Facebook krijgt met zijn nieuwe munt nóg meer oncontroleerbare macht

Op zich is het best een goed idee. Dat vrijwel iedereen straks wereldwijd kan betalen met een digitale munt die in honderden verschillende apps en op talloze websites gebruikt kan worden.

Een munt die betrouwbaar is, zijn waarde behoudt, in vrijwel ieder land wordt geaccepteerd als wettig betaalmiddel en supergemakkelijk is in het gebruik. Je opent een app (bijvoorbeeld WhatsApp) en stuurt met een paar swipes geld naar degene aan wie je iets verschuldigd bent.

Zo’n munt is ook heel aanlokkelijk voor die bijna twee miljard mensen die nog geen toegang hebben tot banken en andere financiële systemen, die dus geen rekening hebben, geen creditcard, geen iDeal of Tikkie. Voor hen zou zo’n munt enorm veel tijd besparen omdat ze niet alles contant meer hoeven te betalen. Plus: misschien krijgen ze eindelijk toegang tot krediet.

Facebook en enkele tientallen andere bedrijven – waaronder Uber, Spotify, Visa, MasterCard en Amazon – beloven zo’n mondiale digitale munt in de eerste helft van volgend jaar te lanceren: de Libra. Voor de haves moet het een nieuw efficiënt betaalmiddel zijn dat zich niet aan landsgrenzen houdt. Voor de have-nots zou de Libra een weg uit de armoede kunnen betekenen.

Althans, dat is de belofte.

Ruim twee maanden geleden werd de Libra met veel bombarie gepresenteerd, maar de ontvangst van publiek en toezichthouders is, op zijn zachtst gezegd, nogal koel.

Het is nog maar de vraag of de Libra er in de eerste helft van volgend jaar gaat komen. En ondanks alle mooie beloftes zou uitstel (en mogelijk afstel) weleens een goed idee kunnen zijn. Er zijn vier reusachtige problemen waarover eerst meer duidelijkheid moet komen.

Probleem 1: Wat voor munt ís de Libra nu eigenlijk?

Stel, je koopt volgend jaar een fiets op Marktplaats voor honderd euro en die wil je betalen met Libra’s. Voordat je je fiets ophaalt, zorg je ervoor dat je genoeg geld in je Libra-account hebt. Je stort voor de zekerheid nog wat extra euro’s.

Die euro’s komen terecht bij de Libra Association, die ze voor je wisselt in de digitale munt. De Libra Association is een onafhankelijke stichting, gevestigd in Zwitserland, die wordt gevormd door Facebook en zo’n honderd andere bedrijven en organisaties. De stichting beheert het geld en de technische infrastructuur van de munt.

Je euro’s worden deels weggezet op een bankrekening en deels gebruikt om kortlopende waardepapieren te kopen, zoals staatsobligaties. Die rekeningen en papieren zijn een garantie dat je, in geval van problemen, je geld grotendeels terug kunt krijgen, net als bij je gewone bank, waar de overheid uiteindelijk voor een bepaald bedrag garant staat voor je geld. Bij andere betaalmethoden, zoals PayPal of Bitcoin, heb je die garantie doorgaans niet.

De circa honderd leden van de Libra Association stellen daarnaast computerkracht beschikbaar om de transacties te verwerken. Als je de verkoper van de fiets via WhatsApp betaalt, gaat de opdracht voor deze transactie naar dit computernetwerk.

Alle digitale code is in principe kopieerbaar, dus digitaal geld ook. De computers bekijken of je niet stiekem twee keer hetzelfde geld probeert uit te geven. Als alles in orde is, wordt de transactie verwerkt en bijgeschreven in een register, een zogenoemde blockchain, waarvan iedere organisatie die computerkracht levert een kopie heeft.

Dit register is op verschillende manieren cryptografisch gewaarmerkt, waardoor alle informatie in principe onveranderlijk is en iedereen ervan uit kan gaan dat het register van transacties klopt. Er is één ground truth waarop iedereen kan terugvallen.

