Podcast: De tweede die niet kwam

Wie een huwelijkspartner verliest, is weduwe of weduwnaar. Wie beide ouders kwijtraakt, is een wees. Maar hoe noem je iemand die rouwt om een kind dat nooit is geboren? Nog specifieker: wat is het woord voor het missen van een tweede kind – niet omdat het is vertrokken, maar omdat het überhaupt nooit kwam? 

Het is een vraag die bij ons opkwam toen we het verhaal van Gabriëlle en Lucas hoorden. Hun enige dochter is inmiddels bijna volwassen, maar ze kunnen zich nog perfect voor de geest halen hoe het voelde toen zij nog klein was, en ze niets liever wilden dan haar een broertje of zusje geven. Voor dat gevoel ontbreekt het ons aan taal en, zegt Gabriëlle, eigenlijk ook aan erkenning.

Hoe noem je iemand die rouwt om een kind dat nooit is geboren? En wat is het woord voor het missen van een tweede kind?

Toen we afgelopen voorjaar een oproep plaatsten op De Correspondent waarin we lezers vroegen hun verhalen over het gezinsleven met ons te delen, sprong één soort reactie eruit. Het waren reacties van mensen die er alles voor over hadden gehad om een tweede kind te krijgen. 

Omdat ze zelf als enig kind waren opgegroeid, bijvoorbeeld, en daar akelige herinneringen aan hadden. Of omdat ze bepaalde ideeën hadden over enig kinderen – zielig, verwend, eenzaam, egocentrisch – en wilden voorkomen dat hun kind ook zo zou worden. 

Of omdat ze vooraf een bepaald beeld hadden gehad van het ouderschap en het gezin dat daarbij hoorde: een grote kinderschare, een volle eettafel met Kerstmis, een kind aan elke hand. 

‘Het getal vier is een prettig getal geworden sinds het gezin uit vier leden bestaat’, schrijft Anna Enquist in haar roman Contrapunt. ‘Liever de windrichtingen en de jaargetijden dan de Drie Koningen en de Drievuldigheid, vindt de moeder. Ze kan op elke heup een kind hijsen en wegrennen, als het zou moeten. Het gezin heeft precies de juiste omvang: vier stoelen aan tafel, vier plaatsen in de auto, twee aan twee op de fiets.’ Het is precies goed, maar het is ook arbitrair, een gevoelskwestie. 

Een vurig verlangen

Bij een aantal van deze lezers gingen we langs om hun verhalen op te nemen. Ze liepen behoorlijk uiteen – soms kwam de tweede er uiteindelijk wel, soms niet – maar wat ze gemeen hadden was de grondslag voor hun tweedekinderwens: een vurig verlangen, gecombineerd met ideeën die niet allemaal even rationeel waren.

Ze leerden ons hoe pijnlijk het kan zijn om zo’n verlangen niet vervuld te zien. Ze leerden ons hoe sterk het gezin waar je zelf in opgroeide meespeelt in de ideeën die je hebt over het gezin dat je zelf wilt stichten. 

Én ze leerden ons hoe hardnekkig bepaalde stereotypen, zoals die over enig kinderen, nog altijd zijn – zelfs al heeft de wetenschap ze al lang en breed ontkracht. En niet alleen de wetenschap: we hoorden namelijk ook van enig kinderen zelf, en hun verhalen lieten soms een compleet ander beeld zien. 

Wij waren geraakt door die verhalen, en zijn blij dat we ze met jullie kunnen delen in deze zesde aflevering van onze podcast: De tweede die niet kwam. 

Wil je meer weten?

P.S. Wil je meer weten over de onderwerpen die we in deze aflevering bespreken? Psycholoog Granville Stanley Hall deed zijn uitspraak, dat enig kind zijn ‘een ziekte op zichzelf’ is, op basis van deze studie uit 1895.^*

Vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw werd er degelijker onderzoek gedaan naar enig kinderen, bijvoorbeeld door docenten of ouders te ondervragen of hun testresultaten te vergelijken met die van kinderen met broers of zussen en daarbij andere factoren zo veel mogelijk constant te houden. Zulke studies vinden nauwelijks tot geen verschillen, en als er al verschillen gevonden worden zijn die meestal in het voordeel van het enig kind, zoals te lezen in dit overzichtsartikel.^*  

Dat de vooroordelen desondanks hardnekkig zijn en zelfs worden aangehangen door enig kinderen en hun ouders zelf, kun je onder meer teruglezen in dit artikel.^*

De Amerikaanse auteur Lauren Sandler schreef dit fijne boek^* over het zijn en krijgen van een enig kind, en de geneugten daarvan. 

Dat ouders van enig kinderen van alle ouders het meest tevreden zijn over hun relatie, blijkt uit deze overzichtsstudie.^* De Deense studie onder eeneiige tweelingen, die uitwees dat vrouwen het gelukkigst zijn met één kind, kun je hier^* terugvinden.

Volgens dit verhaal in The Guardian^* neemt het aantal gevallen van secundaire infertiliteit — wanneer het niet lukt om een tweede kind te krijgen – toe, onder meer omdat vrouwen op latere leeftijd aan kinderen beginnen. De auteur laat ook mooi zien hoe het verdriet om een tweede die niet komt verschilt van het verdriet om een eerste die niet komt. Deze studie,^* onder 2.200 Amerikanen, vond geen verschil in het lijden van koppels met primaire en secundaire infertiliteit.

Meer lezen?