De rol van de rechter

Stel: je komt als vluchteling terecht in Nederland en doet je verhaal bij een ambtenaar van de IND . Die ambtenaar besluit of jouw verhaal geloofwaardig is. Vervolgens wordt dit besluit voorgelegd aan een Nederlandse asielrechter. Deze toetsing door de rechter is niet onbelangrijk. De rechterlijke macht voert een onafhankelijke controle uit op het functioneren van de overheid. Zo worden asielzoekers beschermd tegen willekeur en interpretatiefouten.

Er is één probleem: de rechter mag sinds 2001 slechts ‘marginaal toetsen’ en kan het asielrelaas en het besluit van de IND dus niet ‘inhoudelijk toetsen’. Die aanpak is uniek in Europa, zo blijkt uit vergelijkend onderzoek . Geen enkel ander land stelt zulke hoge eisen aan het relaas van asielzoekers die geen papieren en bewijsstukken kunnen overleggen. 

Al sinds 2006 probeert met name de politieke partij D66 dit terug te draaien, zodat rechters opnieuw de kans krijgen een inhoudelijke blik op een asielzaak kunnen werpen. Onlangs was D66-kamerlid Gerard Schouw weer even in het nieuws, toen hij aankondigde dit voorstel opnieuw in stemming te willen brengen.

Karen Geertsema, werkzaam binnen de vakgroep Migratierecht van de Vrije Universiteit, geeft tekst en uitleg op het Verblijfblog , de website waar de juristen van deze vakgroep actuele migratiekwesties van deskundig commentaar voorzien.

Wat is precies het verschil tussen inhoudelijke en marginale toetsing?

‘De rechter mag de geloofwaardigheid van een asielrelaas slechts terughoudend (“marginaal“) toetsen. Dit betekent dat de rechter toetst of het oordeel van de IND-ambtenaar redelijk is en niet of het oordeel van de bestuurder juist is.’

Maar wat is dan het verschil tussen juist en redelijk?

‘Misschien kan ik dat duidelijk maken met een wat extreem gekozen voorbeeld. Stel dat de staatssecretaris zegt dat donkergroen “in wezen” blauw is omdat het voor 80 procent blauw is en slechts voor 20 procent geel. Een inhoudelijk toetsende rechter zou kunnen zeggen dat juist die 20 procent geel van belang is omdat daardoor een nieuwe kleur is ontstaan, namelijk groen. Een marginaal toetsende rechter zou kunnen zeggen dat de stelling van de staatssecretaris niet onredelijk is.’

Dus de rechter neemt het oordeel van een IND-ambtenaar meestal over?

‘Het probleem is vooral dat een groot aantal aanvragen kan worden afgewezen op grond van hiaten of vreemde wendingen in het vluchtverhaal omdat daardoor het asielrelaas geacht wordt niet positief overtuigend te zijn. Het gevaar daarbij is dat de kernvraag, ‘loopt iemand risico bij terugkeer?’, niet wordt beantwoord. Als ook de rechter een dergelijke beslissing niet op inhoud kan toetsen, is er geen enkele Nederlandse instantie die beoordeelt of hier daadwerkelijk sprake is van een risico bij terugkeer naar het land van herkomst.’ 

Als de meeste asielrechters aangeven wél inhoudelijk te willen toetsen, waarom gebeurt dat dan niet?

‘Het wetsvoorstel wil de Nederlandse asielrechter meer mogelijkheden geven om het bestuurlijke besluit over een afwijzing van een asielverzoek te toetsen en versterkt daarmee de individuele rechtsbescherming. De vrees van sommige politieke partijen dat het de werklast en daarmee de kosten van de rechterlijke macht zal verhogen, is nog niet voldoende onderzocht. De Raad voor Rechtspraak heeft in 2007 de verwachting uitgesproken dat de invoering van een volle rechterlijke toets de werklast met 3 procent zou verhogen, maar die berekening zou opnieuw moeten worden gemaakt op basis van actuele gegevens.’

Over twee weken de volgende vraag:

- Hoeveel invloed heeft Europese rechtspraak op het Nederlandse asielbeleid?