‘Wat een klein land doet, maakt toch niet uit’ en nog 11 misverstanden in het klimaatdebat ontkracht

Je kent hem vast wel. Oom Hans. Of collega X. Die ene Facebook-vriend. De persoon die in gesprekken over klimaatverandering de ene na de andere ferme stelling poneert. Zoals: ‘Het klimaat verandert altijd, daar heeft de mens niets mee te maken.’ Of: ‘Wat Nederland doet maakt niet uit, want China.’

De stelligheid van oom Hans is indrukwekkend – en vaak ook een beetje irritant, omdat oom Hans, de oom Hans waar ik het over heb tenminste, grossiert in het recyclen van oude misverstanden en onwaarheden.

Daarom: de feiten over twaalf veelvoorkomende misverstanden over het klimaat.

‘Het klimaat verandert altijd, dus de huidige opwarming is niet erg’

Dat het klimaat altijd verandert klopt, maar dat is geen reden om de huidige klimaatverandering te bagatelliseren. Dat is alsof je je auto in de fik steekt en daarna zegt dat de temperatuur van de motor weleens eerder is veranderd.

De afgelopen 12.000 jaar was het klimaat relatief stabiel, warm en nat. We verlaten nu dat stabiele klimaatvak en riskeren een hittetijd. Dat is bloedlink, want de hitte waar wij nu op afstevenen, hebben we nog nooit meegemaakt.

Het klimaat veranderde nooit eerder zo snel en zo ingrijpend, en dat ter­wijl er 7,7 miljard mensen op aarde wonen. Mensen die allemaal last zullen krijgen van hogere temperaturen, een hogere zeespiegel en extremer weer.

‘We weten niet of onze broeikasgassen de klimaatopwarming veroorzaken’

Klimaatwetenschappers hebben op basis van talloze waarnemingen met zeer grote zekerheid vastgesteld: de menselijke uitstoot van broei­kasgassen is de belangrijkste reden dat het klimaat nu opwarmt. Want broeikasgassen als CO2, methaan en lachgas houden warmte vast in de atmosfeer.

Zo laten metingen zien dat de gemiddelde temperaturen ’s nachts sneller stijgen dan de temperaturen overdag.^* Dat wijst op het broeikaseffect: de deken van gassen rondom de aarde zorgt ervoor dat warmte niet naar het heelal kan ontsnappen. En dus koelt het ’s nachts nu minder af dan vóór wij op grote schaal broeikasgassen begonnen uit te stoten. Andere verklaringen voor de huidige klimaatopwarming zijn ver­worpen. Deze kan bijvoorbeeld niet door extra zonnestraling zijn ver­oorzaakt. Hoewel er inderdaad een minimale variatie optreedt in de hoeveelheid zonnestraling die de aarde bereikt, is die variatie veel te klein om de huidige klimaatverandering te veroorzaken. Bovendien gaat die variatie twee kanten op, terwijl het op aarde jaar in jaar uit warmer wordt.^*

Alleen de toename van broeikasgassen kan alle verandering die we nu ervaren verklaren.

‘De gevolgen van klimaatverandering zijn positief. Planten zijn dol op CO2 en er komen nieuwe landbouwgebieden bij rondom de Noordpool’

Die laatste zin klopt, de eerste niet.

Planten en bomen gebruiken inderdaad CO2 om te groeien, en het smelten van ijs op bijvoorbeeld Groenland kan ervoor zorgen dat daar grond vrijkomt voor nieuwe activiteiten – van grondstofwinning tot landbouw. Maar zulke relatief kleine – en vaak dubieuze – voordelen strepen de gigantische nadelen van klimaatopwarming niet weg.

Veel negatieve gevolgen van de opwarming manifesteren zich al: van de groei van zuurstofloze zones op zee en de toegenomen schade door stormen tot de toename van potentieel dodelijke hitte in de zo­mer.

Ook de voedselvoorziening dreigt keihard geraakt te worden door de opwarming. Miljoenensteden liggen in de gevarenzone door de stijgende zeespiegel; laaggelegen eilanden zullen daardoor verdwij­nen. De komende decennia zullen miljoenen mensen op drift raken door de gevolgen van de opwarming.

Netto gaat het overgrote deel van de mensheid erop achteruit als de aarde verder opwarmt, en de risico’s op extreme klimaatverande­ring zijn onaangenaam groot.