Enkele seconden nadat je de betalingsopdracht hebt gedaan, krijg je een bevestiging. Jij kunt de fiets meenemen en de verkoper kan zijn Libra’s ergens anders uitgeven of inwisselen voor euro’s.

Je bent overigens niet per se afhankelijk van WhatsApp. Ook Marktplaats kan een app of toepassing bouwen waarmee je met de Libra kunt betalen. Marktplaats kan dan de transacties naar het computernetwerk sturen.

Over een jaar of vijf, denkt Facebook, kunnen bedrijven als Marktplaats ook zelf computers beschikbaar stellen om betalingen te verifiëren, zodat de betalingssnelheid en de hoeveelheid transacties omhoog kan. De blockchain wordt dan semi-openbaar.  

De Libra is een samenraapsel van allerlei technologieën, waardoor het lastig is hem in een hokje te plaatsen

Nu het probleem: de Libra is een samenraapsel van allerlei technologieën, waardoor het lastig is hem in een hokje te plaatsen, laat staan te reguleren.

In de manier waarop transacties worden afgehandeld lijkt de Libra op cryptovaluta als Bitcoin. Die werkt ook met een blockchain, een publieke keten van cryptografisch geverifieerde en gewaarmerkte transacties.

In veel landen zijn cryptovaluta niet echt gereguleerd, ze worden meestal gedoogd. In sommige landen, zoals Rusland, zijn veel cryptovaluta verboden. Of de Libra als cryptovaluta wordt gezien, is nog volstrekt onduidelijk.

Als betalingssysteem lijkt de Libra op PayPal, of de Chinese populaire diensten Alipay en WeChat. Dit soort diensten moeten aan heel veel wetgeving voldoen. In veel landen is een bankvergunning nodig en zijn er veel eisen wat betreft kapitaal, risicomanagement, en het beheren van reserves.

Maar in tegenstelling tot PayPal, Alipay en WeChat is de Libra ook een munt, wat weer andere regulering met zich meebrengt. De Libra Association zal enorme reserves moeten beheren ter garantie, misschien wel ter grootte van biljoenen euro’s. Dat soort bedragen vragen om stevig toezicht. De Libra zou in korte tijd zomaar eens ‘too big to fail’ kunnen worden. Hoe daarmee om te gaan?

Daarnaast moet er een heel systeem worden opgebouwd om fraude en misbruik te voorkomen. Banken, betaaldiensten en kredietverstrekkers moeten aan waslijsten regels voldoen om te voorkomen dat er nare dingen met hun geld of systemen worden gefinancierd. Onder welke jurisdictie de Libra zal vallen en aan welke regels hij precies moet voldoen, is nog niet bekend.

Onder welke jurisdictie de Libra zal vallen en aan welke regels hij precies moet voldoen, is nog niet bekend

Tot slot is er nog de dataprotectiewetgeving, iets waar Facebook natuurlijk een belabberde staat van dienst mee heeft. Tientallen privacytoezichthouders hebben begin augustus in een open brief^* aan Facebook al laten weten zich grote zorgen te maken over het gebrek aan concrete informatie over hoe de Libra Association denkt om te gaan met al die zeer gevoelige transactiegegevens. En Facebook zegt zijn data van andere platforms (WhatsApp, Facebook en Instagram) gescheiden te houden van de Libra-data. Maar wie garandeert dat? Moeten we Facebook maar geloven?

Vanuit Facebook en de Libra Association is het voldoen aan al deze wet- en regelgeving een enorme opgave.^*

Maar draai dit eens om. Ook wetgevers en toezichthouders hebben tijd nodig om überhaupt te doorgronden wat voor munt de Libra nu eigenlijk is. Er is tijd nodig om alle risico’s goed in te schatten en tot goede regelingen te komen die burgers, klanten en landen voldoende bescherming bieden.

