek Adults in the Room een spannend en onthutsend inkijkje in de werking van de eurogroep. Weer blijkt: het gebrek aan democratische legitimatie zit in de EU ingebakken. Lees het verhaal van Tomas hier terug