‘Wat een klein land doet, maakt niet uit. Zeker zolang China en India niets doen’

Beschouw de dampkring even als een badkuip. Overal op aarde staan kranen en kraantjes open die het bad doen vollopen. Hoe zorgen we dat het niet overstroomt? Door alle kranen dicht te draaien.

Het doet er niet toe hoeveel uitstoot een specifiek land bijdraagt: iedere vermeden ton CO2 is er één. En om de opwarming onder de 2 graden Celsius te houden, moeten de komende dertig jaar alle kra­nen en kraantjes dicht.

Natuurlijk is het van groot belang dat de grote uitstoters hun kra­nen sneller dichtdraaien. Dat zijn ze gelukkig ook van plan. Van alle investeringen in duurzame energie in 2017 kwam maar liefst 45 pro­cent uit China. Het land was in zijn eentje goed voor meer investerin­gen in duurzame energie dan alle rijke landen bij elkaar.^*

Ook India, dat nog zwaar leunt op steenkool, wil vooroplopen in de revolutie van zonne-­ en windenergie. In 2018 waren zonnepanelen goed voor meer dan de helft van de nieuwe stroomproductiecapaci­teit in het land.

Voorlopers als China en India zien strategische voordelen in een volledig duurzame energievoorziening. De landen daarentegen die nu de hand op de knip houden, zullen voor hun toekomstige energie­voorziening afhankelijk zijn van technologie die elders wordt ontwik­keld. Wie nu aarzelt, loopt de banen en welvaart mis die horen bij een groene economie.

‘We zijn verloren: politici die niets aan de klimaatopwarming willen doen, zijn aan de winnende hand’

Zo lijkt het soms, maar schijn bedriegt. Zowel binnen als buiten de politiek is de groep mensen die zich wél inspant om de aarde leefbaar te houden vele malen groter dan de groep die het probleem volledig negeert of er niets aan wil doen.

In 2017 zei meer dan 80 procent van de ondervraagden in een representatieve enquête, gehouden onder de hele wereldbevolking, dat het belangrijk is ‘om een wereld te creëren die volledig draait op duurzame energie’. Zonne-­energie was de absolute favoriet.^*

In een andere enquête uit hetzelfde jaar, gehouden onder een representatie­ve groep burgers uit 38 landen, zei ruim 60 procent dat wereldwijde klimaatverandering ‘een grote bedreiging voor ons land’ is. Alleen terreurgroep IS scoorde hoger.^*

Grote veranderingen roepen altijd onzekerheid op, en angst, en hakken in het zand. Maar zulke reacties doen niets af aan de voorde­len van de al ingezette koers naar een leefbaar klimaat, schone lucht en gezonde natuur.

‘Geld uitgeven aan klimaatbeleid is zonde: wat als het meevalt met die opwarming?’

De betere vraag is: wat als het tegenvalt? Dan hebben we geen tweede planeet.

Maar stel dat het inderdaad meevalt met de klimaatopwarming (zeer onwaarschijnlijk) en dat we ons uitstekend leren aanpassen aan de gevolgen ervan (onvoorspelbaar).

Dan is er nog steeds de massale uitsterving van diersoorten die door ons toedoen op gang is gekomen, met grote risico’s voor het func­tioneren van ecosystemen waarvan menselijke samenlevingen afhan­kelijk zijn voor hun voedsel en drinkwater. Dan is er nog steeds het plastic in de oceanen en zijn er nog steeds de dode zones in de oceaan. Zo zijn er honderden redenen om snel te verduurzamen.

En wat is het ergste wat er kan gebeuren? Hoogstens bereiken we eerder dan strikt noodzakelijk een vol te houden manier van leven op de enige planeet die we hebben. Dat is uiteindelijk in ieders belang.

‘Klimaatbeleid is onbetaalbaar. Er zijn mensen die nu hun energierekening al niet kunnen betalen’

De tweede zin klopt, de eerste niet.

De kosten van duurzame technieken dalen voortdurend, en de techniek schrijdt voort. Het wordt daarom steeds goedkoper om de uitstoot aan te pakken. Netto levert klimaatbeleid vooral veel op: nieu­we banen, nieuwe economische activiteit, meer welzijn.

Als we nu niet preventief investeren, zullen we later veel grotere bedragen kwijt zijn aan noodzakelijke maatregelen tegen de gevolgen van de opwarming. Dijkverhogingen zijn duur. Overstro­mingen zijn duur. Droogtes zijn duur. Klimaatschade kost de wereldeconomie nu al tientallen miljarden euro’s per jaar, en de rekening loopt alleen maar hoger op naarmate de uitstoot stijgt. De ene na de andere analyse laat zien: klimaatverandering aanpakken is véél goedkoper dan het laten gebeuren.