Die taak wordt bemoeilijkt omdat Facebook en zijn partners internationaal opereren en wetgeving en toezicht doorgaans nationaal georiënteerd zijn. Tevens missen vooral landen in opkomende economieën de capaciteit en juridische infrastructuur om zo’n potentieel groot monetair project goed te reguleren. Moeten internationale organisaties zoals het IMF nog een rol hierin krijgen?

Dit zijn vragen die waarschijnlijk niet binnen een jaar zijn te beantwoorden, de tijdspanne die Facebook in gedachten heeft voor de lancering, laat staan dat er in zo’n korte tijd goede oplossingen gevonden worden.

Probleem 2: De Libra ondermijnt de macht van staten

Die regulering is wel heel belangrijk. We hebben hier te maken met een bedrijf, Facebook, dat met al zijn verschillende platforms (Facebook, WhatsApp, Instagram) meer dan twee miljard mensen bereikt. Daarnaast zitten er andere reuzen in de Libra Association: Amazon, Uber, Spotify en nog vele andere bedrijven en organisaties die met gemak honderden miljoenen mensen kunnen bedienen.

De Libra zou – zeker in landen met opkomende economieën, waar de financiële infrastructuur minder ontwikkeld is – zomaar een flink deel van het betalingsverkeer kunnen overnemen, wat het moeilijk maakt voor de overheden en centrale banken om hun eigen monetair beleid te voeren.

Het zal bijvoorbeeld voor sommige landen lastiger worden om de eigen munt te devalueren, minder waard te maken, om zo concurrerend te blijven. Of als er een crisis uitbreekt, zullen centrale banken en overheden minder middelen hebben om tegenmaatregelen te nemen, simpelweg omdat ze over een groot deel van de geldvoorraad geen zeggenschap meer hebben.

In rijkere landen kunnen banken mogelijk veel klanten kwijtraken. Dat hoeft op zich geen probleem te zijn, dan hadden die banken zich maar meer moeten vernieuwen. Maar al te drieste veranderingen hebben vermoedelijk invloed op de stabiliteit van het financiële systeem in veel landen.

Al te drieste veranderingen hebben vermoedelijk invloed op de stabiliteit van het financiële systeem

Zeker als de Libra een groot succes wordt, groeien ook de systeemrisico’s. Wat gebeurt er als er een bank run op de Libra komt, of een crisis uitbreekt zoals in 2008? De Libra wordt weliswaar gedekt met rekeningen en waardepapieren, maar is dat genoeg? Wat betekent zo’n bank run voor de gewone economie? Wat kunnen centrale banken doen om een eventuele crisis te beperken? Ze hebben immers geen zeggenschap over de private munt.

Een interessant punt is ook of de Libra misbruikt kan worden voor politieke doeleinden. De meeste aangesloten bedrijven zijn Amerikaans. Kan de Amerikaanse overheid druk uitoefenen op de Libra Association of haar leden om in tijden van internationale spanningen bepaalde landen af te sluiten van het betalingsverkeer? Kortom: hoe garandeert de Libra Association dat ze geen politieke speelbal wordt van enkele grote mogendheden?

Dit zijn heel fundamentele vragen waar nog geen begin van een antwoord op is. Wat we wel weten is dat Facebook en de andere bedrijven zo groot zijn dat hun acties enorme gevolgen kunnen hebben.

Probleem 3: Wat blijft er over als je door de marketingpraatjes prikt?

Facebook presenteert de Libra als oplossing om meer mensen toegang te geven tot het financiële systeem, met name die mensen die nu nog geen bankrekening hebben. De aankondiging^* van de Libra begon zelfs met dit streven. Het is blijkbaar belangrijk.

Het is een nobel streven, maar op geen enkele manier wordt onderbouwd hóé de Libra dat moet gaan doen. Het probleem van mensen die geen toegang hebben tot het financiële systeem is meestal dat ze geen geld hebben, of geen documentatie zoals een paspoort. Voor de Libra zijn beide nodig.

