Mini-docu: In Mexico is vechten tegen drugsbendes dagelijkse realiteit

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Eerder dit jaar maakte Alex Tieleman een indringend videoportret van een fotograaf die de slachtoffers van de drugsoorlog in de mondaine Mexicaanse badplaats Acapulco vastlegt. Tieleman werkt al jaren in Mexico en is geïnteresseerd in burgerinitiatieven die de patstelling tussen drugsbendes en corrupte politie en gevestigde politiek doorbreken.

Een aansprekend voorbeeld van zo’n beweging zijn de autodefensas in de deelstaat Michoacán. Hier organiseren burgers hun eigen veiligheidscomités tegen gewapende bendes. Tevens claimen ze verregaand zelfbestuur in allerlei andere zaken. Tieleman werkt aan een lange documentaire over dit gebied, de mensen, de geschiedenis en de idealen. Vanuit die achtergrond presenteert hij vandaag een korte film over het dagelijks leven in dat gebied. Daarbij maakte hij een verslag van zijn wederwaardigheden tijdens het filmen.

‘Ze gooiden chemicaliën over mijn vriend heen om hem te martelen. Dagen later lieten zij hem in vrouwenondergoed op het dorpsplein achter. Dood.’ Dat vertelt Rubén, met een jointje in z’n mondhoek. We rijden in zijn zwarte sportauto door het stadje Peribán in het hoogland van Michoacán, op zoek naar een nieuwe band. De band van ons busje was al versleten toen wij Mexico-Stad uitreden.

De burgerwachten, de autodefensas, hebben dit voorjaar ook hier hun posities ingenomen om te vechten tegen het gehate Tempelierskartel. Twintiger Rubén is vooral druk in de weer in de garage van zijn oom. Van hem mag hij geen drugs gebruiken. Vaak duikt hij tussen de reparatiewerkzaamheden door even de wc in voor een jointje. Ter ontspanning. Een tijd terug heeft een vriend hem de nabijgelegen marihuanaplantages laten zien. ‘Wiet zo ver het oog rijkt,’ lacht hij, terwijl wij door Peribán scheuren.

De moraal van de Tempeliers

Het Tempelierskartel maakte hier tot voor kort de dienst uit. Volgens pater Gregorio López, uit de stad Apatzingán, het voormalige bastion van de criminelen, zijn de Tempeliers veel meer dan een drugskartel, zoals er wel meer in Mexico zijn. Hoewel zij zichzelf ‘La Empresa’ (Het Bedrijf) noemen is, of beter gezegd was, het doel door te dringen in alle gebieden van het leven van de inwoners van Michoacán. ‘Tot het spirituele leven aan toe. Zij wilden een nieuwe moraal scheppen,’ stelt de pater. Een handvest met geboden geschreven door ‘El Chayo,’ één van de onlangs door de marine doodgeschoten leiders, zette de lijnen uit: ‘De leden van de orde moeten vechten tegen het materialisme, de straffeloosheid en de tirannie in de wereld.’

Wij gaan heel Michoacán schoonvegen. En daarna gaan wij weer naar huis

Het kartel slaagde er de afgelopen jaren vooral in zelf het leven te leiden dat zij volgens hun eigen regels moesten bevechten. Want het kartel terroriseerde de deelstaat ten westen van Mexico-Stad ongemeen wreed: door de handel in methamphetamine en tal van andere smokkelwaar, maar ook door met het afpersen van de lokale bevolking, werd er volgens schattingen jaarlijks zo’n 75 miljoen dollar omgezet door ‘La Empresa.’

Begin vorig jaar kwamen echter verschillende gemeenschappen in Michoacán tegen het kartel in opstand. Zij deden dit naar eigen zeggen naar het voorbeeld van het Indiaanse dorp Cherán dat zich in 2011 eigenhandig van de georganiseerd misdaad bevrijdde. In razend tempo werd onder leiding van de lokale dokter Mireles terrein op de georganiseerde misdaad veroverd. ‘Wij gaan heel Michoacán schoonvegen. En daarna gaan wij weer naar huis,’ vertelde hij mij vorig jaar. Een politiek alternatief voor de corrupte en met de misdaad verweven lokale regering en veiligheidsdiensten had hij niet. Dit voorjaar besloot de regering echter in te grijpen tegen de burgerwachten. De media was even massaal aanwezig.

Rubén koopt een sixpack bier. Het is nog ochtend, en na twee uur zoeken is de benodigde band voor ons busje eindelijk gevonden. En dat moet gevierd worden. Voor Rubén waren de Tempeliers gewoon jongens met een geweer. Alleen lopen er nu ook andere jongens met een geweer rond. Hij heeft zich, anders dan veel dorpsgenoten, niet aangesloten bij de autodefensas. ‘Zo begonnen de Tempeliers ook. Ik heb geen reden hen te vertrouwen,’ zegt hij. Zijn vriend die werd vermoord, had destijds op een feestje alleen met het verkeerde meisje gedanst.

Een politiek systeem, of meer chaos?

In Cherán, waar de opstand in Michoacán begon, lijkt het ondertussen langzaam beter te gaan. In dit dorp waren wel ideeën over een nieuw politiek systeem, gebaseerd op oude Indiaanse gebruiken. De traditionele politieke partijen, die banden hadden met de misdaad, werden verbannen.

Onlangs won Cherán een historische rechtszaak die hun autonome positie verstevigt. Maar in veel andere delen van Michoacan zijn de autoriteiten er met een verdeel-en-heerstactiek in geslaagd enkel meer chaos te creëren. Een deel van de burgerwachten is ingelijfd. Anderen hebben zich bij bestaande criminele groepen aangesloten of hebben zelf een bende opgericht; het ineenstorten van het Tempelierskartel biedt ook nieuwe mogelijkheden.

Ons busje rijdt weer. In augustus ga ik voor de laatste keer terug om de lange documentaire over Michoacán af te maken. Voor de bewoners van Michoacán houdt het echter niet op; hun toekomst is ongewis.

Dit verslag is geschreven door Alex Tieleman.