Welke schouders de zwaarste lasten dragen, is uiteindelijk een po­litieke keuze. De subsidiëring van duurzame energie wordt nu in Ne­derland bijvoorbeeld betaald via een opslag op de energierekening, die arme huishoudens relatief hard raakt. Wie daartegen is, kan stem­men op een partij die de lasten eerlijker wil verdelen.

‘Wat klimaatactivisten willen is te radicaal en daarom onrealistisch’

De mensen die zich zorgen maken om het klimaat en daarom de straat op gaan, eisen doorgaans niets meer dan wat de klimaatweten­schap voorschrijft om verdere ontwrichting van het klimaat te voor­komen.

Alle deskundigen zijn het erover eens dat we de technologische middelen hebben om snel over te schakelen. Het enige wat op dit moment radicaal en onrealistisch is, is doorgaan op de huidige weg.

‘Duurzaamheid gaan we nooit bereiken, want de wereldeconomie groeit almaar door ten koste van de aarde en grote bedrijven kiezen alleen maar voor winst’

Economische groei brengt tot op heden inderdaad een enorme ecolo­gische rekening met zich mee. Maar dat hoeft niet zo te blijven. Sectoren zoals het onderwijs kunnen nu al prima ver­der groeien zonder het milieu extra te belasten. Zodra we ook andere sectoren van de economie verduurzamen, is groei op zichzelf geen reden tot zorg meer.

Veel bedrijven zijn hun klimaatambities al aan het opschroeven en zien groeikansen in een groene economie. In iedere sector worden plannen gemaakt, en achterlopers wordt overal het vuur na aan de schenen gelegd. Er gebeurt nog niet genoeg, maar een groene koers is nu zichtbaar én aantrekkelijk.

Totale verandering van vandaag op morgen is onmogelijk, maar stapsgewijze verandering over een periode van dertig jaar? Dat is niet alleen heel goed mogelijk, dat is al vele malen eerder gebeurd.

‘Mijn bijdrage is een druppel op een gloeiende plaat’

Elke bijdrage heeft zin, omdat de gevolgen van al onze acties bij elkaar optellen. Mensen inspireren elkaar voortdurend, we doen elkaar aan de lopende band na, we beïnvloeden elkaar. Over de hele aarde zijn mensen al in actie gekomen. Wereldwijd werken voorlopers samen aan een duurzame samenleving. Als je besluit mee te doen, sluit je je aan bij deze machtige beweging.

‘Mensen die zich duurzaam gedragen zijn hypocriet: ze vervuilen het milieu nog steeds’

Iedereen die weleens een duurzame keuze maakt, kent dit type kri­tiek: ‘Je bent vegetariër, maar je draagt nog leren schoenen.’ Critici vinden het kennelijk lastig dat anderen niet perfect zijn. Maar is dat een persoonlijk falen? En is perfectie het doel?

In onze huidige samenleving is het vrijwel onmogelijk om eco­logisch ‘zuiver’ te leven. Maar dat maakt mensen die wel stappen in de juiste richting zetten nog geen huichelaars. Wie zijn gedrag duur­zamer maakt, doet dat niet om zich ‘beter’ te voelen dan anderen, maar om de overgang naar een ander systeem te versnellen. Collec­tieve verandering is het doel – en die moet ergens beginnen. Sterker nog: die is overal begonnen. Wie aanhaakt, versterkt de stroming.

‘We zijn met te weinig om een verschil te maken’

We zijn met meer dan genoeg, want het vergt maar een kleine groep om de koers van een samenleving te beïnvloeden. ^* Dat is al vele malen gebleken, bijvoorbeeld bij de afschaffing van de slavernij en bij de invoering van het stemrecht voor vrouwen.

Wie aan deze omslag meewerkt, is onderdeel van een grensover­schrijdende beweging die de aarde leefbaar houdt. De voordelen van een groene koers zijn duidelijk en de urgentie is hoog.

Achter de nieuwsberichten over smeltende ijskappen, uitstervende diersoorten en ontkennende politici groeit een wereldwijde beweging die laat zien: onze toekomst op aarde schrijven we zelf.

Deze tekst is een bewerking van de ‘bijlage’ uit mijn boek Hoe gaan we dit uitleggen – Onze toekomst op een steeds warmere aarde, dat op 4 juni is verschenen. Je kunt het bestellen als paperback, e-book of audioboek.

Meer lezen?