En zo zijn er meer tegenstrijdigheden in het verhaal van Facebook. Het bedrijf zegt de privacy van gebruikers te willen waarborgen en transacties nooit aan echte identiteiten te koppelen. Maar overheden zullen daar nooit akkoord mee gaan.

Als de politie voor de deur staat van de Libra Association om de identiteit achter een verdachte transactie te achterhalen, dan moet de stichting, net als een bank of PayPal, die gewoon geven.

Het is nog maar de vraag of de stichting de druk kan weerstaan van procederende gebruikers

De Libra Association zal zich ook gewoon moeten houden aan anti-witwaswetgeving, fraude moeten opsporen, sancties (bijvoorbeeld tegen Iran en Noord-Korea) moeten respecteren. De privacybelofte is, kortom, een marketingsprookje.

Ook is het maar de vraag of de technische opzet van de Libra in deze vorm te handhaven is. De Libra gebruikt zoals gezegd een blockchain om het vertrouwen in de munt te vergroten: er is een ground truth van transacties, zodat iedereen precies kan weten wie wat wanneer heeft uitgegeven.

Bij de meeste cryptovaluta zijn blockchains onveranderbaar, simpelweg omdat er niemand de baas is. Als iemand er met jouw Bitcoins vandoor gaat, dan heb je pech. Niemand die zo’n transactie kan terugdraaien.

Maar bij de Libra is er wel iemand de baas: de Libra Association. Het is nog maar de vraag of de stichting de druk kan weerstaan van procederende gebruikers of aandringende overheden om transacties toch niet stiekem terug te draaien en de blockchain te veranderen.

Technisch kan dat. Maar wat betekent dat voor het vertrouwen in de munt en het betaalsysteem? Datgene wat juist vertrouwen moet geven – de onveranderlijkheid van het register van transacties – zal mogelijk helemaal niet zo onveranderlijk blijken te zijn.

Probleem 4: Kunnen we Facebook wel vertrouwen?

En dat brengt ons op het laatste punt. Kunnen we Facebook en de andere private bedrijven wel zo veel verantwoordelijkheid toevertrouwen? Het mantra van Facebook was lange tijd move fast and break things en zie wat voor resultaat dat heeft opgeleverd: gemanipuleerde verkiezingen, verspreiding van extremistisch gedachtegoed, geweld dat via Facebook en WhatsApp wordt aangewakkerd. Deze problemen zijn nog niet opgelost.

Keer op keer belooft Facebook beterschap, maar het platform heeft nog niet overtuigend laten zien dat het de communicatie en nieuwsvoorziening van zijn gebruikers op een verantwoorde manier kan beheren. En dit bedrijf wil binnen een jaar het wereldwijde geldsysteem op zijn kop zetten?

Is Facebook überhaupt niet te groot geworden?

In het geval van Facebook zou eerst de discussie moeten worden gevoerd of dit bedrijf überhaupt niet te groot is geworden. In plaats van grotere machtsconcentratie, lijkt verbrokkeling en opsplitsing op dit moment een logischere stap.

Voordat dit project verder kan moet er een antwoord komen op de fundamentele vraag: willen we dat een mondiale valuta, met gevolgen voor de soevereiniteit van landen en de reële economie waarin we leven, gerund wordt door een groep private bedrijven die internationaal opereren, in tegenstelling tot de toezichthouders die aan nationale grenzen zijn gebonden?

Misschien is het antwoord ‘ja’, maar we komen alleen bij een antwoord als deze fundamentele vraag eerst goed wordt onderzocht en bediscussieerd. Dat is niet iets wat je even tussen nu en de eerste helft van volgend jaar doet.

Kortom: dit plan moet op zijn minst worden uitgesteld, zodat landen en toezichthouders de tijd krijgen om de vele risico’s in kaart te brengen.

Of, om het in Facebooktermen te zeggen: move slow and test things.

Meer lezen?